Η Γαλλία, η ευρωπαϊκή κρίση αντιπροσώπευσης και η Ελλάδα

Του Γεωργίου Ι. Μάτσου*

Η Γαλλία συχνά διετέλεσε προπομπός των νεοελληνικών πολιτικών πραγμάτων. Οι επαναστατικές προκηρύξεις του Ρήγα Φεραίου εμπνέονταν από τη σύγχρονή του γαλλική επανάσταση. Ο Καραμανλής συγκρινόταν με τους Ντεγκώλ και Ζισκάρ, ο Ανδρέας με τον Μιττεράν, οι δε προεδρικές υπερεξουσίες του Συντάγματος του 1975 με αυτές στο γαλλικό Σύνταγμα του 1958.

Οι αναλυτές κοιτούν συχνά τη Γαλλία, εκτιμώντας ή προεξοφλώντας εξελίξεις για την υπόλοιπη Ευρώπη. Η ήττα του Ναπολέοντα το 1815 έφερε μεν τη Γαλλία στρατιωτικά σε δεύτερη, τρίτη ή τέταρτη μοίρα στην Ευρώπη (ουδέποτε μπόρεσε έκτοτε να νικήσει μόνη της τους Γερμανούς), πολιτικά όμως η Γαλλία διατηρούσε ρόλο αναντίστοιχα αυξημένο.

Βασικός λόγος προς τούτο ήταν, ότι η γαλλική επανάσταση γέννησε το σύγχρονο δημοσιοϋπαλληλικό κράτος, υποκαθιστώντας την εξουσία μονάρχη, ευγενών και ρωμαιοκαθολικισμού. Το γαλλικό μοντέλο αντέγραψαν και τα λοιπά ευρωπαϊκά κράτη. Ακόμη και η επαναστατημένη Ελλάδα έφτιαξε από τον πρώτο της χρόνο κράτος δημοσίων υπαλλήλων. Έτσι, η Γαλλία κατέστη οργανωτικό πρότυπο όλης της Ευρώπης και, εντέλει, της υφηλίου.

Μεταπολεμικά, η διαίρεση της Γερμανίας σε Ανατολική και Δυτική έδιδε στη Γαλλία, νικήτρια (δια των ΗΠΑ και της Βρετανίας) του Β΄ ΠΠ, πρώτο ρόλο στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση. Στον γαλλογερμανικό άξονα αρχικά υπερείχε η Γαλλία. Μόνον μετά τη γερμανική ενοποίηση το 1990, αισθάνθηκε η οικονομικώς ισχυρότερη Γερμανία αυτοπεποίθηση να διεκδικήσει (και να λάβει) πρώτο ρόλο.

Μαζί με την δημοσιοϋπαλληλία στην κρατική οργάνωση και την αποβολή της επικρατούσας θρησκείας από τις κρατικές δράσεις, ήλθε σταδιακά και το κοινωνικό κράτος: Υψηλοί φόροι στους πλουσιότερους, χρηματικά επιδόματα στους φτωχότερους, δημιουργία δομών ονομαστικώς "δωρεάν" κρατικών δομών για ποικίλες παροχές, ιδίως παιδείας και υγείας, ξεκίνησαν από τη Γαλλία, παράλληλα με την ενωμένη (από το 1871) Γερμανία.

Το κοινωνικό κράτος συμπλέχθηκε με την ανάγκη τού εκάστοτε πολιτικού συστήματος να κερδίζει ψήφους, καθιστάμενο εν μέρει πελατειακό. Η ανάπτυξη του μαρξισμού την ίδια περίπου εποχή, έδωσε και ιδεολογική νομιμοποίηση στο κοινωνικό κράτος, παρότι η επαναστατική του θεώρηση διαφοροποιεί πλήρως τον μαρξισμό.

Φαινομενικά παραδόξως, ενώ εκατομμύρια Ασιατών και Αφρικανών συρρέουν στην Ευρώπη για να επωφεληθούν από τον ευρωπαϊκό πλούτο και το κοινωνικό κράτος, οι ίδιοι οι Ευρωπαίοι δεν είναι καθόλου ευχαριστημένοι με τα κοινωνικά τους επιτεύγματα. Η κατάσταση στη Γαλλία, όπου ακριβώς γεννήθηκε το ευρωπαϊκό μοντέλο, είναι χαρακτηριστική. Ευρείες λαϊκές μάζες υποστηρίζουν κόμματα μονοθεματικά, αριστερού ή δεξιού προσήμου, που δεν πείθουν ως κυβερνητικές εναλλακτικές. Πρόκειται για διαμαρτυρία μανιχαϊστική, σε αδυναμία διαλόγου με τις λοιπές πολιτικές δυνάμεις.

Η κατάσταση εκ δεξιών είναι σχετικά ευχερώς ερμηνεύσιμη, αφού κεντρικό αίτημα είναι η ανάσχεση της (ιδίως ισλαμικής) λαθρομετανάστευσης και της συνακόλουθης σταδιακής αλλοίωσης της ευρωπαϊκής κοινωνικής και πολιτικής ταυτότητας. 

Εξ αριστερών όμως οι ερμηνείες λείπουν. Οι άνθρωποι διαμαρτύρονται εντός εκτεταμένου κοινωνικού κράτους (αιτίου μάλιστα δημοσιονομικών ελλειμμάτων), αντί να είναι ευγνώμονες για αυτό. Τα σχέδια μείωσης του κοινωνικού κράτους δεν ερμηνεύουν επαρκώς την ενίσχυση της γαλλικής επαναστατικής αριστεράς: Οι επαναστατικού χαρακτήρα διαμαρτυρίες δεν θα κοπάσουν, ακόμη κι αν κάποιος εγγυηθεί πειστικά διατήρηση του κοινωνικού κράτους. Διότι οι άνθρωποι δεν είναι ήδη σήμερα ευχαριστημένοι, με όσα ήδη έχουν.

Ακριβώς για αυτό, είναι εντελώς άστοχες οι συγκρίσεις με την Ελλάδα και τις διαμαρτυρίες της εποχής των Μνημονίων.

Η Ελλάδα, αντί για κοινωνικό κράτος, ανέπτυξε στη δεκαετία του 1980 τελείως διαφορετική "πολιτική" οικονομικής ενίσχυσης συγκεκριμένων ασθενέστερων κοινωνικών στρωμάτων: Τους μαζικούς διορισμούς των "πρασινοφρουρών" του ΠΑΣΟΚ στο δημόσιο, που σε μεγάλο μέρος ήταν τέκνα των μαρξιστικής ιδεολογίας ηττημένων του εμφυλίου. Μόνο αναγκαίο προσόν διορισμού ήταν τότε, να κουνάς την πράσινη σημαία. Αν ήσουν δε μεγάλης ηλικίας, λάμβανες σύνταξη ως "αντιστασιακός", εντός ή εκτός εισαγωγικών. Ποια επαναστατικότητα να αναπτύξει η αριστερά και γιατί, αφού είχε κατακτήσει το κράτος με τέτοιους όρους.

Τα χρόνια όμως άλλαξαν. Η κρίση των Μνημονίων, αν και δεν προκλήθηκε αιτιωδώς από τα δημοσιονομικά ελλείμματα, δικαιολογήθηκε επικοινωνιακά (με άκρα μάλιστα επιτυχία) ως γέννημα αποκλειστικώς των ελλειμμάτων και όχι της ενδεχομένως σκόπιμης αποδόμησης της ελλαδικής πιστοληπτικής ικανότητας στο πρώτο επτάμηνο της διακυβέρνησης ΓΑΠ. Πάντως, οι θέσεις της έως σήμερα μπερδεμένης, για τα αίτια των Μνημονίων, κοινής γνώμης διαμορφώθηκαν κυρίως από την τότε κυβέρνηση ΠΑΣΟΚ, του κόμματος του "μαζί τα φάγαμε". Του κόμματος που ιστορικά δημιούργησε τόσο ελλείμματα και χρέος προκειμένου να διορίσει και να συνταξιοδοτήσει τη μισή Ελλάδα, όσο και την προμνημονιακή ιδεολογία των ελλειμμάτων.

Ακριβώς αυτό οδήγησε στη σοβαρή κρίση της εξ αριστερών αντιπροσώπευσης, όπως αποδεικνύει η σημερινή πολυδιάσπαση της αριστεράς, την οποία κανένας Τσίπρας δεν θα αλλάξει. Διότι επί κυβερνήσεως ΣΥΡΙΖΑ προωθήθηκε – με πλήρη μάλιστα ευρωπαϊκή έγκριση – και συνεχίζεται μέχρι σήμερα, το μοντέλο κοινωνικού κράτους που με "πλέρια" επαναστατικότητα απορρίπτει σήμερα εμμέσως η Γαλλία. Ο Τσίπρας προσπάθησε μεν να γίνει Ανδρέας, όμως ο Ανδρέας δεν μοίραζε επιδόματα. Μοίραζε διορισμούς και συντάξεις.

Ο διορισμός στο δημόσιο, αναξιοκρατικός ή μη δεν έχει σημασία, προσδίδει δια βίου οικονομική εξασφάλιση, συμμετοχή στην άσκηση της εξουσίας και υψηλή προσωπική αξιοπρέπεια. Αξιοπρέπεια προσδίδει και η δια βίου παρεχόμενη σύνταξη. Σε αντίθεση με τα επιδόματα, η σύνταξη είναι μόνιμη και απαλλάσσει από το άγχος διατήρησης των προϋποθέσεων καταβολής. Κυρίως, δεν περιέχει διαρκές πελατειακό στοιχείο. Δεν υπάρχει το "ψήφισέ με για να συνεχίσω να σου δίνω χρήματα". Έτσι, με τη σύνταξη αισθάνεται αφεντικό ο πολίτης-ψηφοφόρος, ενώ με το επίδομα ο ψηφοφόρος αισθάνεται ως αφεντικό του τον πολιτικό.

Χρειάζεται λοιπόν η Ευρώπη ανδρεοπαπανδρεϊκές λογικές του ’80; Προφανώς όχι! Η σύγκριση απλώς αναδεικνύει τα πολιτικά αίτια της αδυναμίας του κοινωνικού κράτους να επιλύσει την εξ αριστερών ευρωπαϊκή κρίση εκπροσώπησης. Τα ασθενέστερα στρώματα χρειάζονται αξιοπρέπεια, περισσότερο από όσο χρειάζονται χρήματα.

Η ελέω ΓΑΠ τελική αποτυχία του ανδρεοπαπανδρεϊκού μοντέλου δείχνει ότι δεν υπάρχει δωρεάν αξιοπρέπεια ούτε για τον λαό, ούτε για τους ηγέτες.

Οι μεν ηγέτες χρειάζονται ήθος που μάλλον ποτέ δεν είχαν, αν θέλουν να σπάσουν τα καρτέλ και να δημιουργήσουν καλοπληρωμένες θέσεις παραγωγικής εργασίας, χωρίς πελατειακές εξαρτήσεις.

Οι δε λαοί της Ευρώπης, να ξαναβρούν ήθος που αυτοί ενδεχομένως κάποτε είχαν, αποδεχόμενοι ξανά για τον εαυτό τους την ανάγκη σκληρής δουλειάς για τα θεωρούμενα ως δήθεν "αυτονόητα". Η ζωή αποδεικνύει καθημερινά ότι τίποτε δεν είναι αυτονόητο.

Το ήθος που λείπει πια στην Ευρώπη, διατηρούν στον δημόσιο βίο τους τα βασισμένα σε ισχυρές παραδόσεις ασιατικά έθνη, που ήδη ξεπερνούν τη Δύση με άλματα προόδου και αξιοθαύμαστη κοινωνική συνοχή. Ας μελετήσουμε λοιπόν προσεκτικά τα δικά μας λάθη, παράλληλα με το πώς το συλλογικό ήθος τέτοιων εθνών συντηρεί την κοινωνική συνοχή.

*Δ.Ν., Δικηγόρος