Η διακοπή της αμερικανικής βοήθειας πληγώνει την "κοινωνία των πολιτών"

Του James Lynch

Η άμεση παύση της αμερικανικής κυβέρνησης στο σύνολο σχεδόν της ξένης βοήθειας έχει προκαλέσει σοκ σε όλο τον κόσμο. Έρχεται σε μια εποχή που η δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα υφίστανται ανελέητη επίθεση, από τη Δυτική Όχθη μέχρι την Ουάσιγκτον. Οι ακτιβιστές και οι οργανώσεις που υπερασπίζονται αυτές τις αξίες αντιμετώπιζαν ήδη μια κρίση χρηματοδότησης —συμπεριλαμβανομένων των ευρωπαϊκών πηγών.

Οι περικοπές των ΗΠΑ θα επιδεινώσουν αυτήν την κρίση περισσότερο σε μέρη όπου είναι δύσκολο ή αδύνατο να διατηρηθεί η τοπική συγκέντρωση χρημάτων λόγω των περιορισμών στην ελεύθερη ένωση, όπως σε άκρως καταπιεστικά κράτη στη Μέση Ανατολή. Χωρίς μια ενεργή κοινωνία των πολιτών στη νότια γειτονιά της ΕΕ, οι κυβερνήσεις που δεν λογοδοτούν σε μεγάλο βαθμό θα είναι ακόμη πιο ελεύθερες να ακολουθήσουν αποσταθεροποιητικές πολιτικές: οι προϋπολογισμοί θα παραμείνουν ανεξέλεγκτοι, οι καταχρήσεις θα παραμείνουν χωρίς τεκμηρίωση και οι εναλλακτικές προοπτικές θα αγνοηθούν. Είναι προς το συμφέρον των Ευρωπαίων να εξετάσουν επειγόντως τι μπορούν να κάνουν αυτή τη στιγμή της κρίσης για να παράσχουν σανίδα σωτηρίας.

Αβεβαιότητα χρηματοδότησης

Περισσότερα από 2 δισεκατομμύρια δολάρια αμερικανικής εξωτερικής βοήθειας κάθε χρόνο πηγαίνουν σε προγράμματα υπό τους τίτλους της δημοκρατίας, των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και της διακυβέρνησης. Όλες αυτές οι δαπάνες τίθενται σε παύση για "επισκόπηση".

Η κυβέρνηση Τραμπ δεν θα πρέπει να είναι σε θέση να παγώσει μονομερώς ή ακόμη και να σταματήσει τις δαπάνες. Το Κογκρέσο έχει τον έλεγχο της φορολόγησης και της δαπάνης του δημόσιου χρήματος - τη "δύναμη του πορτοφολιού". Οι Ρεπουμπλικάνοι νομοθέτες, που έχουν στενή πλειοψηφία και στις δύο βουλές του Κογκρέσου, έχουν παραδοσιακά υποστηρίξει προγράμματα δημοκρατίας όπως η Περιφερειακή Δημοκρατία της Εγγύς Ανατολής, η οποία παρέχει περίπου 65 εκατομμύρια δολάρια κάθε χρόνο για να στηρίξει την ιρανική αντιπολίτευση και ομάδες της κοινωνίας των πολιτών. Κατά τη διάρκεια της κυβέρνησης του Τζο Μπάιντεν, η Βουλή που ελέγχεται από τους Ρεπουμπλικάνους ενέκρινε νομοσχέδιο για την παροχή 2,9 δισεκατομμυρίων δολαρίων για "προγράμματα δημοκρατίας" για το οικονομικό έτος 2025. Είναι πιθανό να υπάρξει πολιτική διαμάχη για τουλάχιστον ορισμένα στοιχεία αυτού του πακέτου.

Ωστόσο, είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ένα αποτέλεσμα που δεν θα μειώσει τελικά τη χρηματοδότηση της αμερικανικής δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Ο επικεφαλής του "τμήματος κυβερνητικής αποτελεσματικότητας" του Τραμπ, Έλον Μασκ, έχει περιγράψει έναν από τους σημαντικότερους φορείς χρηματοδότησης της χώρας, το National Endowment for Democracy, για παράδειγμα ως "απάτη". 

Το Στέιτ Ντιπάρτμεντ φέρεται να απέλυσε περίπου 60 εργολάβους που εργάζονταν για το γραφείο του για τη δημοκρατία, τα ανθρώπινα δικαιώματα και την εργασία. Η παύση 90 ημερών και οι σχετικές εντολές "stop work" έχουν ήδη αποσταθεροποιήσει τόσο μικρότερους και εξαρτημένους οργανισμούς παγκοσμίως -από μέσα ενημέρωσης μέχρι ακτιβιστές τεχνολογίας και αγωνιστές κατά της διαφθοράς- που πολλοί μπορεί να μην ανακάμψουν ακόμη και αν αποκατασταθεί η χρηματοδότησή τους.

Αυτό το πρόβλημα είναι ιδιαίτερα οξύ στη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική. Σύμφωνα με έναν χρηματοδότη που πήρα συνέντευξη, οι ΗΠΑ έχουν περίπου 150 επιχορηγήσεις ενεργού δημοκρατίας και ανθρωπίνων δικαιωμάτων σε αυτές τις περιοχές — δυσανάλογα περισσότερες από άλλα μέρη του κόσμου. Οι περισσότερες από αυτές τις επιχορηγήσεις κατανέμονται μεταξύ πολλών οργανισμών, πράγμα που σημαίνει ότι το πάγωμα επηρεάζει αρκετές εκατοντάδες ομάδες. Ο χρηματοδότης είπε ότι λάμβαναν 10-15 μηνύματα την ημέρα από ομάδες που ζητούσαν βοήθεια για την απόλυση προσωπικού και σκέφτονταν να τερματίσουν τις επιχειρήσεις. Εκτός από τον άμεσο αντίκτυπο, ακόμη και οργανισμοί που δεν λαμβάνουν χρηματοδότηση από τις ΗΠΑ θα επηρεαστούν. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι το σύνολο των διαθέσιμων κονδυλίων για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα θα συρρικνωθεί, δημιουργώντας περισσότερο ανταγωνισμό για μικρότερο χρηματικό ποσό.

Μια συρρικνούμενη δεξαμενή κεφαλαίων

Αυτή η δεξαμενή κεφαλαίων ούτως ή άλλως γινόταν πιο ρηχή πριν από τις τελευταίες αμερικανικές ενέργειες. Όπως σημειώνει η Coline Le Piouff για το ECFR, η Ευρώπη έχει δει ένα κύμα δραματικών περικοπών γενικής βοήθειας από κορυφαίους χορηγούς όπως η Βρετανία, η Γερμανία, η Ολλανδία και η Σουηδία. Οι κυβερνήσεις επιδιώκουν να μειώσουν τις δαπάνες στον απόηχο της στοχευμένης εξωτερικής βοήθειας του Covid-19. Στη συνέχεια ανακατεύθυναν κεφάλαια στην ουκρανική κυβέρνηση και σε εγχώρια προγράμματα για τους πρόσφυγες. Η πολιτική υποστήριξη στις ευρωπαϊκές χώρες για τη χρηματοδότηση της κοινωνίας των πολιτών έχει επίσης αποδυναμωθεί ως αποτέλεσμα της βαθύτερης πόλωσης, με τα δεξιά πολιτικά κόμματα να ισχυρίζονται ότι οι ΜΚΟ είναι πολύ κοντά στην αριστερά και δεν πρέπει να χρηματοδοτούνται για να συνηγορούν.

Καθώς οι προϋπολογισμοί για τη βοήθεια έγιναν αυστηρότεροι, η χρηματοδότηση για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στερήθηκε προτεραιότητας: μια μελέτη του 2024 διαπίστωσε ότι η χρηματοδότηση των κρατών μελών της ΕΕ για τη Μέση Ανατολή και τη Βόρεια Αφρική μετατοπιζόταν από τα ανθρώπινα δικαιώματα σε άλλες προτεραιότητες όπως η μετανάστευση. Το 2023, η ΕΕ διέθεσε μόλις 2 εκατομμύρια ευρώ στον προγραμματισμό βοήθειας για τη δημοκρατία και τα ανθρώπινα δικαιώματα στην περιοχή — "σχεδόν τίποτα για μια τεράστια περιοχή που εξακολουθεί να ταράζεται από τοπικά κοινωνικά κινήματα και διαμαρτυρίες", σύμφωνα με μια έκθεση Carnegie. Η ιδιωτική φιλανθρωπία στρέφεται επίσης προς προκλήσεις όπως η κλιματική αλλαγή και η τεχνητή νοημοσύνη, με τη χρηματοδότηση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων να αρχίζει να μοιάζει με "σεληνιακό τοπίο", σύμφωνα με έναν αναλυτή.

Επαναξιολόγηση των προτεραιοτήτων χρηματοδότησης

Ορισμένοι ακτιβιστές στον αραβικό κόσμο έχουν εγείρει τα τελευταία χρόνια την προοπτική να τερματίσουν τη σχέση τους με τη δυτική χρηματοδότηση, με τη βάση ότι γίνεται όλο και πιο αναξιόπιστη και πολιτικά δυσάρεστη. Παρόλα αυτά, το βραχυπρόθεσμο οικονομικό σοκ της απόφασης των ΗΠΑ θα αφήσει πολλές ομάδες στο χείλος του γκρεμού, καθώς δεν έχουν ακόμη τεθεί οι βάσεις για εναλλακτικές πηγές χρηματοδότησης. Η κατάρρευση θα μπορούσε να συμβεί με τον ευρύτερο κόσμο να μην αντιλαμβάνεται σχεδόν καθόλου: οι επηρεαζόμενοι οργανισμοί είναι, σε πολλές περιπτώσεις, απίθανο να μιλήσουν δημόσια για τον αντίκτυπο του παγώματος, επειδή δεν θέλουν να συνδεθούν με τις βαθιά αντιδημοφιλείς περιφερειακές πολιτικές των Ηνωμένων Πολιτειών.

Δεν θα ήταν ρεαλιστικό να περιμένουμε από τις ευρωπαϊκές χώρες να αντικαταστήσουν την αμερικανική υποστήριξη, αλλά μπορούν να παράσχουν άμεση βοήθεια εντοπίζοντας τους επιχορηγούμενους από τη βάση των ΗΠΑ που βρίσκονται σε κίνδυνο και υποστηρίζοντάς τους με ευέλικτη, απεριόριστη χρηματοδότηση χωρίς απαιτήσεις συγχρηματοδότησης και γραφειοκρατία. Καθώς οι προοπτικές στην Ουάσιγκτον γίνονται σαφέστερες, η ΕΕ θα πρέπει να επαναξιολογήσει βαθύτερα τη στήριξή της στην κοινωνία των πολιτών στη νότια γειτονιά της, με σκοπό την ανάπτυξη αξιόπιστων, λιγότερο πολιτικοποιημένων μηχανισμών χρηματοδότησης. Χωρίς αυτές τις ομάδες, οι Ευρωπαίοι κινδυνεύουν να χάσουν εταίρους που βλέπουν ως βασικούς συνομιλητές γεφύρωσης, οι οποίοι μπορούν να τους προσφέρουν προνομιακή πρόσβαση σε κοινότητες και προοπτικές που διαφορετικά δεν μπορούν να τους προσεγγίσουν.

Η ΕΕ και τα κράτη μέλη της θα πρέπει επίσης να επανεξετάσουν την πρόσφατη "αμυντική στροφή" τους που τα οδήγησε να δώσουν προτεραιότητα στη χρηματοδότηση για δημοκρατικό έργο που βασίζεται λιγότερο στα δικαιώματα. Αυτή η προσέγγιση μπορεί να μην ευθυγραμμίζεται σωστά με τον επείγοντα χαρακτήρα της πρόκλησης. Καθώς το κράτος δικαίου αντιμετωπίζει υπαρξιακές απειλές από πολλές κατευθύνσεις, οι Ευρωπαίοι μπορούν να διαδραματίσουν ζωτικό ρόλο υποστηρίζοντας εκείνους που εργάζονται στο σώμα της άμυνάς του.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου