Το διπλωματικό αδιέξοδο της Ουκρανίας

Της Gwendolyn Sasse

Μια απτή αίσθηση απελπισίας καλύπτει την Ουκρανία, ενώ προσπαθεί να διαπραγματευτεί με τις Ηνωμένες Πολιτείες ένα ελαττωματικό σχέδιο ειρήνης με εξαιρετικά σφιχτό χρονικό περιθώριο, ενώ οι ευρωπαϊκοί εταίροι επιζητούν απεγνωσμένα απλώς να βρουν μια θέση στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων.

Η Ουκρανία βρίσκεται σε μια αδύναμη θέση, αντιμέτωπη με ένα σχέδιο είκοσι οκτώ σημείων που παρουσιάζεται με τη μορφή αμερικανικού τελεσίγραφου. Το Κίεβο πρέπει με κάποιο τρόπο να συνεχίσει να συνεργάζεται με την Ουάσινγκτον για να μην χάσει την αμερικανική στήριξη, συμπεριλαμβανομένων και των πληροφοριών που μοιράζονται—γνωρίζοντας ότι παραμένει ανίκανη να υιοθετήσει βασικά μέρη μιας συμφωνίας που θα αποδειχθεί απαράδεκτη εγχώρια.

Ωστόσο, οι ηγέτες της δεν έχουν άλλη επιλογή από το να ασχοληθούν σοβαρά με μερικές από τις δυσάρεστες ιδέες που προσφέρονται. Η ίδια η πραγματικότητα των αμερικανο-ουκρανικών συνομιλιών στη Γενεύη στέλνει ήδη ένα σήμα στον Ρώσο πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν ότι η  χώρα που δέχεται εισβολή είναι πρόθυμη να συζητήσει αρκετά σημεία ενός σχεδίου που θα μπορούσε εξίσου να είχε συγγραφεί από τον εισβολέα.

Τα καθημερινά βιντεοσκοπημένα μηνύματα του ουκρανού προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι προς τους Ουκρανούς θύμισαν μια από τις πρώτες του  αναρτήσεις στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης τον Φεβρουάριο του 2022, όταν, περιβαλλόμενος από μέλη της κυβέρνησής του έξω από το προεδρικό μέγαρο, επανέλαβε μια απλή φράση: "Είμαι εδώ, είμαστε όλοι εδώ". Στο τελευταίο του κάλεσμα για συσπείρωση, αναφέρθηκε στην τρέχουσα στιγμή ως μια από τις πιο δύσκολες στην ιστορία της χώρας του, αλλά ταυτόχρονα προσπάθησε να καθησυχάσει τους πολίτες ότι δεν θα υποχωρήσει στην κυριαρχία της Ουκρανίας.

Το σχέδιο των είκοσι οκτώ σημείων δεν μπορεί να αποτελέσει βάση για ειρήνη, ειδικά καθώς η αμερικανική πρόταση κυμαίνεται τόσο ευρέως σε διαφορετικά ζητήματα.

Όπως είχε αρχικά σχεδιαστεί, το σχέδιο είναι πρωτίστως μια ρωσική λίστα επιθυμιών, η οποία φτάνει ακόμη και να διατάζει το ΝΑΤΟ να αποκλείσει επίσημα τη μελλοντική ένταξη της Ουκρανίας. Αυτό θα έδινε ουσιαστικά στον ρώσο πρόεδρο δικαίωμα βέτο επί των ενεργειών της συμμαχίας. Πολλά άλλα σημεία παραμένουν ασαφή, ειδικά αυτά που αφορούν τις δεσμεύσεις ασφαλείας.

Οι Ευρωπαίοι ήταν απασχολημένοι με την επεξεργασία του σχεδίου στο πλαίσιο των συνεχιζόμενων συνομιλιών στη Γενεύη, μεταξύ άλλων και μέσω μιας αντιπρότασης που συντάχθηκε από τη Γαλλία, τη Γερμανία και το Ηνωμένο Βασίλειο. Είναι αβέβαιο σε ποιο βαθμό οι δύο διαδικασίες πάνε χέρι-χέρι. Οι ευρωπαίοι ηγέτες το χαρακτήρισαν επιτυχία ότι οι ρήτρες σχετικά με το ΝΑΤΟ και την ευρωπαϊκή ασφάλεια έχουν αφαιρεθεί από το αρχικό σχέδιο. Αυτό αποφεύγει—ή τουλάχιστον αναβάλλει—μια αντιπαράθεση εντός της συμμαχίας.

Η αρχική διατύπωση στο σχέδιο των είκοσι οκτώ σημείων τοποθετεί επίσης τις Ηνωμένες Πολιτείες στο ρόλο του μεσολαβητή μεταξύ του ΝΑΤΟ και της Ρωσίας. Είτε αυτή ήταν μια προσεκτικά επιλεγμένη φράση είτε απλώς ατημέλητη γλώσσα είναι αδύνατο να ξεκαθαριστεί, αλλά σηματοδοτεί ξεκάθαρα αυτό που όλοι γνωρίζουν εδώ και καιρό: η δέσμευση και ο ρόλος της Ουάσινγκτον στο ΝΑΤΟ είναι ανασφαλής. Οι εικασίες γι' αυτό ήδη προκαλούν ζημιά.

Ωστόσο, με την αφαίρεση των αναφορών στο ΝΑΤΟ, το κρίσιμο ζήτημα των εγγυήσεων ασφαλείας και του ρόλου της ΕΕ στην παροχή τους φαίνεται επίσης να έχει παραμεριστεί. Ακόμα και με μια πιθανή αμερικανική "υποστήριξη", δεν υπήρχε τίποτα στα αρχικά είκοσι οκτώ σημεία σχετικά με το πώς και από ποιον θα εξασφαλιζόταν η αποστρατικοποιημένη ζώνη. Χωρίς συμφωνία πάνω σε αυτό, οποιοδήποτε σχέδιο είναι άνευ σημασίας.

Τόσο για την Ουκρανία όσο και για την Ευρώπη, οι Ηνωμένες Πολιτείες προσπαθούν επίσης να μετατρέψουν το τέλος του πολέμου σε επιχειρηματική ευκαιρία. Η Ουάσινγκτον απαιτεί ένα μερίδιο των παγωμένων ρωσικών περιουσιακών στοιχείων μέσω μιας περίπλοκης διαδικασίας επένδυσης από την οποία θα απέκοπτε το 50% του κέρδους. Οι Βρυξέλλες πλησίαζαν πιο κοντά σε συμφωνία για ένα σύνθετο σχέδιο να πάρει στην κατοχή της αυτά τα περιουσιακά στοιχεία και να διοχετεύσει τα χρήματα στην Ουκρανία. Η ΕΕ πρέπει να δράσει γρήγορα πριν η αμερικανική κυβέρνηση παραλύσει ενεργά αυτή τη διαδικασία.

Μετά τη σύνοδο κορυφής της Αλάσκας μεταξύ Τραμπ και Πούτιν, και τους φόβους που προκάλεσε καθώς οι δύο φαινόταν να είναι έτοιμοι να κάνουν μια διμερή συμφωνία, οι ευρωπαίοι ηγέτες βιάστηκαν να συναντηθούν για να ακουστούν στην Ουάσινγκτον. Η θλιβερή αλήθεια είναι ότι μετά από αυτή τη δυνατή επίδειξη διπλωματίας επέστρεψαν στα δικά τους εγχώρια πολιτικά προβλήματα. Το πόση πολιτική βούληση υπάρχει σήμερα πίσω από τον "συνασπισμό των πρόθυμων" παραμένει ακόμη ασαφές.

Οι ευρωπαϊκοί σύμμαχοι της Ουκρανίας έχουν κρυφτεί πίσω από τη δήλωση ότι, ως κυρίαρχο κράτος, η χώρα πρέπει να αποφασίσει πότε και πώς θέλει να τερματίσει τον πόλεμο. Αυτό είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει, καθώς δεν έχουν θέσει το Κίεβο σε θέση να κάνει μια τέτοια επιλογή. Μερικοί ευρωπαίοι ηγέτες χρησιμοποιούν ακόμη την ίδια ρητορική τώρα—αλλά ακούγεται σχεδόν κυνική όταν είναι τόσο προφανές ότι η Ουκρανία περπατά σε μια τεντωμένη κλωστή που θα μπορούσε να σπάσει ανά πάσα στιγμή.

Μια σαφής πλειοψηφία των Ουκρανών εξακολουθεί να αντιτίθεται σε εδαφικές παραχωρήσεις στη Ρωσία. Αυτά τα στοιχεία έχουν παραμείνει σταθερά τα τελευταία ενάμισι χρόνο. Οποιοδήποτε αποτέλεσμα της διαπραγμάτευσης πρέπει να τεθεί σε δημοψήφισμα στην Ουκρανία. Η συμφωνία σε όλες τις απαιτήσεις της Μόσχας επομένως θα είναι αδύνατη για ανθρώπους που έχουν πληρώσει τόσο υψηλό τίμημα σε αυτόν τον πόλεμο. Ο Ζελένσκι δεν μπορεί να αγνοήσει τι θέλει το κοινό. Η δημοτικότητά του παρέμεινε υψηλή τα τελευταία χρόνια—μεταξύ 50 και 70% —παρά το ότι η αμερικανική κυβέρνηση και τα διεθνή μέσα ενημέρωσης πρόβαλαν περιοδικά μη ρεαλιστικά χαμηλά νούμερα. Οι ουκρανοί πολίτες έχουν δείξει ότι είναι ικανοί να συσπειρώνονται ταυτόχρονα πίσω από τον πρόεδρό τους όταν βρίσκεται υπό διεθνή πίεση και να κριτικάρουν αποτελεσματικά τα πολιτικά του λάθη. Η προσπάθειά του το καλοκαίρι του 2025 να φέρει υπό την άμεση επιρροή της κυβέρνησης τους φορείς που ασχολούνται με τη δίωξη της διαφθοράς σταμάτησε από δημόσιες διαμαρτυρίες. Αυτήν τη στιγμή, αγωνίζεται να καθαρίσει ένα μεγάλο σκάνδαλο διαφθοράς που εμπλέκει μερικούς από τους πιο στενούς συνεργάτες του.

Είναι προφανές ότι μια μόνιμη και ασφαλής ειρήνη για την Ουκρανία δεν μπορεί να διαπραγματευτεί σε μερικές μέρες, και το τελεσίγραφο της Ημέρας των Ευχαριστιών δεν μπορεί να ισχύσει. Το κύριο ερώτημα είναι πόσο αποφασισμένη είναι η αμερικανική κυβέρνηση να καταλήξει σε κάτι που ο Τραμπ μπορεί να ονομάσει ειρήνη. Στην καλύτερη περίπτωση, το σχέδιο των είκοσι οκτώ σημείων έχει ξανακερδίσει την προσοχή των Ευρωπαίων στην Ουκρανία, αλλά προς το παρόν παραμένουν στο περιθώριο.

Μέσα σε όλη την αβεβαιότητα, ένα πράγμα είναι ξεκάθαρο: Θα ανατεθεί στην Ουκρανία και στην ΕΕ να διαχειριστούν τις συνέπειες ενός κακοσχεδιασμένου σχεδίου που δεν είναι αποδεκτό για τους απλούς Ουκρανούς και αφήνει την πόρτα ανοιχτή σε μια νέα επίθεση από τη Ρωσία.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου