Τα ηθικά διλήμματα της ανταλλαγής κρατουμένων και οι παγίδες που στήνει ο Πούτιν

Της Marie Dumoulin


Την περασμένη εβδομάδα, οκτώ Ρώσοι φυλακισμένοι στη Δύση αφέθηκαν ελεύθεροι με αντάλλαγμα οκτώ Αμερικανούς και Γερμανούς πολίτες και οκτώ Ρώσους αντιφρονούντες σε μια από τις μεγαλύτερες ανταλλαγές κρατουμένων μεταξύ Ρωσίας και Δύσης από τον Ψυχρό Πόλεμο. Εικόνες του προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν να αγκαλιάζει έναν καταδικασμένο δολοφόνο, ενώ ο Αμερικανός ομόλογός του Τζο Μπάιντεν καλωσόριζε τον εγχώριο δημοσιογράφο Έβαν Γκέρσκοβιτς και άλλους πολίτες των ΗΠΑ πυροδότησε συζητήσεις για το πώς ωφελήθηκε κάθε πλευρά και τελικά ποια θα μπορούσε να θεωρηθεί "νικητής".

Λίγο αφότου ο πρόεδρος των ΗΠΑ χαιρέτισε την ανταλλαγή ως επίτευγμα που "όλοι οι Αμερικανοί μπορούν να περηφανεύονται", οι επικριτές έσπευσαν να επισημάνουν τις δύσκολες ηθικές και πολιτικές αποφάσεις που συνεπαγόταν, ιδίως από τους Γερμανούς διαπραγματευτές, οι οποίοι συμπεριέλαβαν στην απελευθέρωση τον Βαντίμ Κρασίκοφ, έναν άνδρα που καταδικάστηκε σε ισόβια κάθειρξη για τη δολοφονία ενός Τσετσένου αιτούντα άσυλο στο Βερολίνο. Αλλά πέρα από αυτές τις άμεσες συζητήσεις, η ανταλλαγή έχει εγείρει επίσης πολλά δομικά διλήμματα με τα οποία οι δυτικοί θα πρέπει να αντιμετωπίσουν τα επόμενα χρόνια.

Το πρώτο και πιο προφανές δεν είναι καινούργιο: πώς να αντιμετωπίσετε τους ομήρους; Η διαπραγμάτευση μαζί τους είναι ζήτημα ζωής ή θανάτου για τους ομήρους, αλλά επιβεβαιώνει το σκεπτικό των διαπραγματευτών ότι η μέγιστη πίεση μπορεί να ανταμειφθεί. Σε αυτή την περίπτωση, η ανταλλαγή της περασμένης εβδομάδας τεκμηριώνει την υπόθεση του Κρεμλίνου ότι η φυλάκιση Δυτικών πολιτών (εάν είναι απαραίτητο, με εντελώς πλαστές κατηγορίες) είναι ένας αποτελεσματικός μοχλός για να ωθήσει τη Δύση σε ελεύθερους Ρώσους πράκτορες.

Όσο περισσότεροι δυτικοί πολίτες φυλακίζονται, τόσο περισσότερες είναι οι πιθανότητες να επιτευχθεί μια συμφωνία, καθώς προφανώς κανένας δυτικός υπεύθυνος λήψης αποφάσεων δεν θα φείδεται προσπαθειών για να τους φέρει πίσω στην πατρίδα. Η πίεση στη Δύση να πραγματοποιήσει την ανταλλαγή προήλθε επίσης από τις ανησυχίες της για τις συνθήκες υγείας αρκετών Ρώσων πολιτικών κρατουμένων, των οποίων η ζωή μπορεί να διακυβευόταν εάν παρέμεναν στη φυλακή. Είτε εσκεμμένα είτε όχι, ο θάνατος του Αλεξέι Ναβάλνι πιθανότατα αύξησε την πίεση στους δυτικούς φορείς λήψης αποφάσεων να συνάψουν συμφωνία με το Κρεμλίνο και να εξασφαλίσουν την απελευθέρωσή τους πριν να είναι πολύ αργά. Η Ρωσία εξακολουθεί να κρατά αρκετούς δυτικούς πολίτες και εκατοντάδες Ρώσους πολιτικούς κρατούμενους και μπορεί να θέλει να τους χρησιμοποιήσει για μελλοντικές ανταλλαγές. Υπό το φως αυτής της πρόσφατης συμφωνίας, το Κρεμλίνο είναι πιθανώς πιο σίγουρο από ποτέ ότι η Δύση μπορεί να εκβιαστεί για παραχωρήσεις – το ερώτημα είναι μόνο πόση πίεση θα απαιτήσει.

Το δεύτερο δίλημμα έχει να κάνει με την κατάσταση των δυτικών πολιτών που ζουν ή ταξιδεύουν στη Ρωσία. Οποιοσδήποτε από αυτούς θα μπορούσε να γίνει ένα σύμβολο στη συμφωνία της Ρωσίας με τη Δύση. Οι δυτικές κυβερνήσεις δεν μπορούν να θεωρήσουν ότι οι πολίτες τους είναι ασφαλείς στη Ρωσία, ειδικά αν είναι διαπιστευμένοι εκεί ως δημοσιογράφοι. Αλλά η αναγνώριση αυτού και η εξαγωγή των λογικών συνεπειών –δηλαδή, η συμβουλή των δυτικών πολιτών να μην ταξιδεύουν ή να εγκατασταθούν στη Ρωσία– θα μείωνε ακόμη περισσότερο τις δυνατότητες αλληλεπιδράσεων με Ρώσους στη Ρωσία και την ποιότητα των πληροφοριών σχετικά με τις εξελίξεις στη χώρα. Τελικά, θα αύξανε την απομόνωση του ρωσικού πληθυσμού και θα έκανε τη χώρα ακόμη πιο ερμητική στη δυτική επιρροή – δύο στόχους που επιδιώκει ενεργά το Κρεμλίνο από την εισβολή στην Ουκρανία, αν όχι πριν. Εάν και όταν συμβεί πολιτική αλλαγή στη Ρωσία, αυτή η απομόνωση θα συρρικνώσει επίσης τις πιθανότητες της Δύσης να οικοδομήσει μια διαφορετική σχέση με αυτές στη Ρωσία. Επομένως, το δίλημμα εδώ είναι μεταξύ της διασφάλισης της ασφάλειας των δυτικών πολιτών τώρα και της διατήρησης ορισμένων δυνατοτήτων συνεργασίας με τη ρωσική κοινωνία τώρα και μακροπρόθεσμα.

Τελευταίο αλλά εξίσου σημαντικό, η ανταλλαγή Ρώσων πολιτικών κρατουμένων με κατασκόπους και πράκτορες επιτρέπει στο Κρεμλίνο να τους εξισώνει τεχνητά και ως εκ τούτου να τροφοδοτεί το αφήγημά του που απεικονίζει τη ρωσική αντιπολίτευση ως "ξένους πράκτορες": αν δεν ήταν ξένοι πράκτορες, γιατί η Δύση θα τους ήθελε να βγουν από τη φυλακή; Αυτό είναι ένα από τα κύρια μηνύματα που ήθελε να μεταδώσει το Κρεμλίνο στο ρωσικό κοινό μέσω αυτής της ανταλλαγής κρατουμένων: οι κατάσκοποι είναι πατριώτες που υπηρετούν τη χώρα τους, ενώ οι πολιτικοί της αντιπολίτευσης και οι ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών είναι προδότες που εξυπηρετούν ξένα συμφέροντα. Αυτό εξηγεί την απογοήτευση του Ρώσου αντιφρονούντος Ιλία Γιασίν  που ανταλλάχθηκε παρά τη θέλησή του. Ολόκληρος ο πολιτικός αγώνας του Γιασίν αφορούσε την αμφισβήτηση του ορισμού του πατριωτισμού του Κρεμλίνου και τη διεκδίκηση του δικαιώματός του, ως Ρώσος πολίτης, να επιδιώξει ένα άλλο μέλλον για τη Ρωσία. Η απομάκρυνσή του από τη χώρα του θα επιτρέψει στη ρωσική κυβέρνηση να κάνει τον ισχυρισμό του ακόμη λιγότερο ακουστό στο ρωσικό κοινό και να τον δυσφημήσει ως απόπειρα παρέμβασης από ξένο πράκτορα.

Τίποτα από τα παραπάνω δεν αμφισβητεί τη νομιμότητα και την αναγκαιότητα της ανταλλαγής που έγινε την 1η Αυγούστου. Η έξοδος ξένων πολιτών από τις ρωσικές φυλακές και πιθανώς η διάσωση της ζωής Ρώσων πολιτικών κρατουμένων είναι διπλωματική επιτυχία και ηθικό επίτευγμα που δικαιολογεί τις δύσκολες αποφάσεις που έπρεπε να λάβουν οι δυτικοί λήπτες αποφάσεων. Αλλά θα πρέπει να είναι έτοιμοι να αντιμετωπίσουν περαιτέρω τέτοιες αποφάσεις και να περιορίσουν, όπου είναι δυνατόν, τις δυνατότητες της Ρωσίας να τους εκβιάσει σε αμφισβητούμενες παραχωρήσεις. Η αποτροπή των δυτικών πολιτών από το να ταξιδέψουν στη Ρωσία θα ήταν λάθος. Ωστόσο, θα πρέπει να ενημερώνονται κατάλληλα για τους κινδύνους που ενδέχεται να αντιμετωπίσουν και να τους δίνονται συμβουλές για το πώς να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο σύλληψης και πώς να συμπεριφέρονται εάν συμβεί το χειρότερο.

Περισσότερες ανταλλαγές κρατουμένων είναι πιθανό να γίνουν στο μέλλον. Υπάρχουν επί του παρόντος διάφοροι δυτικοί πολίτες φυλακισμένοι στη Ρωσία που δεν συμμετείχαν σε αυτήν την ανταλλαγή, επιπλέον εκατοντάδων πολιτικών κρατουμένων των οποίων τα ονόματα είναι λιγότερο γνωστά στη Δύση από εκείνα των Βλαντιμίρ Καρά Μουρζά, Όλεγκ Ορλόφ ή Ιλια Γιασίν. Τέλος, οι δυτικοί υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων θα πρέπει να υποθέσουν ότι οι καλύτερες πιθανότητες για τη δημοκρατική ρωσική αντιπολίτευση να επιβιώσει είναι στη Δύση και επομένως να σχεδιάσουν μια πολιτική που επιτρέπει στους Ρώσους δημοκράτες να συνεχίσουν με ασφάλεια την πολιτική τους ατζέντα χωρίς να θεωρούνται από το ρωσικό κοινό ως πράκτορες της Δύσης.


Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.  

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου