Της Ξανθής Γούναρη και του Χάρη Φλουδόπουλου
Κόντρες εντός, εκτός και επί τα αυτά έχουν ξεσπάσει πριν την εφαρμογή του πολυθρύλητου και πανάκριβου Συστήματος Εγγυοδοτικής Επιστροφής Συσκευασιών (Deposit Return Scheme – DRS). Ενώ σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες το μοντέλο έχει ήδη αποδώσει θεαματικά αποτελέσματα, εδώ η μετάβαση μοιάζει παγιδευμένη ανάμεσα σε διασταυρούμενα συμφέροντα, καθυστερήσεις και αμφισβητήσεις. Ιδιαίτερη εντύπωση μάλιστα προκαλούν οι καταγγελίες ακόμη και για εναρμονισμένες πρακτικές, εν μέσω αμφισβητήσεων και αλληλοκατηγοριών για το πως θα εφαρμοστεί στην πράξη το σύστημα της ανταποδοτικής ανακύκλωσης.
Το DRS, που αφορά την ανακύκλωση πλαστικών συσκευασιών PET και αλουμινίου, είχε αρχικά προγραμματιστεί για το 2022, αλλά μετατέθηκε διαδοχικά το 2023 και το 2024, για να οριστεί τελικά ως επίσημη ημερομηνία έναρξης η 1η Δεκεμβρίου 2025. Αρκετοί παράγοντες της αγοράς θεωρούν το ορόσημο αυτό υπεραισιόδοξο και εκτιμούν ότι θα υπάρξει νέα παράταση.
Καθοριστικό ζήτημα είναι και η επίσημη νομική συγκρότηση του φορέα "DRS Ελλάδας", που θα έχει την ευθύνη της λειτουργίας του συστήματος.
Ο φορέας, μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα, αριθμεί 12 μέλη και σύμφωνα με πληροφορίες περιλαμβάνει την Ένωση Σούπερ Μάρκετ Ελλάδας (με δύο ψήφους στο 9μελές Δ.Σ.), τις εταιρείες εμφιάλωσης νερού ΒΙΚΟΣ, Χήτος (Ζαγόρι), Μεντεκίδης (ΔΙΟΣ), Νερά Πηγών Γράμμου (ΑρρένΑ), Βοτόμος (Ζαρός) και Agrifreda, τις εταιρείες αναψυκτικών Coca Cola 3E, ΕΨΑ, ΛΟΥΞ, καθώς και οι ζυθοποιίες Αθηναϊκή Ζυθοποιία και Ολυμπιακή Ζυθοποιία.
Παρότι οι συμμετέχοντες στον φορέα, ο οποίος έχει προσλάβει την EY ως σύμβουλο, έχουν συμφωνήσει στα βασικά, πληροφορίες αναφέρουν ότι στις μεταξύ τους διαπραγματεύσεις τους τελευταίους μήνες προέκυψαν διαφωνίες, με αποτέλεσμα ένας από τους συμμετέχοντες να μην έχει ακόμη υπογράψει το καταστατικό. Πάντως πηγές με γνώση αναφέρουν ότι τα προβλήματα ως προς αυτό το κομμάτι θα ξεπεραστούν.
Από τη στιγμή που ο φορέας συσταθεί νομικά, η διαδικασία είναι σαφής: πρώτα θα καταθέσει το business plan στον ΕΟΑΝ (Ελληνικός Οργανισμός Ανακύκλωσης) για έγκριση, στη συνέχεια θα πρέπει να προκηρυχθεί και να ολοκληρωθεί διαγωνισμός για τον εξοπλισμό των μηχανημάτων και έπειτα θα γίνουν οι παραγγελίες και οι παραδόσεις του εξοπλισμού, οι οποίες εξαρτώνται από διεθνή χρονοδιαγράμματα, καθώς όλη η Ευρώπη "τρέχει" παρόμοια προγράμματα. Μόνο τότε θα μπορέσει να ξεκινήσει η τοποθέτηση στα σημεία επιστροφής. Πρόκειται για μια αλυσίδα βημάτων που καθιστά το χρονοδιάγραμμα της 1ης Δεκεμβρίου 2025 εξαιρετικά δύσκολο να επιτευχθεί.
Το ασταθές αυτό πλαίσιο τροφοδοτεί την αβεβαιότητα γύρω από την εφαρμογή του DRS και ενισχύει τις αντιπαραθέσεις για το ποιος θα σηκώσει το βάρος κόστους και ευθυνών. Από εδώ ξεκινούν οι συγκρούσεις που πυροδοτούν την ένταση μεταξύ λιανεμπορίου, προμηθευτών και κατασκευαστών μηχανημάτων ανακύκλωσης με τελικό κριτή την κυβέρνηση.
Η ΚΥΑ του Φεβρουαρίου εφέτος, με υπογραφές από τον τότε υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Θεόδωρο Σκυλακάκη και τον υπουργό Ανάπτυξης Τάκη Θεοδωρικάκο, έβαλε το πλαίσιο: τα μηχανήματα επιστροφής στα σούπερ μάρκετ άνω των 200 τ.μ. πρέπει να τοποθετηθούν σε εξωτερικό, προσβάσιμο χώρο.
Η διάταξη προκάλεσε άμεσα αντιδράσεις. Κι αυτό γιατί από κάποιους ερμηνεύθηκε ως "φωτογραφική", αφού ευνοεί εταιρείες που ειδικεύονται στα εξωτερικά μηχανήματα ανακύκλωσης, εις βάρος άλλων που διαθέτουν κυρίως μικρότερα, εσωτερικά μηχανήματα.
Η πρόταση αλλαγής σε αναλογία 70% έξω – 30% μέσα βρίσκεται πλέον στο τραπέζι, όχι μόνο για λόγους κόστους (τα εξωτερικά είναι ακριβότερα), αλλά και για να αποφευχθούν ανισορροπίες μεταξύ αλυσίδων λιανικής. Το αν τελικά θα περάσει η αναθεώρηση αποτελεί αντικείμενο διαπραγμάτευσης με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας.
Σε κάθε περίπτωση, τα νούμερα είναι εντυπωσιακά: 200 εκατ. ευρώ για την προμήθεια των μηχανημάτων ανακύκλωσης, 170 εκατ. ευρώ το ετήσιο κόστος λειτουργίας αυτών των μηχανημάτων και -το κυριότερο- 650-700 εκατ. ευρώ η ετήσια "δέσμευση" καταναλωτών μέσω της εγγυοδοσίας.
Υπενθυμίζεται ότι σύμφωνα με την υπουργική απόφαση, το DRS εφαρμόζεται για πλαστικές και μεταλλικές συσκευασίες μιας χρήσης έως 3 λίτρα, που περιέχουν μπύρα, νερό, αναψυκτικά, χυμούς - νέκταρ και στιγμιαία ποτά. Εξαιρούνται συσκευασίες οίνων, γάλακτος και οινοπνευματωδών. Το εγγυοδοτικό αντίτιμο έχει οριστεί σε 0,10 ευρώ για τις συσκευασίες έως μισό λίτρο και σε 0,15 ευρώ για τις συσκευασίες άνω του μισού λίτρου. Ακόμη, το σύστημα αφορά πλαστικές και μεταλλικές συσκευασίες ποτών έως 3 λίτρα, με ορισμένες εξαιρέσεις (όπως οίνοι, γάλα και οινοπνευματώδη).
Από τον νόμο, το κόστος καλύπτεται από τους παραγωγούς στη λογική "ο ρυπαίνων πληρώνει". Όμως, στην πράξη όλοι προσπαθούν να μειώσουν το κόστος.
Οι λιανέμποροι από την πλευρά τους δηλώνουν σε κάθε τόνο ότι δεν διεκδικούν επιδότηση: "Θέλουμε μόνο κάλυψη των πραγματικών μας εξόδων", αναφέρουν χαρακτηριστικά, τονίζοντας ότι αυτό λέει ο νόμος. Από την άλλη, οι εμφιαλωτές νερού εκφράζουν φόβους ότι η προσθήκη 0,10 ευρώ ή 0,15 ευρώ ανά μπουκάλι σε ένα τόσο φθηνό προϊόν θα οδηγήσει σε πτώση της ζήτησης, ζητώντας κρατική στήριξη. Με βάση ένα από τα σενάρια της EY προβλέπεται τον πρώτο χρόνο εφαρμογής του DRS περίπου 10% μείωση στη ζήτηση εμφιαλωμένου νερού, με την κατανάλωση σταδιακά να επανέρχεται. Η θέση αυτή, όμως, συγκρούεται με τη νομική απαγόρευση επιδότησης, αφού το σύστημα βασίζεται στη διευρυμένη ευθύνη του παραγωγού.
Την ίδια στιγμή πάντως πηγές της αγοράς εξοπλισμού ανακύκλωσης κάνουν λόγο για μυστική σύσκεψη μεγάλων αλυσίδων σούπερ μάρκετ και βιομηχανιών στα τέλη Αυγούστου με στόχο τον καθορισμό κοινής στρατηγικής για την εγγυοδοσία.
Σύμφωνα με πληροφορίες που επικαλούνται οι συγκεκριμένες πηγές, στις 26 Αυγούστου πραγματοποιήθηκε συνάντηση με τη συμμετοχή κορυφαίων στελεχών από μεγάλες αλυσίδες σούπερ μάρκετ και εκπροσώπων μεγάλων εταιρειών αναψυκτικών, ζυθοποιίας και εμφιαλωμένου νερού.
Οι ίδιες πηγές υποστηρίζουν ότι δεν ενημερώθηκαν ούτε προσκλήθηκαν όλοι οι δυνητικοί μέτοχοι του υπό σύσταση συλλογικού συστήματος ανακύκλωσης εγγυοδοσίας, με αποτέλεσμα να εκφράζονται αιχμές περί "κλειστής διαδικασίας".
Κατά τις ίδιες αναφορές, οι αλυσίδες σούπερ μάρκετ φέρονται να εισηγήθηκαν τρεις κομβικές δεσμεύσεις:
Ετήσια αμοιβή 15 εκατ. ευρώ προς τα σούπερ μάρκετ (κατά νεότερες πηγές το ποσό μπορεί να φτάσει και τα 32 εκατ. ευρώ), η οποία θα καλύπτεται από εισφορές της βιομηχανίας.
Τροποποίηση της ισχύουσας νομοθεσίας ώστε να επιτρέπεται η τοποθέτηση μηχανημάτων ανακύκλωσης και σε εξωτερικούς και εσωτερικούς χώρους μηχανημάτων ανακύκλωσης έναντι της πρόβλεψης του νόμου για 100% εξωτερική τοποθέτηση. Η αρχική διαπραγμάτευση αφορούσε ποσοστό 60%-40% και πλέον αυτό διαμορφώνεται σε 70%-30%.
Καταστατική ομοφωνία για τις αποφάσεις του ΔΣ του νέου φορέα, ώστε καμία πρόταση να μην μπορεί να περάσει χωρίς τη σύμφωνη γνώμη όλων των μελών.
Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, οι εκπρόσωποι των βιομηχανιών τελικά αποδέχθηκαν το πλαίσιο, καθώς τέθηκε το ενδεχόμενο "μπλοκαρίσματος" κάθε μελλοντικής πρότασης από την ΕΣΕ. Μία ημέρα αργότερα, στις 27 Αυγούστου, η ΕΣΕ και οι συγκεκριμένες βιομηχανίες, αναφέρουν οι ίδιες πηγές, παρουσίασαν στον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας Σταύρο Παπασταύρου το κοινό τους σχέδιο, ζητώντας τροποποίηση της σχετικής ΚΥΑ που αφορά την τοποθέτηση των μηχανημάτων ανακύκλωσης.
Από πηγές του κλάδου των σούπερ μάρκετ η απάντηση είναι σαφής και ξεκάθαρη: "Δεν υφίσταται καμιάς μορφής απαίτηση από τα σούπερ μάρκετ από κανέναν, ούτε από την κυβέρνηση ούτε από τον φορέα.".
Επιπλέον διευκρινίζονται τα ακόλουθα:
- Ο υπό σύσταση φορέας για την διαχείριση του DRS στην Ελλάδα αποτελείται και εκπροσωπείται από όλη την αγορά, καθώς μέτοχοι και Μέλη του Δ.Σ είναι, σύμφωνα με τον νόμο, εταιρείες παραγωγοί των προϊόντων που εμπεριέχονται στο σύστημα DRS καθώς και θεσμικοί εκπρόσωποι του οργανωμένου λιανικού εμπορίου.
- Οι συναντήσεις του ΔΣ γίνονται πολύ τακτικά και εντατικά, αφού ο υπό σύσταση φορέας έχει δεσμευτεί να καταθέσει το σχετικό business plan προς την Πολιτεία και να το υλοποιήσει με επιτυχία, για να επιτευχθεί ο εθνικός στόχος ανακύκλωσης του 90% των συσκευασιών έως το 2028.
- Στις συναντήσεις του ΔΣ του υπό σύσταση φορέα, οι οποίες γίνονται με απόλυτη διαφάνεια και υπό την εποπτεία των αρμοδίων αρχών, εκπροσωπούνται όλα τα Μέλη του Δ.Σ του υπό σύσταση φορέα για την διαχείριση του DRS στην Ελλάδα και στόχος αυτών είναι να συζητηθούν και να συν διαμορφωθούν οι παράμετροι που σχετίζονται με την επίτευξη του εν λόγω σημαντικού εθνικού στόχου, που θα έχει οφέλη για ολόκληρη την κοινωνία.
Την ίδια ώρα, σε εξέλιξη βρίσκεται και η σκληρή αντιπαράθεση μεταξύ όσων χρησιμοποιούν κατά βάση PET (νερά) και αλουμινίου (κυρίως μπύρες και δευτερευόντως αναψυκτικά). Το PET, που καλύπτει το 80% των συσκευασιών, θεωρεί ότι σηκώνει δυσανάλογα μεγάλο βάρος. Με βάση ασφαλείς πληροφορίες, οι "νερουλάδες" πιέζουν για στήριξη, ακόμη και με έμμεση κρατική παρέμβαση μιας και η καλή λειτουργία του DRS θα ακυρώσει τα πρόστιμα που πληρώνει κάθε χρόνο η χώρα για τις χαμηλές επιδόσεις που εξακολουθεί να καταγράφει στον εν πολλοίς αδιαφανή τομέα της ανακύκλωσης. Οι "αλουμινάδες", από την άλλη, τονίζουν ότι η αξία του ανακυκλωμένου μετάλλου είναι υψηλότερη, άρα δεν υπάρχει λόγος να επωμιστούν πρόσθετο κόστος. Το αποτέλεσμα είναι ένα παζάρι που καθυστερεί την τελική διαμόρφωση του business plan που πρέπει να εγκριθεί από τον ΕΟΑΝ.
Η απαίτηση της ΚΥΑ για 100% εξωτερικά μηχανήματα δεν θεωρείται ουδέτερη. "Παραλογισμός με σκοπιμότητες" λένε πηγές του λιανεμπορίου, δείχνοντας ότι πίσω από τις τεχνικές λεπτομέρειες παίζονται μάχες προμηθευτών και ισορροπιών. Ανάλογες εντάσεις υπάρχουν και για τον επικείμενο διαγωνισμό προμήθειας εξοπλισμού, καθώς το βασικό ζητούμενο να μην είναι "φωτογραφικός", ώστε να μην αποκλείσει κανέναν προμηθευτή.
Ενώ στην Ελλάδα τα στρατόπεδα αλληλοκατηγορούνται, η εμπειρία από τον Βορρά δείχνει τον δρόμο.
Στη Φινλανδία, το 2023 επιστράφηκε το 97% των μπουκαλιών, με κάθε επαναχρησιμοποιήσιμη φιάλη να ξαναγεμίζεται περίπου 33 φορές, σύμφωνα με τον φορέα PALPA.
Στη Δανία, το Dansk Retursystem κατέγραψε το 2024 πάνω από 2,1 δισ. επιστροφές, με ποσοστό 93%. Η επιτυχία στηρίχθηκε σε 12.000 σημεία συλλογής για μόλις 6 εκατ. κατοίκους – σχεδόν ένα σημείο ανά γειτονιά.
Η σύγκριση είναι αποκαλυπτική. Στην Ελλάδα ακόμη και το πιο αισιόδοξο σενάριο για 4.000 μηχανήματα (3.000 στα σούπερ μάρκετ και 1.000 σε δημόσιους χώρους) αφήνει την αναλογία μηχανημάτων ανά κάτοικο στο ένα τέταρτο των σκανδιναβικών προτύπων. Ωστόσο το πρόβλημα είναι ακόμη πιο σύνθετο λόγω της γεωγραφικής ιδιομορφίας της χώρας μας με εκατοντάδες νησιά και ορεινές κοινότητες θα πρέπει να εξυπηρετηθούν, με αποτέλεσμα η οργάνωση του δικτύου να είναι πολύ πιο απαιτητική και ακριβή σε σχέση με τις βόρειες χώρες.
Πίσω από το τεχνικό σκέλος του DRS κρύβεται μια μεγάλη πολιτική δοκιμασία: αν η κυβέρνηση θα καταφέρει να επιβάλει κανόνες που θα εξυπηρετούν τον στόχο (90% ανακύκλωση έως το 2029) χωρίς να δημιουργεί υπόνοιες μεροληψίας και χωρίς να υποκύπτει σε πιέσεις κλάδων.
Το διακύβευμα είναι τριπλό: η αποφυγή προστίμων για μη επίτευξη στόχων, η προστασία του περιβάλλοντος, με μείωση των 5 δισ. απορριμμάτων που παράγουμε ετησίως και η διατήρηση ισορροπίας στην αγορά, ώστε κανένας παίκτης να μην αποκτήσει αθέμιτο πλεονέκτημα.
Πέρα όμως από τις επιχειρηματικές και οικονομικές κόντρες, η μεγαλύτερη πρόκληση είναι η αλλαγή συμπεριφοράς των Ελλήνων καταναλωτών που θα πρέπει να συνηθίσουν να επιστρέφουν συστηματικά μπουκάλια και κουτάκια και να κατανοήσουν ότι το εγγυοδοτικό αντίτιμο δεν είναι πραγματικό κόστος αλλά επιστρεπτέο ποσό. Αυτό απαιτεί υπομονή, συνέπεια και κυρίως ευκολία στη διαδικασία: η διαθεσιμότητα σημείων συλλογής και η αξιοπιστία των μηχανημάτων θα κρίνουν αν το νέο σύστημα θα γίνει μέρος της καθημερινότητας ή θα προκαλέσει δυσφορία.
Έτσι, το DRS κινείται σε λεπτή ισορροπία: μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο περιβαλλοντικής υπευθυνότητας, αλλά ελλοχεύει ο κίνδυνος να βιωθεί από τον πολίτη ως μια ακόμη επιβάρυνση στο ήδη πιεσμένο οικογενειακό πορτοφόλι.
"Δεν νιώθουμε ότι η Κίνα θέλει να τελειώσει αυτός ο πόλεμος" είπε ο Ουκρανός πρόεδρος.
Ο εκπρόσωπος του γενικού γραμματέα του ΟΗΕ διαλεύκανε το μυστήριο.
Ο Γενικός Γραμματέας του ΟΗΕ αναγνώρισε "τις προσπάθειες του Τραμπ για την επίλυση συγκρούσεων σε όλο τον κόσμο".
Συνελήφθη ένας ύποπτος. Εντοπίστηκε χειροβομβίδα "στρατιωτικού τύπου".
Οι ισραηλινές ένοπλες δυνάμεις ανακοίνωσαν την προηγούμενη εβδομάδα την έναρξη χερσαίων επιχειρήσεων στην πόλη της Γάζας, εντείνοντας παράλληλα τα αεροπορικά πλήγματα.
"Οι επόμενες ώρες θα είναι καθοριστικές. Είτε το Ιράν θα κάνει μια χειρονομία καλής θέλησης, είτε θα υπάρξει επαναφορά κυρώσεων" προειδοποίησε ο πρόεδρος της Γαλλίας.
"Λένε ότι οι πύραυλοι στην Καραϊβική στόχευαν διακινητές ναρκωτικών. Αυτό είναι ψέμα!", τόνισε ο Κολομβιανός πρόεδρος.
"Ο τελικός στόχος του Ισραήλ είναι η Τουρκία, και η πολιτική του να μας περικυκλώσει δεν περνάει απαρατήρητη".
"Δεν θα επιτρέψουμε τις ανελέητες προκλητικές ενέργειες της Μόσχας εναντίον της χώρας μας και άλλων χωρών".
Το αίτημα για τη συνάντηση Ερντογάν-Μητσοτάκη προήλθε από την Αθήνα, σύμφωνα με την τουρκική εφημερίδα.
Σύμφωνα με εκτιμήσεις, στο υποθετικό σενάριο πολέμου με τη Ρωσία, οι γερμανικές ένοπλες δυνάμεις υπολογίζουν σε εκατοντάδες τραυματίες τη μέρα. Πόσο προετοιμασμένα είναι τα νοσοκομεία;
