Τα κράτη του Κόλπου αγωνιούν για τις σχέσεις Ισραήλ - Ιράν

Της Camille Lons 

Οι πυραυλικές επιθέσεις του Ιράν στη βάση Al Udeid του Κατάρ στις 23 Ιουνίου ανάγκασαν τα κράτη του Κόλπου να αντιμετωπίσουν ένα σενάριο έκτακτης ανάγκης: το εμπλακούν στα διασταυρώμενα πυρά μιας σύρραξης Ισραήλ-Ιράν. Αν και η Τεχεράνη προσεκτικά αξιολόγσε την επίθεση, στοχεύοντας μόνο αμερικανικές εγκαταστάσεις -και όχι το "αδελφό" Κατάρ- το περιστατικό πυροδότησε έντονες αντιδράσεις σε όλη την περιοχή. Οι ηγέτες του Κόλπου φοβούνται ότι η διπλωματία ίσως πλέον να μην μπορεί να τους προστατεύσει από τις επιπτώσεις.

Τα τελευταία χρόνια, τα κράτη του Κόλπου άλλαξαν δραστικά την προσέγγισή τους στο Ιράν. Κατά την εποχή του Ομπάμα, ήταν βαθιά δύσπιστα απέναντι στη διπλωματία και έντονοι επικριτές της συμφωνίας JCPOA, της πολυεθνικής συμφωνίας για τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος του Ιράν, ζητώντας αντ' αυτού στρατιωτική παρέμβαση από τις ΗΠΑ. Ωστόσο, οι αυξανόμενες αμφιβολίες για την αμερικανική δέσμευση να τους υποστηρίξει σε μια άμεση σύγκρουση οδήγησαν σε επαναπροσαρμογή. Το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (GCC) άρχισε να δίνει προτεραιότητα στη διμερή επαφή και τη διπλωματία με την Τεχεράνη, προσπαθώντας να διαχειριστεί μόνο του τις εντάσεις.

Αυτή η στρατηγική επαναπροσαρμογής σχετίζεται στενά και με τις οικονομικές φιλοδοξίες του Κόλπου, οι οποίες εξαρτώνται από τη σταθερότητα, την προβλεψιμότητα και την προσέλκυση επενδύσεων - στόχοι ασύμβατοι με διαρκή ένταση. Η συμφωνία κανονικοποίησης των σχέσεων Ιράν-Σαουδικής Αραβίας, με μεσολάβηση της Κίνας τον Μάρτιο του 2023, ήταν ένα σημείο καμπής αυτής της μεταβολής. Από τότε, οι πρωτεύουσες του GCC χρησιμοποίησαν ενεργά διπλωματικά κανάλια για να μετριάσουν τις επιπτώσεις μετά τις επιθέσεις της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και, πιο πρόσφατα, μετά τις ισραηλινές απεργίες στο Ιράν. Τα κράτη του Κόλπου καταδίκασαν δημόσια την εκστρατεία του Ισραήλ και διαβεβαίωσαν την Τεχεράνη ότι δεν θα υποστηρίξουν ή θα διευκολύνουν οποιαδήποτε επιθετική ενέργεια.

Παρόλα αυτά, οι ηγέτες τους φοβούνται ότι η διπλωματία μόνη της ίσως να μην αρκεί. Η εύθραυστη εκεχειρία μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, που διαπραγματεύτηκε με μεσολάβηση του Κατάρ μετά την επίθεση στο Al Udeid, θα μπορούσε να καταρρεύσει ανά πάσα στιγμή. Ένας ευρύτερος πόλεμος ΗΠΑ-Ιράν θα ήταν καταστροφικός. Το Ιράν έχει επανειλημμένα προειδοποιήσει ότι θα στοχεύσει τα κράτη του Κόλπου αν διευκολύνουν στρατιωτική δράση, και παρά τις προσπάθειές τους να διατηρήσουν απόσταση, η παρουσία αμερικανικών βάσεων στην επικράτειά τους τους εκθέτει σε άμεση αντίποινα.

Επιπλέον, η πιθανότητα κλεισίματος του Στενού του Ορμούζ θα προκαλούσε σοβαρή οικονομική αναταραχή, ενώ πυρηνικά αποτελέσματα και ραδιενεργά διαρροές στα νερά του Κόλπου -από τα οποία τα κράτη του GCC απεξαρτώνται για να παράγουν το 60-90% του πόσιμου νερού τους- θα αποτελούσαν υπαρξιακή απειλή. Η κλιμάκωση των εντάσεων Ιράν-Ισραήλ ενθαρρύνει ήδη τους Χούθι να διακόψουν την εκεχειρία με τις ΗΠΑ και να αυξήσουν τις επιθέσεις εναντίον πλοίων στην Ερυθρά Θάλασσα, έναν άλλο ζωτικό εμπορικό δίαυλο για τη Σαουδική Αραβία. Ίσως το πιο κρίσιμο, η προσεκτικά διαμορφωμένη εικόνα του Κόλπου ως σταθερό καταφύγιο θα καταστρέφονταν, υπονομεύοντας την εμπιστοσύνη των επενδυτών και απειλώντας τους μακροπρόθεσμους στόχους ανάπτυξης.

Μια νέα τάξη υπό διαμόρφωση

Πέρα από τις άμεσες ανησυχίες, οι πρωτεύουσες του Κόλπου παρακολουθούν στενά τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις της κρίσης στις περιφερειακές δυνάμεις. Αν και δεν τρέφουν καμία συμπάθεια για το Ιράν και σίγουρα χαιρέτησαν τη σχετική του εξασθένηση, μερικοί φοβούνται ότι η τρέχουσα αντιπαράθεση έχει ξεπεράσει κάθε όριο.

Μια μεγάλη ανησυχία είναι ότι η αμερικανο-ισραηλινή εκστρατεία μπορεί να ωθήσει το Ιράν να αναπτύξει πυρηνικό όπλο, μια εξέλιξη που θεωρείται ως  υπαρξιακή απειλή. Ταυτόχρονα, υπάρχει βαθιά δυσφορία για την φαινομενική προσπάθεια του Ισραήλ να προκαλέσει αλλαγή καθεστώτος και, τελικά, κατάρρευση του ιρανικού κράτους. Τέτοιες ενέργειες θα άνοιγαν το κουτί της Πανδώρας, με παρενέργειες που θα μπορούσαν να αποσταθεροποιήσουν ολόκληρη την περιοχή. Το Ισραήλ φαίνεται επίσης να επιδιώκει ένα όραμα περιφερειακής υπεροχής που προβληματίζει έντονα τις αραβικές δυνάμεις. Το φαινομενικό "τελικό στάδιο" που επιδιώκει το Ισραήλ -μια ανασχεδιασμένη "Νέα Μέση Ανατολή" που θα στηρίζεται σε συντριπτική στρατιωτική δύναμη- αφήνει ελάχιστο περιθώριο για τα συμφέροντα και την αυτονομία του Κόλπου.

Η τρέχουσα εκστρατεία κατά του Ιράν έχει επίσης εκθέσει δραματικά τις αβεβαιότητες σχετικά με τον ρόλο των ΗΠΑ ως αξιόπιστου εταίρου για το GCC. Μόλις πριν από λίγες εβδομάδες, ο πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ περιόδευε στην περιοχή, εκθειάζοντας την πολιτική σταθερότητα του Κόλπου και υποσχόμενος να υποστηρίξει ένα περιβάλλον ευνοϊκό για την οικονομική ανάπτυξη. Αυτή η υπόσχεση τώρα ακούγεται κενή. Η ανεπιφύλακτη στήριξη της Ουάσινγκτον στις ισραηλινές επιθέσεις, σε συνδυασμό με τις ασαφείς δηλώσεις για αλλαγή καθεστώτος στην Τεχεράνη, βλέπονται στον Κόλπο ως ανεύθυνη περιπέτεια. Η στήριξη του Τραμπ στις στρατιωτικές ενέργειες του Ισραήλ στη Γάζα, καθώς και οι προηγούμενες δηλώσεις του για μετατροπή της Γάζας σε "Ριβιέρα της Μέσης Ανατολής", είχαν ήσα

Ο ρόλος της Ευρώπης

Η εκεχειρία παραμένει εύθραυστη, και ο χώρος για διπλωματία είναι στενός. Αν οι ευρωπαϊκές δυνάμεις είναι σοβαρές στην υποστήριξη μιας ειρηνικής λύσης -ειδικά μιας που θα αναζωογονήσει τις πυρηνικές συνομιλίες με το Ιράν- τώρα είναι η στιγμή να δράσουν. Η συνεργασία με τους παίκτες του Κόλπου θα είναι κρίσιμη. Αν και μερικοί Ευρωπαίοι υποστηρίζουν τις αμερικανικές επιθέσεις, μοιράζονται με τα κράτη του Κόλπου ένα βασικό συμφέρον: τη διατήρηση της περιφερειακής σταθερότητας, την αποφυγή περαιτέρω συγκρούσεων και την πρόληψη της πυρηνικοποίησης του Ιράν. Με τον κίνδυνο καταστροφικής κλιμάκωσης -και τις αυξανόμενες αμφιβολίες για την επιτυχία των αμερικανικών στρατιωτικών χτυπημάτων- τόσο η Ευρώπη όσο και ο Κόλπος θα πρέπει να επιμείνουν στη σημασία της διπλωματίας έναντι της βίας.

Τις τελευταίες ημέρες, οι πρωτεύουσες του Κόλπου έχουν δείξει πραγματική επιθυμία η Ευρώπη να παίξει έναν πιο δυναμικό ρόλο στη μετριοπάθεια, ιδιαίτερα στην εξισορρόπηση της αποσταθεροποιητικής πορείας της αμερικανικής πολιτικής. Ο Κόλπος διαθέτει μοναδικό πλεονέκτημα: πρόσβαση σε αποφασίζοντες του Ιράν και του Ισραήλ, μακροχρόνιες σχέσεις με την Ουάσιγκτον και ενισχυμένο συμφέρον στην περιφερειακή ηρεμία. Συνεργαζόμενοι, τα κράτη του Κόλπου και η Ευρώπη θα μπορούσαν να ηγηθούν μιας πραγματιστικής πρωτοβουλίας αποκλιμάκωσης.

Στο επίκεντρο μιας δυνατής πορείας προς τα εμπρός βρίσκεται η δημιουργία μιας περιφερειακής συμμαχίας μεταξύ του Ιράν και των αραβικών κρατών του Κόλπου. Οι χώρες του Κόλπου θα μπορούσαν να ενθαρρύνουν το Ιράν να επιστρέψει στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, ενώ παράλληλα να πιέσουν τον Τραμπ να συγκρατήσει το Ισραήλ και να αποφύγει μεγιστοποιητικές απαιτήσεις απέναντι στο Ιράν -πράγματα που θα μπορούσαν να θανατώσουν κάθε προοπτική πυρηνικών συνομιλιών.

Για να είναι αξιόπιστοι στους ευρωπαϊκούς συνομιλητές τους, οι Ευρωπαίοι θα πρέπει επίσης να καταδικάσουν πιο δυναμικά τις ισραηλινές επιθέσεις στο Ιράν ως παραβίαση του διεθνούς δικαίου και επικίνδυνη προσπάθεια να βυθιστούν οι διαπραγματεύσεις.

Η πρόσφατη αναβολή της Σαουδο-Γαλλικής διάσκεψης για την Παλαιστίνη ήταν μια χαμένη ευκαιρία για την Ευρώπη να εμβαθύνει τους δεσμούς της με τον Κόλπο. Η τρέχουσα κρίση μπορεί να προσφέρει μια δεύτερη ευκαιρία. Υποστηρίζοντας τη διπλωματία, οι ευρωπαϊκοί παράγοντες μπορούν να επαναβεβαιώσουν τον εαυτό τους ως αξιόπιστους και σταθεροποιητικούς εταίρους σε μια περιοχή όπου η εμπιστοσύνη στις ΗΠΑ διαβρώνεται.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου