Ο Δούρειος Ίππος της Ρωσίας στην ΕΕ

Της Maria Simeonova

Μόλις 25 χιλιόμετρα νότια της βουλγαρικής πόλης της Βάρνας βρίσκεται το θέρετρο Kamchia. Το συγκρότημα, που συνορεύει με μια εκπληκτική παραλία της Μαύρης Θάλασσας, διαθέτει αθλητικές εγκαταστάσεις, αίθουσες συνεδριάσεων – ακόμη και πλανητάριο. Αυτό που το κάνει μοναδικό, ωστόσο, είναι ότι το θέρετρο ανήκει στο Δημαρχείο της Μόσχας.

Το ενδιαφέρον της Ρωσίας για αυτό το γραφικό τμήμα της βουλγαρικής ακτής χρονολογείται από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Κατά τη διάρκεια αυτής της δεκαετίας, άρχισε ο μετασχηματισμός της ιδιοκτησίας του βουλγαρικού κρατικού τουριστικού φορέα Balkanturist, μετά την κατάρρευση του κομμουνιστικού καθεστώτος στα τέλη της δεκαετίας του 1980. Μέχρι το 2008, η Μόσχα κατείχε το θέρετρο Kamchia, έχοντας παρακάμψει επιτυχώς τις συνταγματικές διατάξεις που απαγορεύουν στους ξένους πολίτες να αποκτήσουν βουλγαρική περιουσία. Στα εγκαίνια μιας παιδικής κατασκήνωσης στην Kamchia το 2010, ο δήμαρχος της Μόσχας Yuriy Luzhkov στάθηκε στο πλευρό του Βούλγαρου πρωθυπουργού Μπόικο Μπορίσοφ και δήλωσε με ενθουσιασμό: "Είμαστε δύο έθνη, δύο λαοί, αλλά μοιραζόμαστε μια καρδιά".

Τον Ιούνιο του 2022, τρεις μήνες μετά την ολική εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, η τότε υπουργός Εξωτερικών της Βουλγαρίας Teodora Genchovska υποβάθμισε τον έλεγχο της Μόσχας στην Kamchia, δηλώνοντας ότι η Κρατική Υπηρεσία Εθνικής Ασφάλειας της Βουλγαρίας δεν είχε λάβει μέχρι στιγμής πληροφορίες ότι η ιδιοκτησία του συγκροτήματος από τη Μόσχα αποτελούσε απειλή. Αυτό συμβαίνει παρά το γεγονός ότι η Ρωσία έχει ήδη χαρακτηρίσει τη Βουλγαρία ως "εχθρική χώρα" και τη στοχεύει με υβριδικές επιθέσεις υπό την ηγεσία του Κρεμλίνου μέσω της δημοσίευσης παραπληροφόρησης και προπαγάνδας. Ωστόσο, η απόρριψη της εμπλοκής της Ρωσίας από την Genchovska φάνηκε να αγνοεί τα σχόλια του υπουργού Εξωτερικών Sergey Lavrov το 2019, όταν επαίνεσε την Kamchia ως χαρακτηριστικό παράδειγμα της "ήπιας δύναμης" της Ρωσίας στο εξωτερικό.

Η μετάδοση μηνυμάτων από τη Ρωσία με ρητορική της κομμουνιστικής εποχής σε ένα κράτος μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης μπορεί να ήταν η κορυφή της περίπλοκης πολιτικής και οικονομικής σχέσης των χωρών. Αλλά καταδεικνύει επίσης πώς η Ρωσία νομιμοποιεί τις δραστηριότητές της στο έδαφος της ΕΕ χρησιμοποιώντας την αμφισβητούμενη Μαύρη Θάλασσα ως σημείο εισόδου. Παρά τον κλιμακωτό λόγο της Ρωσίας, ωστόσο, η ΕΕ έχει μέχρι στιγμής στερήσει από την ευρύτερη περιοχή της Μαύρης Θάλασσας τη διπλωματική προσοχή που της αξίζει.

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στη Γεωργία το 2008, η περιοχή έγινε ένα  σταυροδρόμι γεωπολιτικών συμφερόντων του οποίου η πολυπλοκότητα δικαιολογεί την αδράνεια στους ευρωπαίους φορείς χάραξης πολιτικής. Στη συνέχεια, το 2023 - ένα χρόνο μετά τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας - η συμφωνία για τα σιτηρά της Μαύρης Θάλασσας μεταξύ Τουρκίας, Ρωσίας και ΟΗΕ κατέρρευσε. Η Ρωσία απέκλεισε τη ναυτιλία για πάνω από δύο μήνες, συμπεριλαμβανομένης της αποκλειστικής οικονομικής ζώνης της Βουλγαρίας, λόγω "στρατιωτικών ασκήσεων". Μόνο όταν το ΝΑΤΟ πρότεινε ότι οι ενέργειες της Μόσχας θα μπορούσαν να αντιμετωπιστούν ως κίνδυνος κλιμάκωσης, η Ρωσία απέσυρε τις εκπαιδευτικές της δραστηριότητες. Τον Μάρτιο του 2024, μια συγκεντρωμένη προσπάθεια των ουκρανικών στρατιωτικών και ναυτικών δυνάμεων εναντίον του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας είδε το υπουργείο Άμυνας του Ηνωμένου Βασιλείου να τον κηρύσσει ως "λειτουργικά ανενεργό".

Η πρόσφατη επιτυχία της Ουκρανίας εναντίον του ρωσικού στόλου της Μαύρης Θάλασσας θα πρέπει να ωθήσει την ΕΕ να αναπτύξει τη δική της "στρατηγική σκέψη" στη Μαύρη Θάλασσα. Επιπλέον, η ΕΕ μπορεί να βασιστεί στην περιφερειακή παρουσία της Αμερικής και του ΝΑΤΟ για να διεκδικήσει τα συμφέροντά της – συμπεριλαμβανομένου του ελεύθερου εμπορίου, της διαφοροποίησης της ενέργειας και της δημοκρατικής διακυβέρνησης – σε όλη την ευρύτερη περιοχή.

Το πρώτο βήμα είναι να επιδείξουν οι Βρυξέλλες την πολιτική βούληση να θεωρήσουν τη Μαύρη Θάλασσα κρίσιμη για τη μακροπρόθεσμη ασφάλεια και ευημερία της Ευρώπης. Αυτό είναι κρίσιμο, καθώς η επιτυχία της Ουκρανίας στη Μαύρη Θάλασσα ταπείνωσε τη Ρωσία, καθιστώντας πιο πιθανό ότι η Ρωσία θα πιέσει σθεναρά για ανατρεπτικές τακτικές όπως περιφερειακές εκστρατείες παραπληροφόρησης, θαλάσσιοι αποκλεισμοί και επιθέσεις σε πολιτικά σκάφη που μεταφέρουν ουκρανικά σιτηρά. Και ενώ η Συνέργεια Μαύρης Θάλασσας της ΕΕ είναι μια ολοκληρωμένη περιφερειακή πρωτοβουλία για την ενθάρρυνση της συνεργασίας μεταξύ των παράκτιων κρατών της, δεν διαθέτει την απαραίτητη πολιτική δύναμη για να αντιμετωπίσει τις αυξανόμενες ανησυχίες για την ασφάλεια και να προσαρμοστεί στις συνεχιζόμενες γεωπολιτικές αλλαγές που προκαλούνται από τον πόλεμο στην Ουκρανία. Ως εκ τούτου, η υποστήριξη μεγάλων κρατών μελών της ΕΕ, όπως η Γαλλία, ως πυρηνική δύναμη, θα είναι κρίσιμη για την ενίσχυση της πολιτικής ασφάλειας της ΕΕ προς τη Μαύρη Θάλασσα.

Η νέα Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα συμπέσει επίσης με την πολωνική προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, η οποία ξεκινά στις αρχές του 2025. Δεδομένου ότι η Πολωνία επενδύει στην υποστήριξη της Ουκρανίας μέσω της ενισχυμένης άμυνας της περιοχής της Μαύρης Θάλασσας, η Επιτροπή και το Συμβούλιο θα μπορούσαν από κοινού να επιδείξουν τη δέσμευση της ΕΕ για την αντιμετώπιση Ρωσική επιρροή – για παράδειγμα, μέσω μιας βαριάς πολιτικής επίσκεψης σε στρατηγικές θαλάσσιες τοποθεσίες όπως η Βάρνα ή η ρουμανική πόλη Κωνστάντζα. Η διπλωματική προβολή και η επίδειξη περιφερειακής υποστήριξης θα ήταν επίσης μια πρόσθετη διασφάλιση έναντι των ρωσικών εκκλήσεων για αποχώρηση του ΝΑΤΟ από τη Βουλγαρία και τη Ρουμανία.

Η ενίσχυση της περιφερειακής παρουσίας της ΕΕ θα ωφελούσε επίσης την πολιτική της διεύρυνσης, ιδίως όσον αφορά τις ενταξιακές διαδικασίες της Ουκρανίας, της Γεωργίας και της Μολδαβίας. Τα κράτη μέλη της ΕΕ που εξερευνούν το οικονομικό, εμπορικό και ενεργειακό δυναμικό της Μαύρης Θάλασσας θα μπορούσαν να δημιουργήσουν ισχυρότερες πλατφόρμες ολοκλήρωσης και να ευθυγραμμίσουν περαιτέρω τους περιφερειακούς στόχους τους με την ενιαία αγορά της ΕΕ. Εν τω μεταξύ, ενώ η ΕΕ αποφασίζει για το εύρος της ευρωπαϊκής της άμυνας, μπορεί ακόμα να βασίζεται σε αποτελεσματικές πρωτοβουλίες υπό την ηγεσία του ΝΑΤΟ, όπως η ενίσχυση της αεράμυνας για την προστασία της ανατολικής πλευράς της συμμαχίας.

Η Βουλγαρία και η Ρουμανία δεν πρέπει επίσης να υποτιμηθούν: το Βουκουρέστι και η Σόφια θα μπορούσαν να βοηθήσουν στην αντιμετώπιση της απόπειρας αναταραχής της Μόσχας ενεργώντας ως περιφερειακοί ηγέτες στον καθορισμό της προσέγγισης του μπλοκ προς τη Μαύρη Θάλασσα. Αυτό αφορά ιδιαίτερα την ενεργειακή ασφάλεια, το εμπόριο και τη συνδεσιμότητα, καθώς και με την ενίσχυση των δεσμών με την Τουρκία προκειμένου να προωθηθούν περαιτέρω πρωτοβουλίες εντός του ΝΑΤΟ. Οι πρωτεύουσες θα μπορούσαν επίσης να εργαστούν σε διμερές επίπεδο με τα παράκτια κράτη της Μαύρης Θάλασσας για να προωθήσουν την ατζέντα της ΕΕ για τη δημοκρατική ανθεκτικότητα. Για να το πετύχει αυτό, η ΕΕ θα πρέπει να αφήσει κατά μέρος χρηματοδοτικά μέσα: η αξιοποίηση της περιφερειακής και ιστορικής γνώσης της Βουλγαρίας και της Ρουμανίας θα πρέπει να θεωρείται ως επένδυση για τη σταθεροποίηση των μελλοντικών σχέσεων. Σε ρεαλιστικό επίπεδο, η στρατηγική της ΕΕ για τη Μαύρη Θάλασσα θα πρέπει επίσης να δώσει μεγάλη προσοχή στην παρακολούθηση των αλλαγών στα πρότυπα διακίνησης ναρκωτικών που προέκυψαν ως αποτέλεσμα της εισβολής της Ρωσίας στην Ουκρανία· και στην καταπολέμηση της ενδημικής διαφθοράς στην περιοχή της Μαύρης Θάλασσας. Εξάλλου, δεν είναι προς το συμφέρον της ΕΕ να περιβάλλεται από "αιχμαλωτισμένα" κράτη.

Είναι σαφές ότι οποιεσδήποτε κινήσεις από τους δυτικούς συμμάχους δεν θα γίνουν χωρίς απάντηση. Όπως υποστηρίζει ο Vsevolod Samokhvalov, η Ρωσία αντιλαμβάνεται τη Μαύρη Θάλασσα ως απόδειξη ότι ανήκει στον ευρωπαϊκό πολιτισμό. Με την ευθυγράμμιση με τον σλαβικό λαό τον 19ο αιώνα και παρουσιάζοντας τον εαυτό του ως σωτήρα των καταπιεσμένων ορθοδοξιών της νοτιοανατολικής Ευρώπης, η Ρωσία έχει αναπτύξει εδώ και καιρό μια αίσθηση ιδιοκτησίας στην περιοχή. Ενώ το ΝΑΤΟ ενισχύει την ανατολική πλευρά του, η Μόσχα θα προσπαθήσει να διατηρήσει την επιρροή της στη Μαύρη Θάλασσα στοχεύοντας την κοινή γνώμη λόγω φόβων κλιμάκωσης των συγκρούσεων – και σε μια περιοχή ευάλωτη στην παραπληροφόρηση, η Βουλγαρία βρίσκεται στην κορυφή της λίστας της.

Ωστόσο, οι περιπλοκές της Μαύρης Θάλασσας δεν πρέπει να αποτρέψουν τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής της ΕΕ από την ανάπτυξη ενός σχεδίου δράσης. Καθώς η περιφερειακή στρατιωτική λαβή της Ρωσίας αποδυναμώνεται, υπάρχει ένα παράθυρο για επέμβαση της ΕΕ. Η Μαύρη Θάλασσα ήταν εδώ και πολύ καιρό η συντόμευση για τη Ρωσία για να διαδώσει προπαγάνδα και να καλλιεργήσει περιφερειακές εξαρτήσεις – η ΕΕ είναι πλέον έτοιμη να βοηθήσει στην ανάπτυξη ενός στρατηγικού οράματος σε μια περιοχή που εξακολουθεί να αναζητά μια συνεκτική ταυτότητα.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου