Τo Tiktok "ψηφίζει" και ο αλγόριθμος απειλεί τη δημοκρατία

Της Stephanie Niedenhoff

Δεκέμβριος 2024: Αποκαλύφθηκαν στοιχεία ότι "ξένοι παράγοντες" διεξήγαγαν μια συντονισμένη εκστρατεία στο TikTok κατά τη διάρκεια των προεδρικών εκλογών της Ρουμανίας, προκειμένου να κερδίσουν υποστήριξη για τον φιλορώσο υποψήφιο, Călin Georgescu. Ως αποτέλεσμα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άνοιξε επίσημη διαδικασία κατά του TikTok, και ένα ρουμανικό δικαστήριο ακύρωσε τον πρώτο γύρο των εκλογών.

Παρόλο που η έρευνα καθυστέρησε τις εκλογές της Ρουμανίας έως την άνοιξη του 2025 — με τον μετριοπαθή υποψήφιο Nicușor Dan να αναδεικνύεται τελικά νικητής — αυτή η εξέλιξη δείχνει πώς η ρωσική στήριξη επιτρέπει σε λαϊκίστικα κόμματα να εκμεταλλεύονται τους αλγόριθμους του TikTok για να προωθήσουν τη δική τους ατζέντα στην Ευρώπη. Ωστόσο, τέτοιες παρεμβολές δεν περιορίζονται μόνο στην ανατολική ήπειρο: κατά τις ομοσπονδιακές εκλογές της Γερμανίας τον Φεβρουάριο του 2025, οργανισμοί ελέγχου γεγονότων ανέφεραν τουλάχιστον 200 περιπτώσεις ψευδών πολιτικών δηλώσεων στην πλατφόρμα. Επιπλέον, αποδείχθηκε ότι στις πρόσφατες προεδρικές εκλογές της Πολωνίας (όπου εξελέγη ο δεξιός υποψήφιος Karol Nawrocki), ο αλγόριθμος του TikTok ευνόησε έντονα δεξιό περιεχόμενο έναντι άλλων πολιτικών θεμάτων.

Σύμφωνα με μια πρόσφατη γερμανική μελέτη, οι χρήστες του TikTok στη Γερμανία είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στη ρωσική και κινεζική παραπληροφόρηση, και πολύ πιο πιθανό να πιστέψουν αντιδυτικές και φιλοαυταρχικά αφηγήματα που εναρμονίζονται με τα μηνύματα λαϊκιστικών κομμάτων. Στη Γερμανία, το πιο δραστήριο και κυρίαρχο πολιτικό κόμμα στο TikTok είναι η ακροδεξιά Εναλλακτική για τη Γερμανία (AfD), με την λαϊκιστική Συμμαχία Sahra Wagenknecht (BSW) να κερδίζει έδαφος. Δεδομένου ότι το TikTok χρησιμοποιείται κυρίως από νέους (περ. 70% των 16-29 ετών), αυτό το δημογραφικό είναι πιο εκτεθειμένο σε ύποπτους παράγοντες που εκμεταλλεύονται τον αλγόριθμο της πλατφόρμας για πολιτικό όφελος και την προώθηση κομμάτων ευθυγραμμισμένων με τα συμφέροντά τους.

Για όμως τους υπεύθυνους αυτών των εκστρατειών, η "κατάκτηση" ενός νεαρού κοινού είναι μόνο η αρχή. Στόχος τους είναι να πολωθούν οι κοινωνίες, να υπονομευτεί η εμπιστοσύνη στους δημοκρατικούς θεσμούς και να ενισχυθούν πολιτικοί παράγοντες συμπαθούντες προς τις ατζέντες τους.

Περισσότερη πρόσβαση, μεγαλύτερη επιρροή

Η Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ευαισθητοποιήσει τον πληθυσμό της για το πώς η Ρωσία και η Κίνα χρησιμοποιούν τα κοινωνικά δίκτυα για τη διάδοση παραπληροφόρησης. Υπάρχουν ενδείξεις ότι οι δύο χώρες ευθυγραμμίζουν τις στρατηγικές τους σε ορισμένες εκστρατείες παραπληροφόρησης, αλλά διατηρούν διαφορετικές προσεγγίσεις ως προς τη "δομή και έμφαση". Η Ρωσία θεωρεί τον υβριδικό πόλεμο μέρος της στρατηγικής της κουλτούρας· ενώ η Πολωνία την κατηγορεί για εμπρησμό στη Βαρσοβία, η Μόσχα προτιμά "τεχνικές ειρηνικής περιόδου" με στόχο να επηρεάσει δυτικές αποφάσεις υπέρ των συμφερόντων της και να υπονομεύσει τους δημοκρατικούς θεσμούς.

Από την άλλη, η κινεζική ιδιοκτησία της ByteDance (μητρικής εταιρείας του TikTok) θέτει έναν διαφορετικό, αλλά εξίσου σοβαρό κίνδυνο ασφαλείας. Τα ιδιωτικά μηνύματα στο TikTok δεν είναι κρυπτογραφημένα από άκρο σε άκρο, και ακόμη κι αν ένα app store έχει ελέγξει την εφαρμογή, οι μελλοντικές ενημερώσεις μπορεί να περιέχουν κακόβουλο λογισμικό. Εφόσον εταιρείες όπως η ByteDance βρίσκονται υπό την επιρροή του ΚΚΚ (και συλλέγουν τεράστιες ποσότητες δεδομένων χρηστών, τα οποία πρέπει να παραδίδουν στις κινεζικές αρχές κατά απαίτηση), το Πεκίνο μπορεί εύκολα να συλλέξει δεδομένα για πολίτες των ΗΠΑ και της ΕΕ. Ειδικά η δυνατότητα παρακολούθησης της τοποθεσίας κινητών δίνει στην Κίνα ευρύτερα γεωπολιτικά πλεονεκτήματα.

Σχέδιο τεσσάρων βημάτων

Θεωρητικά, η ΕΕ διαθέτει ισχυρό κανονιστικό πλαίσιο για τους κοινωνικούς δικτυακούς χώρους. Η ιρλανδική Αρχή Προστασίας Δεδομένων (DPC) επιβάρυνε πρόσφατα το TikTok με πρόστιμο 530 εκατ. ευρώ για παράνομη μεταφορά δεδομένων χρηστών στην Κίνα. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή άνοιξε επίσης επίσημη διαδικασία κατά του TikTok για εκλογικούς κινδύνους βάσει του Ψηφιακού Νόμου Υπηρεσιών (DSA), αν και η έρευνα εξακολουθεί να εκκρεμεί. Ωστόσο, η απειλή απαιτεί αυστηρότερα μέτρα και ταχύτερη εφαρμογή: η ΕΕ εξακολουθεί να βελτιώνει τη χρήση του DSA, ενώ η επιβολή του υστερεί απέναντι στη γρήγορη εξάπλωση της διαδικτυακής παραπληροφόρησης.

Για ένα ασφαλέστερο ψηφιακό περιβάλλον, οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις — υπό την ηγεσία της ΕΕ — πρέπει να ακολουθήσουν μια στρατηγική τεσσάρων βημάτων για τον περιορισμό της παραπληροφόρησης και την αντιμετώπιση των κινδύνων από τη σχέση του TikTok με την Κίνα.

1. Απαγόρευση του TikTok σε επίσημες συσκευές
   Λόγω των κινδύνων ασφαλείας, τα δημόσια όργανα των κρατών μελών πρέπει να απαγορεύσουν το TikTok και άλλες εφαρμογές της ByteDance από επίσημες συσκευές σε όλη την Ευρώπη. Πολλές χώρες έχουν ήδη λάβει τέτοια μέτρα, αλλά η εφαρμογή είναι ανομοιόμορφη. Οι δημόσιοι υπάλληλοι και τα ευρωπαϊκά ιδρύματα πρέπει επίσης να εκπαιδευτούν σε ψηφιακή παιδεία, ασφάλεια και υγιεινή, ώστε να ενισχυθεί η ανθεκτικότητά τους έναντι ξένων επιρροών και κυβερνοεπιθέσεων.

2. Ενίσχυση της ρυθμιστικής πίεσης
   Η ΕΕ πρέπει να ασκήσει ισχυρότερη νομική πίεση στην ByteDance μέσω του DSA και του Γενικού Κανονισμού Προστασίας Δεδομένων (GDPR), ώστε να αντιμετωπίσει οικονομικές κυρώσεις και να συμμορφωθεί. Παράλληλα, πρέπει να επιταχύνει τις διαδικασίες της: η έρευνα για τη ρουμανική εκστρατεία παραπληροφόρησης εξακολουθεί να εκκρεμεί έξι μήνες μετά τις εκλογές. Η Ιρλανδία, που φιλοξενεί τις ευρωπαϊκές έδρες πολλών τεχνολογικών γιγάντων, είναι υπερφορτωμένη με ευθύνες επιβολής και επικρίνεται για χαλαρή εφαρμογή του GDPR. Επιπλέον, η επικαλυπτόμενη αρμοδιότητα ρυθμιστικών φορέων δυσκολεύει την αποτελεσματική επιβολή. Οι χώρες θα πρέπει να ενοποιήσουν τα ψηφιακά τους πρότυπα για αποτελεσματικότερη καταπολέμηση της παραπληροφόρησης.

3. Ταχύτερη εφαρμογή του DSA
   Ο DSA απαιτεί από κάθε κράτος μέλος να διορίσει έναν Συντονιστή Ψηφιακών Υπηρεσιών (DSC), αλλά πολλές χώρες δεν έχουν ακόμη συμμορφωθεί. Η Πολωνία μόλις ανακοίνωσε τη δημιουργία ενός σώματος συντονισμού· στη Γερμανία, το γραφείο του DSC ήταν υποστελεχωμένο κατά τις εκλογές, πιθανώς βοηθώντας την AfD να διαδώσει παραπληροφόρηση μέσω του TikTok.

   Η αποτελεσματική εφαρμογή κανονισμών όπως ο DSA είναι κρίσιμη για να αναλάβουν ευθύνη οι τεχνολογικοί γίγαντες, να προστατευθούν οι εκλογές και τα θεμελιώδη δικαιώματα στον ψηφιακό χώρο.

4. Ενίσχυση της συνεργασίας με την Ταϊβάν
   Παρά τον γεωπολιτικό κίνδυνο από την Κίνα, η Ταϊβάν δεν έχει απαγορεύσει το TikTok. Αντιθέτως, ανέπτυξε συστήματα ταχείας ανταπόκρισης που αντιμετωπίζουν την παραπληροφόρηση εντός δύο ωρών. Ωστόσο, η Ταϊβάν αντιμετωπίζει εμπόδια στη θέσπιση ενός νόμου παρόμοιου με τον DSA. Ενώ μπορεί να δείξει στην Ευρώπη πώς να αντιδράσει σε κινεζικές εκστρατείες παραπληροφόρησης, μπορεί επίσης να μάθει από την ευρωπαϊκή εμπειρία με τη ρωσική παραπληροφόρηση.

   Επιπλέον, η Ταϊβάν βρίσκεται στην πρώτη γραμμή της ανάπτυξης αμυντικών μέτρων κατά των κυβερνοαπειλών. Αυτή η συνεργασία είναι ιδιαίτερα σχετική τώρα, καθώς η Ταϊβάν αντιμετωπίζει προκλήσεις χρηματοδότησης λόγω της αμερικανικής κατάπαυσης βοήθειας. Η Ευρώπη θα πρέπει να ενισχύσει τη συνεργασία της με τα ταϊβανέζικα ιδρύματα καταπολέμησης της παραπληροφόρησης και της κυβερνοασφάλειας.

Δεν υπάρχει εύκολος δρόμος

Μόνο εάν αποτύχουν τα παραπάνω τέσσερα βήματα θα πρέπει η ΕΕ να σκεφτεί πλήρη απαγόρευση του TikTok. Ωστόσο, αυτό δεν θα είναι εύκολο. Το 2028, προβλέπεται ότι το TikTok θα έχει 285,21 εκατ. χρήστες στην Ευρώπη· στη Γερμανία μόνο, το 42% των χρηστών κοινωνικών δικτύων είναι ενεργοί στο TikTok. Είναι απίθανο το κοινό του να αντιδράσει ήσυχα. Οποιαδήποτε απαγόρευση μπορεί επίσης να οδηγήσει σε κατηγορίες λογοκρισίας και να δώσει την εικόνα μιας απομονωμένης, αντι-παγκοσμιοποιητικής ΕΕ, σε μια περίοδο που η Ένωση παλεύει να διατηρήσει την εμπιστοσύνη των πολιτών της.

Από την άλλη, η απαγόρευση του TikTok στην Ινδία το 2020 έδειξε ότι οι χρήστες μπορούν να προσαρμοστούν, μεταπηδώντας σε εναλλακτικές όπως τα Instagram Reels και YouTube Shorts. Άλλες κινεζικές εφαρμογές, όπως το WeChat, θέτουν επίσης κινδύνους εθνικής ασφάλειας. Η Ινδία, μετά την απαγόρευση του TikTok, απαγόρευσε δεκάδες ακόμη εφαρμογές με παρόμοια επιχειρήματα. Ό,τι και να αποφασίσει η ΕΕ, θα πρέπει πρώτα να διεξάγει μια ολοκληρωμένη αξιολόγηση τέτοιων εφαρμογών, ώστε να διασφαλιστεί η συμμόρφωση με τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς και να αντιμετωπιστούν οι ανησυχίες των χρηστών για την ασφάλεια και τη λογοκρισία.

Από νομικής άποψης, οποιαδήποτε απαγόρευση πρέπει να είναι καλά δομημένη και εστιασμένη, για να μην δημιουργηθεί προηγούμενο για ευρύτερη ψηφιακή λογοκρισία. Πολιτικά, η απόκτηση ευρείας υποστήριξης για μια τέτοια απαγόρευση είναι δύσκολη, ειδικά επειδή τα λαϊκιστικά κόμματα — που ωφελούνται από την εμβέλεια του TikTok — είναι απίθανο να υποστηρίξουν τέτοια κίνηση. Κάθε κόμμα που το κάνει ρισκάρει να αποξενώσει τη βάση του, δεδομένου ότι νέοι όλων των πολιτικών φρονημάτων χρησιμοποιούν την πλατφόρμα.

Η Ευρώπη πρέπει να λάβει προληπτικά μέτρα για να προστατεύσει τον ψηφιακό της χώρο. Η απαγόρευση του TikTok είναι η τελευταία λύση, αλλά οι κίνδυνοι από παραπληροφόρηση, χειραγώγηση αλγορίθμων και ξένη παρακολούθηση είναι πολύ σοβαροί για να αγνοηθούν. Απαιτείται καλύτερος συντονισμός μεταξύ ευρωπαϊκών θεσμών και εθνικών αρχών, αυξημένοι πόροι για τους φορείς επιβολής και τακτική εκπαίδευση του προσωπικού που ασχολείται με τη ψηφιακή ρύθμιση.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου