Η Ουκρανία διχάζει την Πολωνία

Tου Piotr Buras 

Όταν οι ηγέτες της Γαλλίας, της Γερμανίας και της Βρετανίας συναντήθηκαν με τον πρόεδρο της Ουκρανίας στο Λονδίνο, ο πολωνός πρωθυπουργός δεν ήταν ανάμεσά τους. Η Πολωνία — ο μεγαλύτερος δυτικός γείτονας της Ουκρανίας — δεν συμμετείχε ούτε στην κατάρτιση ενός σχεδίου ειρήνης 20 σημείων για την Ουκρανία τον Νοέμβριο. Εκθειασμένη ως νέος ηγέτης της Ευρώπης μετά την πλήρης εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, η Πολωνία τώρα ξεχωρίζει λόγω της απουσίας της. Ακόμη και στις πιο σημαντικές συζητήσεις γύρω από την Ουκρανία μετά το άναμμα Τραμπ-Πούτιν στην Αλάσκα αυτό τον Αύγουστο, ο Λευκός Οίκος προσκάλεσε ευρωπαίους ηγέτες, αλλά ούτε ο πολωνός πρόεδρος ούτε ο πρωθυπουργός ήταν ανάμεσά τους.

Για την ΕΕ, η παραγκώνιση του μεγαλύτερου βορειοανατολικού της μέλους — της πρώτης γραμμής της Ένωσης έναντι της Ρωσίας — δημιουργεί μια εσωτερική πολιτική ανισορροπία που μπορεί μόνο να αποδυναμώσει την ευρωπαϊκή ασφάλεια. Για την Πολωνία, αυτό το φαινόμενο περιθωροποίησης αναζωπυρώνει το ιστορικό τραύμα των μεγάλων δυνάμεων που υπαγορεύουν τη μοίρα της, κάτι που τροφοδοτεί λαϊκίστικα αφηγήματα κατά της ΕΕ.

Ωστόσο, σε αντίθεση με τα τελευταία δύο χρόνια, όταν το Βερολίνο και το Παρίσι συγκρούστηκαν με τη Βαρσοβία για τη Ρωσία και την ασφάλεια, σήμερα μια σημαντική επαναπροσέγγιση ενώνει τις ευρωπαϊκές κυβερνήσεις και την πολωνική σε βασικές αρχές: την απόρριψη οποιασδήποτε επιβεβλημένης εδαφικής παραχώρησης στην Ουκρανία τη χρήση παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων για την υποστήριξη της Ουκρανίας· και την επιμονή ότι μια βιώσιμη ειρήνη πρέπει να βασίζεται στην πλήρη κυριαρχία της Ουκρανίας και στην ικανότητά της να αμύνεται τον εαυτό της. Υπάρχει τώρα περιθώριο — και ελπίδα — ότι μια πιο στενή σχέση μπορεί να αναπτυχθεί ξανά, ωφελώντας την Ένωση.

Οπισθοχωρήσεις στην ηγεσία

Η Πολωνία είχε γίνει μια από τις ηγετικές δυνάμεις της Ευρώπης τα τελευταία χρόνια για δύο κύριους λόγους. Η αποφασιστική ηγεσία της πολωνικής κυβέρνησης στην κινητοποίηση της δυτικής υποστήριξης για την Ουκρανία αμέσως μετά την πλήρη εισβολή της Ρωσίας (ενώ άλλοι δίσταζαν) ήταν ένας τέτοιος λόγος. Ο άλλος ήταν η επιστροφή στην εξουσία το 2023 του πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Ντόναλντ Τουσκ ως πολωνός πρωθυπουργός, γεγονός που τερμάτισε οκτώ χρόνια λαϊκίστικης διακυβέρνησης και αποκατέστησε φιλελεύθερες ελπίδες σε όλη την ήπειρο για μια προ-δημοκρατική και προ-ευρωπαϊκή ατζέντα.

Η Πολωνία κατατάσσεται τρίτη, μετά την Αμερική και τη Γερμανία, σε οικονομική υποστήριξη προς την Ουκρανία ως ποσοστό του ΑΕΠ της, αλλά η κύρια συνεισφορά της χρονολογείται από το 2022-2023, όταν δώρισε εκατοντάδες άρματα μάχης και υποδέχτηκε εκατομμύρια Ουκρανούς πρόσφυγες. Από τότε, η αμφίδρομη τριβή και η επιδεινώμενη κοινή γνώμη έχουν δηλητηριάσει τις σχέσεις τους. Η πολωνική κυβέρνηση επέβαλε εμπαργκό σε ορισμένα αγροτικά προϊόντα από την Ουκρανία και επέμεινε ότι η Ουκρανία δεν μπορεί να γίνει μέλος της ΕΕ μέχρι να επιλυθούν διμερείς ιστορικά ζητήματα. Η Πολωνία έχει επίσης αντιταχθεί σταθερά στην αποστολή στρατευμάτων στην Ουκρανία για την επιτήρηση της ειρήνης μετά από συμφωνία.

Η κόπωση από την Ουκρανία φαίνεται και στην κοινωνία. Ο περιορισμός της πρόσβασης των Ουκρανών προσφύγων στις κοινωνικές υπηρεσίες έγινε ένα σημαντικό και δημοφιλές ζήτημα στις φετινές προεδρικές εκλογές. Σύμφωνα με πρόσφατες δημοσκοπήσεις, μόνο το 22% των Πολωνών εκφράζει συμπάθεια προς τους Ουκρανούς, ενώ η πλειοψηφία (53%) αντιτίθεται στην ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ. Σημαντικό ποσοστό Πολωνών (42%) είναι επίσης κατά της ένταξης της Ουκρανίας στην ΕΕ (51% υπέρ).

Το αποτέλεσμα της εγχώριας πολιτικής

Επιπλέον, η μαχητική εγχώρια πολιτική έχει ασκήσει πλήγμα στη διεθνή θέση της Πολωνίας. Από τη νίκη του το 2023, τα ποσοστά αποδοχής του Τουςκ μειώθηκαν απότομα μέσα σε μια ισχυρή λαϊκίστικη αντιπολίτευση από το κόμμα Νόμος και Δικαιοσύνη (PiS), το οποίο έχει τον μεγαλύτερο αριθμό εδρών στο κοινοβούλιο. Αυτές οι εξελίξεις έχουν εμποδίσει τις φιλοδοξίες του στην εξωτερική πολιτική. Η προεδρία της Πολωνίας στην ΕΕ το πρώτο εξάμηνο του 2025 ήταν σταθερή, αλλά η κυβέρνηση διασπάστηκε από εσωτερικές συγκρούσεις, αποτρέποντάς την από το να προσφέρει τη μεγάλη ώθηση για την ΕΕ που είχαν αναμένει ορισμένοι παρατηρητές.

Αναγνωρίζοντας την αύξηση του συντηρητισμού, ο Τουσκ υιοθέτησε σκληρές και κριτικές απέναντι στην ΕΕ θέσεις για τη μετανάστευση, την πολιτική κλίματος και τις σχέσεις με τη Γερμανία. Αυτή η μετατόπιση προς τα δεξιά δεν απέδωσε όμως πολιτικά μέρισμα: ο υποψήφιός του για την πολωνική προεδρία, Ράφαλ Τζασκόφσκι, έχασε απροσδόκητα τις προεδρικές εκλογές του Ιουνίου από τον εθνικιστή σκληροπυρηνικό Κάρολ Ναβρότσκι. Από τότε, η πολωνική πολιτική έχει παραλύσει από μια σημαντική σύγκρουση μεταξύ του προέδρου και της κυβέρνησης.

Η εξωτερική πολιτική έχει αναδειχθεί ως πρωταρχικό πεδίο μάχης σε αυτό το αδιέξοδο. Αν και οι επίσημες εξουσίες του προέδρου είναι περιορισμένες, ο Ναβρότσκι θέλει να διαμορφώσει τη διπλωματία της Πολωνίας. Είναι κοντά στον Τραμπ, ο οποίος τον υποστήριξε στην εκστρατεία, και εχθρικός προς την ΕΕ. Το πιο σημαντικό, ο νέος πρόεδρος έχει υιοθετήσει μια ανοιχτά κριτική στάση απέναντι στην Ουκρανία, αρνούμενος να πραγματοποιήσει κρατική επίσκεψη στο Κίεβο και δηλώνοντας ωμά ότι αν ο Ζελένσκι θέλει να του μιλήσει, πρέπει να έρθει στη Βαρσοβία. Η κάποτε ενοποιημένη συναίνεση της Πολωνίας για την Ουκρανία έχει χαθεί, οι πολιτικές της μπερδεύουν τώρα τους ευρωπαϊκούς εταίρους και μειώνουν το ενδιαφέρον της Ουκρανίας να διατηρήσει μια θέση για την Πολωνία στο τραπέζι των συζητήσεων. Έτσι έχει διαμορφωθεί η αυτο-περιθωριοποίηση της Πολωνίας.

Σημάδια επανόδου

Ωστόσο, υπάρχουν σημάδια ότι αυτό το αυτο-προκαλούμενο αδιέξοδο δεν είναι η τελευταία λέξη της Πολωνίας. Ο Τουσκ φαίνεται να έχει αναρρώσει από το καλοκαιρινό "πονοκέφαλο που προκλήθηκε από την οδυνηρή ήττα στις προεδρικές εκλογές. Το κόμμα του τον Οκτώβριο προηγούνταν στις δημοσκοπήσεις (38%) με μεγάλη διαφορά έναντι του PiS (29%), το οποίο απέτυχε να επωφεληθεί από την επιτυχία του Ναβρότσκι. Τα δεξιά κόμματα είναι ισχυρά αλλά διαιρεμένα· η επιστροφή τους στην εξουσία στις κοινοβουλευτικές εκλογές του 2027 δεν είναι καθόλου βέβαιη.

Ο χώρος ελιγμών του Τουσκ έχει ελαφρώς επεκταθεί, ιδίως στην εξωτερική πολιτική. Η κυβέρνηση αρχίζει να αντιστέκεται στην αυξανόμενη ρητορική κατά της ΕΕ από την αντιπολίτευση, με επικεφαλής τον αρχηγό του PiS Γιαρόσλαβ Κατσίνσκι, ο οποίος ισχυρίζεται ότι η ΕΕ απειλεί την κυριαρχία της Πολωνίας. Ο υπουργός Εξωτερικών Ράντοσλαβ Σικόρσκι απέρριψε κατηγορηματικά τους ισχυρισμούς του Κατσίνσκι και την ιδέα του Ναβρότσκι να μετατραπεί η ΕΕ σε μια Ευρώπη εθνικών κρατών. Τον Νοέμβριο, η Πολωνία εντάχθηκε επίσης τελικά στην πρωτοβουλία του ΝΑΤΟ "Προτεραιότητες Ανάγκες Ουκρανίας", δεσμεύοντας 100 εκατομμύρια δολάρια για την απόκτηση αμερικανικών όπλων για την Ουκρανία. Αυτό θα μπορούσε να βελτιώσει τις σχέσεις με την Ουκρανία, ενώ η κυβέρνηση εργάζεται για τους δεσμούς της με τη Γερμανία. Μια πολωνική-γερμανική διακυβερνητική διαβούλευση στο Βερολίνο ολοκληρώθηκε θετικά στις αρχές Δεκεμβρίου, με σχέδια ενίσχυσης της ασφάλειας και της συνεργασίας στη βιομηχανία άμυνας. Ωστόσο, η τεταμένη σχέση τους θα είναι πιο δύσκολο να διορθωθεί, καθώς προκαλείται πρωτίστως από εγχώριους πολιτικούς υπολογισμούς σε κάθε χώρα. Αυτό μπορεί πολύ καλά να συνεχίσει να εμποδίζει την ικανότητα της Πολωνίας να επιβάλει τον εαυτό της στην ευρωπαϊκή διπλωματία.

Εάν το εγχώριο πολιτικό μέτωπο ελεγχθεί, η φήμη της Πολωνίας ως βασικού υποστηρικτή της Ουκρανίας ενισχυθεί και οι σχέσεις με τη Γερμανία αποκατασταθούν, η Πολωνία θα είναι έτοιμη να ανακτήσει τη θέση της στην καρδιά των ευρωπαϊκών προσπαθειών για την ανάπτυξη μιας κοινής απάντησης στο επιδεινούμενο περιβάλλον ασφαλείας. Οι Ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να βοηθήσουν τον Τουσκ να ενισχύσει την πολωνική φωνή στην Ευρώπη. Η Πολωνία (καθώς και η Φινλανδία και η Δανία) είναι μέρος της πρώτης γραμμής της Ευρώπης ενάντια στη ρωσική επιθετικότητα· διασφαλίζει ουσιαστικές διαδρομές διέλευσης όπλων προς την Ουκρανία και είναι βασικός συντελεστής στις προσπάθειες άμυνας και αποτροπής του ΝΑΤΟ. Όσο περισσότερο η Πολωνία είναι σαφής για τους στόχους και τη συνεισφορά της, τόσο πιο προφανές θα γίνει στους άλλους Ευρωπαίους ηγέτες ότι χρειάζεται μια θέση στο τραπέζι.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου