Όρμπαν, Φίτσο και το μέλλον της κεντροευρωπαϊκής διπλωματίας

Του Martin Ehl

Εν μέσω της αυξανόμενης παγκόσμιας πολυπολικότητας, μια κεντρική τάση δημιουργείται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης: τα νεότερα κράτη μέλη, ιδιαίτερα εκείνα της κεντρικής Ευρώπης, εφαρμόζουν την πλήρη ευθυγράμμιση με τη δυτική Ευρώπη και τις ΗΠΑ στα χαρτιά, αλλά σε αντίθεση με τους παλαιότερους ομολόγους τους, δεν το εφαρμόζουν πάντα αυτό στην πράξη. Αντίθετα, επιδιώκουν μια προσέγγιση "à la carte", αναμειγνύοντας και ταιριάζοντας εταίρους - και αξίες - ανάλογα με το θέμα, αντί να δεσμεύονται για πλήρη πίστη στη Δύση.

Στις χώρες του Βίσεγκραντ, ο Ούγγρος πρωθυπουργός Βίκτορ Όρμπαν είναι βετεράνος στο να οδηγεί τη χάραξη πολιτικής "à la carte" στα όριά της. Αυτό αποτελεί ένα επικίνδυνο παράδειγμα για το τι θα μπορούσαν να κάνουν οι Πολωνοί, Τσέχοι και Σλοβάκοι ομόλογοί του, καθώς και όσοι βρίσκονται πιο μακριά χωρίς να αντιμετωπίσουν κάποια ποινή. Σε τελική ανάλυση, αυτό θα μπορούσε να ανοίξει το δρόμο για μια πιο επιλεκτική και λιγότερο ευθυγραμμισμένη με την ΕΕ Κεντρική Ευρώπη και να έχει σοβαρές συνέπειες για το μέλλον της Ένωσης.

Μέχρι στιγμής, ο Όρμπαν έχει περπατήσει στο τεντωμένο σκοινί των κανόνων της ΕΕ, διαχειριζόμενος προσεκτικά τον έλεγχο ζημιών στο εξωτερικό όταν τους παραβιάζει. Μετά τη συνάντησή του με τον πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν τον Οκτώβριο, ο Όρμπαν εξήγησε γρήγορα στους δυτικούς ομολόγους του ότι ήταν ένα απαραίτητο βήμα για την εξασφάλιση της παράδοσης φυσικού αερίου, για παράδειγμα. Για να κρατήσει την ισορροπία του, ο Όρμπαν έχει εξασκηθεί στην ευθυγράμμιση όταν είναι απαραίτητο. Πιο πρόσφατα, ενώ ο Όρμπαν εμπόδισε τη νέα βοήθεια προς την Ουκρανία, δεν άσκησε βέτο, όπως φοβήθηκαν πολλοί στις Βρυξέλλες, στην απόφαση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου να ξεκινήσει τη διαδικασία προσχώρησης.

Ο Όρμπαν επιχείρησε μια παρόμοια πράξη εξισορρόπησης σχετικά με την τήρηση των δυτικών φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών. Τον Δεκέμβριο, η ουγγρική κυβέρνηση δημοσίευσε περαιτέρω δικαστικές μεταρρυθμίσεις σε μια προσπάθεια να λάβει πόρους της ΕΕ. Τουλάχιστον στα χαρτιά, ο Όρμπαν φαίνεται να πληροί τις προϋποθέσεις της ΕΕ. Ωστόσο, χωρίς ιδιαίτερη προσοχή από το εξωτερικό, το ουγγρικό κοινοβούλιο ενέκρινε ταυτόχρονα έναν νέο νόμο για την προστασία της εθνικής κυριαρχίας, όπως ακριβώς ο ρωσικός νόμος κατά των ΜΚΟ και των ΜΜΕ. Ομάδες ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχουν εκφράσει ανησυχίες σχετικά με τον νόμο, καθώς θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να στοχεύσει ακτιβιστές και δημοσιογράφους, αντίθετα με τις αξίες της ΕΕ για την ελευθερία των μέσων ενημέρωσης και την ελευθερία του λόγου.

Σύμφωνα με τον κανόνα του κόμματος Νόμος και Δικαιοσύνη, η πολωνική κυβέρνηση απηχούσε αυτή την προσέγγιση στις δυτικές αξίες, δοκιμάζοντας τα όρια του πότε πρέπει να τηρούνται το κράτος δικαίου και τα δικαιώματα των μειονοτήτων. Αλλά η κυβέρνηση χρησιμοποίησε μια λιγότερο βαριά προσέγγιση για τις πολλές διαμάχες τους με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, προσπαθώντας αντί να βρει συμμάχους εντός της ΕΕ. Για παράδειγμα, μέχρι την τελευταία στιγμή, οι Πολωνοί κυβερνητικοί αξιωματούχοι αναζητούσαν συμμάχους σε όλη την κεντρική Ευρώπη για να αντιταχθούν στην καθιέρωση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία και να επιβραδύνουν τον αντίκτυπο της Πράσινης Συμφωνίας στους κανονισμούς και τις βιομηχανίες.

Η Πολωνία είναι πιο βαρύς γεωπολιτικός παίκτης από τους γείτονές της στην Κεντρική Ευρώπη. Ως αποτέλεσμα, οι πολιτικοί της συνήθως πιέζουν για "ειδικές" σχέσεις με τις ΗΠΑ, χτίζοντας περιφερειακά μπλοκ ασφαλείας όπως η Πρωτοβουλία Τριών Θάλασσες ή έχοντας άμεσους δεσμούς με το Παρίσι και το Βερολίνο. Σε αντίθεση με την Ουγγαρία και τώρα τη Σλοβακία, η Πολωνία έχει ακολουθήσει μια λιτή προσέγγιση "à la carte" από τότε που εντάχθηκε στην ΕΕ, επιλέγοντας εντός της Δύσης και μόνο περιστασιακά εκτός αυτής, όπως στην περίπτωση των σχέσεών της με την Κίνα. Υπό τη νέα πρωθυπουργία του Ντόναλντ Τουσκ, πρώην προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, η κυβέρνηση πρόκειται να μειώσει περαιτέρω την "à la carte" προσέγγισή της στην εξωτερική της πολιτική, ενώ θα οδηγήσει την Πολωνία πιο κοντά στις φιλελεύθερες δημοκρατικές αξίες της ΕΕ.

Η κυβερνητική αλλαγή στην Πολωνία είναι ένα πολλά υποσχόμενο σημάδι για μια πιο ενοποιημένη ΕΕ. Όμως, ενώ ο Όρμπαν υφίσταται σχετικά λίγες συνέπειες από την ΕΕ για την επιλεκτικότητά του, δείχνει σε άλλα κράτη της Κεντρικής Ευρώπης πώς να επιλέγουν από το ευρωπαϊκό μενού μόνο τις συνεργασίες που τους ταιριάζουν, χωρίς να παραγγείλει τα απαραίτητα συνοδευτικά όπως κράτος δικαίου ή ευρωπαϊκή αλληλεγγύη.

Ο Σλοβάκος πρωθυπουργός Ρόμπερτ Φίτσο έχει σίγουρα δώσει μεγάλη προσοχή, επιλέγοντας από το μενού μόνο όταν είναι κατάλληλο. Στην αντιπολίτευση, ο Φίτσο χρησιμοποίησε επιχειρήματα για το κράτος δικαίου κατά της κυβέρνησης, σύμφωνα με τις θέσεις της ΕΕ. Τώρα στην εξουσία, έχει διαλύσει δικαστήρια για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος, αποδυναμώνοντας σημαντικά το κράτος δικαίου, όπως στην Πολωνία και την Ουγγαρία. Και στην ευρωπαϊκή σκηνή, ο Φίκο έχει ήδη αποδειχθεί ένας δύσκολος εταίρος ενάντια στις ρωσικές κυρώσεις και τη χρηματοδότηση για την Ουκρανία και ενώθηκε με τον Όρμπαν υποστηρίζοντας τη ρητορική υπέρ του Πούτιν. Ο Φίτσο επιδίωξε επίσης στενότερες σχέσεις με την Κίνα σχετικά με την ανάπτυξη ηλεκτρικών οχημάτων, παρά τη στρατηγική της ΕΕ για την αποφυγή κινδύνου. Όμως, σε μια προσπάθεια να κρατήσει τις ισορροπίες του, ο Φίτσο δεν αντιτάχθηκε, για παράδειγμα, στην ένταξη της Ουκρανίας στην ΕΕ.

Οι Τσέχοι, όντας ευτυχισμένοι χωρίς μια λαϊκιστική κυβέρνηση για λίγο, μπορεί τώρα να αρχίσουν να αναρωτιούνται γιατί πρέπει να ακολουθούν την πολιτική που βασίζεται στις αξίες των δυτικών γειτόνων τους όταν οι συμπατριώτες τους κεντροευρωπαίοι μπορούν να επιλέξουν αυτό που τους ταιριάζει καλύτερα. Η Τσεχική Δημοκρατία θα έχει εκλογές το 2025 και οι δημοσκοπήσεις δεν φαίνονται καλές για τον σημερινό φιλοευρωπαϊκό συνασπισμό.

Εν τω μεταξύ, η Πολωνία είναι πιθανό να χρειαστεί έναν σύμμαχο στην κεντρική Ευρώπη που δεν είναι τόσο επιλεκτικός όταν εξετάζει το μενού των φιλελεύθερων δημοκρατικών και που είναι πρόθυμος να ευθυγραμμιστεί πλήρως με τη Δύση. Ενώ ο νέος υπουργός Εξωτερικών, Ράντοσλαβ Σικόρσκι, έχει δείξει ελάχιστο ενδιαφέρον για την οικοδόμηση στενών σχέσεων με την Τσεχική Δημοκρατία στο παρελθόν, στο μέλλον, η Πολωνία θα πρέπει να αξιοποιήσει στο έπακρο έναν φυσικό σύμμαχο στην Πράγα.

Αυτό ισχύει ιδιαίτερα καθώς η προσέγγιση "à la carte" θα μπορούσε να φτάσει σε νέα άκρα όταν οι χώρες της Κεντρικής Ευρώπης γίνουν καθαροί συνεισφέροντες στον προϋπολογισμό της ΕΕ, πιθανώς έως το 2027, λόγω της πιθανότητας ένταξης της Ουκρανίας. Στη συνέχεια, αυτή η πορεία θα μπορούσε να οδηγήσει σε σοβαρές συζητήσεις σχετικά με το αν θα παραμείνουμε στην ΕΕ. Από πολλές απόψεις, η πολιτική της Κεντρικής Ευρώπης δεν βασίζεται σε συνεκτικές ιδέες και μακροπρόθεσμες απόψεις για την ένταξη στην ΕΕ, αλλά όλο και περισσότερο σε ένα λαϊκιστικό πακέτο συμφερόντων, παρά σε αξίες.

Η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στην προεδρία των ΗΠΑ θα μπορούσε να φέρει αυτή την προσέγγιση στο τραπέζι ως μέρος του καθημερινού μενού. Οι ΗΠΑ θεωρούνται εγγυητές της σταθερότητας πολύ πιο έντονα στην κεντρική Ευρώπη από ό,τι δυτικότερα. Υπό μια δεύτερη διακυβέρνηση Τραμπ, οι ηγέτες της Κεντρικής Ευρώπης θα μπορούσαν να αποφασίσουν να δεσμευτούν με τις ΗΠΑ με διαφορετικό τρόπο, ιδιαίτερα εάν υπάρχει ισχυρό αίσθημα στις κοινωνίες τους ότι μπορούν να τη βγάλουν καθαρή, υιοθετώντας μόνο ορισμένα χαρακτηριστικά, αλλά όχι ολόκληρο το πακέτο φιλελεύθερων δημοκρατικών αξιών και αρχών, πόσο μάλλον εάν αυτή η προσέγγιση νομιμοποιηθεί από τη νέα κυβέρνηση των ΗΠΑ.

Εισερχόμαστε αναμφίβολα σε μια νέα εποχή "à la carte" διεθνών σχέσεων. Σε αυτήν την εποχή, η καθιέρωση της ψηφοφορίας με ειδική πλειοψηφία για την κοινή ασφάλεια και εξωτερική πολιτική της ΕΕ φαίνεται απαραίτητη προκειμένου οι ενέργειες της ΕΕ να ευθυγραμμιστούν πλήρως με τη δική της εξωτερική πολιτική. Αλλά αυτό θα μπορούσε να είναι ένα σημείο καμπής για ορισμένους ηγέτες της Κεντρικής Ευρώπης.

Η ουγγρική κυβέρνηση λέγεται ότι εξετάζει το ενδεχόμενο διεξαγωγής δημοψηφίσματος μαζί με τις φετινές ευρωεκλογές, το οποίο θα εξαρτούσε τη συνέχιση της ένταξης της Ουγγαρίας στην ΕΕ από την απελευθέρωση παγωμένων κεφαλαίων της ΕΕ, θέτοντας το ακόμα θεωρητικό ερώτημα του "Huxit". Από το 2016, αυτή η επιλογή είναι σταθερά στο μενού. Ακόμα κι αν το Ηνωμένο Βασίλειο δείχνει ξεκάθαρα ότι αυτή η πορεία μπορεί να είναι δύσκολη προς αποδοχή.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ