Γερμανία ώρα μηδέν: Η κάλπη ίσως δώσει μια τελευταία ευκαιρία

Του Jeremy Cliffe

Το Βερολίνο παραδοσιακά αποτελούσε το πολιτικό κέντρο της Ευρώπης από όπου οι ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες, οι συμβιβασμοί και οι συμφωνίες που απασχολούν την ήπειρο συνήθως πρέπει να περάσουν αργά ή γρήγορα.

Τα τελευταία χρόνια, ωστόσο, η ομοσπονδιακή δημοκρατία λειτούργησε λιγότερο ως ευρωπαϊκός κόμβος παρά ως εμπόδιο που πρέπει να παρακαμφθεί. Στις 23 Φεβρουαρίου η χώρα διεξάγει εκλογές που πυροδοτήθηκαν από την πρόωρη κατάρρευση του τριμερούς συνασπισμού του καγκελαρίου Όλαφ Σολτς τον Νοέμβριο.

Η ψηφοφορία θέτει το ερώτημα: πρόκειται να επιστρέψει η γερμανική ηγεσία; Ενώ η εκστρατεία αποκάλυψε την πιθανή ταυτότητα του διαδόχου του Σολτς -του Φρίντριχ Μερτς της Χριστιανοδημοκρατικής Ένωσης (CDU), η απάντηση σε αυτό το ερώτημα παραμένει ορθάνοιχτη.

Ο "συνασπισμός φανάρι" του Σολτς των Σοσιαλδημοκρατών (SPD), των Πρασίνων και των κεντροδεξιών Ελεύθερων Δημοκρατών θα μπορούσε να διεκδικήσει ορισμένα αξιοσημείωτα ευρωπαϊκά επιτεύγματα. Υπό την ηγεσία της, η Γερμανία έγινε ο κύριος υποστηρικτής της ηπείρου της Ουκρανίας, ξεκίνησε την Ευρωπαϊκή Πρωτοβουλία για την αεράμυνα του Sky Shield και προώθησε προτάσεις για μεταρρύθμιση της ΕΕ - όλα αδιανόητα το 2021 πριν από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Σε ορισμένα σημεία, ωστόσο, η Γερμανία κάτω από το "φανάρι" ήταν επίσης ποικίλα αναξιόπιστη, απούσα και απρόβλεπτη.

Αυτή η αυτοπεριθωριοποίηση δεν είναι εντελώς νέα. Ακόμη και υπό την Άνγκελα Μέρκελ, η προθυμία της χώρας να ηγηθεί συχνά εμφανιζόταν αργά στις κρίσεις ή έλειπε εντελώς. Για παράδειγμα, σε κοντόφθαλμες αποφάσεις, όπως η έγκριση του αγωγού Nord Stream 2 ή η άρνηση να δεχθεί την πρόταση συνεργασίας του Γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν για στενότερη ενσωμάτωση στην ΕΕ.

Αλλά η διαδικασία έχει επιταχυνθεί υπό την κυβέρνηση του Σολτς. Οι πολιτικές της για την Ευρώπη έχουν συνδεθεί με τη "γερμανική ψήφο"—διαδοχικές γερμανικές αποχές στην ΕΕ που προκλήθηκαν από διαφωνίες μεταξύ των τριών εταίρων του συνασπισμού στο Βερολίνο. Οι αδυναμίες της γερμανικής οικονομίας (σε μεγάλο βαθμό η κληρονομιά της Μέρκελ) έχουν στρέψει την προσοχή προς τα μέσα στα εσωτερικά προβλήματα. Οι αλλαγές γενεών και η άνοδος της ακροδεξιάς Εναλλακτικής για τη Γερμανία (AfD) έχουν οδηγήσει σε μια πιο στενή αντίληψη για το εθνικό συμφέρον της χώρας. είναι λιγότερο πρόθυμη να σηκώσει το "βάρος του ηγεμόνα" στην Ευρώπη και πιο ανοιχτή σε ενέργειες μονομερούς.

Μεταξύ άλλων, ο συνασπισμός του Σολτς απέρριψε τις προτάσεις του Μάριο Ντράγκι για την ανταγωνιστικότητα της ΕΕ χωρίς έλεγχο, απογοήτευσε μια ιταλογερμανική εξαγορά τραπεζών για λόγους προστατευτισμού, ήρθε σε κόντρα με την πλειοψηφία της ΕΕ όσον αφορά τους δασμούς στα κινεζικά ηλεκτρικά οχήματα και επέβαλε ελέγχους στα σύνορα εντός Σένγκεν της χώρας.

Τον Νοέμβριο, μετά την κατάρρευσή του, ο ίδιος ο καγκελάριος πραγματοποίησε τηλεφωνική επικοινωνία με τον Βλαντιμίρ Πούτιν χωρίς να έχει συντονιστεί με τις Βρυξέλλες, το Παρίσι ή τη Βαρσοβία. Οι σχέσεις με τη Γαλλία και την Πολωνία έχουν επιδεινωθεί αισθητά.

Μια ευκαιρία που χάθηκε

Οι εκλογές αρχικά έμοιαζαν με μια ευκαιρία να τεθεί η χώρα σε μια καλύτερη πορεία. Η προεδρική νίκη του Ντόναλντ Τραμπ και οι διαφαινόμενοι δασμοί του, οι θεμελιώδεις προκλήσεις για το γερμανικό επιχειρηματικό μοντέλο και η επικρατούσα διάθεση ανασφάλειας βρίσκονταν στο επίκεντρο.

Θα μπορούσαν να εμπνεύσουν ειλικρινείς ανταλλαγές για τις τεράστιες επενδυτικές ανάγκες της χώρας, την κατάσταση των ενόπλων δυνάμεών της, τα απαραίτητα βήματα προς μια πιο κυρίαρχη ΕΕ, τις σχέσεις με την Κίνα και τις μελλοντικές πηγές της γερμανικής ευημερίας σε μια εποχή γεωπολιτικής και κλιματικής κρίσης. Η εκστρατεία μπορεί να έθεσε τις βάσεις για έναν πιο σταθερό και ενωμένο κυβερνητικό συνασπισμό ικανό να σπάσει παλιά ταμπού σε αυτά τα θέματα.

Η εκστρατεία έχει συχνά τις ρίζες της περισσότερο στις πραγματικότητες των μέσων της δεκαετίας του 2010 παρά σε αυτές του 2025: η Ουκρανία και ο Τραμπ είναι παρόντες, αλλά κάπου στον ορίζοντα ως δύο σημεία συζήτησης μεταξύ πολλών, αντί για γενικές επιταγές

Ο... τζογαδόρος Μερτς

Όλο αυτό το διάστημα το AfD απολάμβανε τον αέρα στα πανιά του. Το κόμμα αξίζει ελάχιστα εύσημα για αυτή τη δυναμική. Είναι ακραίο ακόμη και με τα πρότυπα της ευρωπαϊκής ακροδεξιάς Η 'Αλις Βελντελ, η υποψήφια καγκελάριος της, ήταν μια αδύναμη και μη χαρισματική παρουσία. Ωστόσο, οι δημοσκοπήσεις δείχνουν ότι το AfD θα διπλασιάσει περίπου το μερίδιο ψήφων του το 2021 σε περίπου 21%. Και η άνοδός του φαίνεται να παρακινεί τους κυρίαρχους ηγέτες να αποφύγουν τις προεκλογικές συζητήσεις για την Ουκρανία και τις αμυντικές δαπάνες που θα μπορούσαν να ωθήσουν το μερίδιο ακόμη υψηλότερο - σχεδόν ιδανικό σε μια χώρα όπου αυτά χρειάζονται πάρα πολύ για να δοθεί στην επόμενη κυβέρνηση εντολή να δράσει.

Η δύναμη του AfD είναι σε μεγάλο βαθμό περιστασιακή. Εν μέρει, αντανακλά τη μη δημοτικότητα των κομμάτων του συνασπισμού του φαναριού. Ο Τζέι ντι Βανς και ο Έλον Μασκ έχουν αποδοκιμάσει την πολιτική του απομόνωση σε αυτό που φαίνεται να είναι η πρώτη ταραχή ενός νέου ριζοσπαστικού δεξιού ατλαντισμού. Ο Μερτς πιθανώς βοήθησε στη νομιμοποίηση του AfD με το ριψοκίνδυνο στοίχημα στη μέση της προεκλογικής εκστρατείας να περάσει τις ψήφους της Bundestag με τους βουλευτές του κόμματος για την υποστήριξη σκληρότερων (και εν μέρει μονομερών και πιθανώς ανεφάρμοστων) πολιτικών μετανάστευσης και ασύλου. 

Αυτό το δράμα απεικόνισε επίσης μια τρίτη ανησυχητική διάσταση της προεκλογικής εκστρατείας: μια επιδεινούμενη προοπτική για την ανάδυση μιας σταθερής νέας κυβέρνησης μετά την καταμέτρηση των ψηφοδελτίων. Το μεταναστευτικό παιχνίδι του Μερτς, που φέρνει αντιμέτωπους τους πυλώνες του "Ευρωπαϊσμού" και της "Γερμανίας" της πίστης του στην εξωτερική πολιτική, δεν αύξησε σημαντικά την υποστήριξη προς το CDU και την αδελφή του Χριστιανοκοινωνική Ένωση (CSU). Όμως, έχει σπείρει διχασμό στις τάξεις τους και έχει τοξώσει πολύ τις σχέσεις με το SPD και τους Πράσινους, τουλάχιστον ένα από τα οποία θα χρειαστεί για να σχηματίσει πλειοψηφικό συνασπισμό.

Ανάλογα με το πόσα μικρότερα κόμματα ξεπερνούν το όριο του 5% που απαιτείται για την εκπροσώπηση της Bundestag -που θα μπορούσε να είναι μεταξύ κανενός και τριών- το CDU/CSU μπορεί να μην έχει ακόμη και τα νούμερα για έναν συνασπισμό με έναν μόνο εταίρο. Αυτό θα έδινε στον Μερτς μια απίστευτη επιλογή μεταξύ του σχηματισμού ενός άλλου  τριμερούς συνασπισμού ή της απόπειρας μιας κυβέρνησης μειοψηφίας.

Όλα αυτά λαμβάνουν χώρα την ώρα που η Ευρώπη προσπαθεί καθυστερημένα να αναπτύξει το δικό της σχέδιο για την Ουκρανία. Εν τω μεταξύ, η κυβέρνηση Τραμπ προχωρά τις διαπραγματεύσεις της με τη Ρωσία φαινομενικά πάνω από τα κεφάλια της Ευρώπης και με όρους εντυπωσιακά ευνοϊκούς για το Κρεμλίνο. Αν υπήρξε ποτέ μια στιγμή που απαιτούσε μια σταθερή Γερμανία ικανή να συγκαλέσει και να αναλάβει δραστική ευρωπαϊκή δράση, είναι τώρα. Αλλά οι εκλογές στη χώρα δίνουν σημαντικούς λόγους αμφιβολίας για αυτό. Το φάντασμα ενός άλλου εύθραυστου και διχασμένου συνασπισμού, αλλά πιο εσωστρεφής και μόνος του από τον προκάτοχό του, έχει αυξηθεί καθώς πλησίαζε η ημέρα των εκλογών.

Ελπίδες για νέο "φανάρι";

Ωστόσο, είναι ακόμα σχεδόν δυνατό να δούμε ένα καλύτερο αποτέλεσμα. Κατά τη διάρκεια της εκστρατείας, ο Μερτς έγινε πιο νηφάλιος και ρεαλιστής σχετικά με τους κινδύνους της δεύτερης θητείας Τραμπ για τη Γερμανία. Έχει δεσμευτεί για μια ευρωπαϊκή επαναφορά, ξεκινώντας με επισκέψεις στο Παρίσι και τη Βαρσοβία την πρώτη ημέρα της θητείας του. Η τελευταία δημοσκόπηση δεν καταδικάζει εντελώς τις προοπτικές ενός λειτουργικού συνασπισμού - εφόσον ο Μερτς μπορεί να συγκεντρώσει την ταπεινότητα και την ευελιξία που χρειάζονται και να διορθώσει τις διαφορές στο πολιτικό ρεύμα. Ίσως ο έλεγχος της πραγματικότητας των τελευταίων δέκα ημερών να είναι αρκετός για να ωθήσει ακόμη και τη Γερμανία που αποστρέφεται τις απώλειες, επιφυλακτική για τις αλλαγές, πίσω προς την παλιά ευρωπαϊκή κλίση της ως το κέντρο της ηπείρου.

Οι Ευρωπαίοι εταίροι της χώρας μπορούν να παίξουν τον ρόλο τους τονίζοντας στον Μερτς, το CDU/CSU και τους υποψήφιους εταίρους τους στον συνασπισμό τον επείγοντα χαρακτήρα μιας ενωμένης νέας γερμανικής κυβέρνησης που θα μπορεί να εμπλακεί γρήγορα και πλήρως σε καθυστερημένες κοινές αποφάσεις για την Ουκρανία και την ευρύτερη ευρωπαϊκή ασφάλεια. Μπορούν να βοηθήσουν στην κοινωνικοποίηση για άλλη μια φορά της ιδέας ότι οι συντονισμένες ευρωπαϊκές λύσεις σε κοινά προβλήματα είναι σταθερά προς το γερμανικό εθνικό συμφέρον.

Μπορούν να ενθαρρύνουν τη νέα κυβέρνηση στο Βερολίνο να χρησιμοποιήσει την περίοδο του μήνα του μέλιτος —και το δράμα και τον συναγερμό της στιγμής— για να ξεπεράσει τις κόκκινες γραμμές σε θέματα της ΕΕ όπως η άμυνα, ο δανεισμός και η στενότερη ολοκλήρωση της εξωτερικής πολιτικής. Όπως η ΕΕ στο σύνολό της, η ομοσπονδιακή δημοκρατία τείνει να είναι πιο τολμηρή σε στιγμές κρίσης. Εκεί βρίσκεται η καλύτερη ελπίδα να πάρει τη θέση του και πάλι στην καρδιά της Ευρώπης.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου