Το "υπερβολικό προνόμιο" του δολαρίου φθάνει στο τέλος του;

Του Clive Crook

Πόσο ανθεκτική είναι άραγε η υπεροχή του δολαρίου και πόσο σημαντικό θα ήταν εάν το νόμισμα εκθρονιζόταν; Μέχρι προσφάτως, αυτά τα ερωτήματα θα μπορούσαν να απορριφθούν με βεβαιότητα ως περιέργεια θεωρητικής φύσεως: Όλα αυτά είναι πολύ ενδιαφέροντα, αλλά η παγκόσμια οικονομία έχει οργανωθεί γύρω από το δολάριο εδώ και δεκαετίες και, σε αντίθεση με πολυάριθμες προβλέψεις που διαψεύστηκαν, αυτό δεν πρόκειται να αλλάξει.

Η ολομέτωπη επίθεση του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ στις συνήθεις πρακτικές στις διεθνείς σχέσεις έχει θέσει τα πράγματα υπό διαφορετική σκοπιά. Μερικές φορές, μπορεί να συμβεί το αδιανόητο.

Η συζήτηση για την κυριαρχία του δολαρίου περιστρέφεται γύρω από τα οφέλη, το κόστος και την εδραίωση. Η κυρίαρχη θέση του νομίσματος παρέχει στις ΗΠΑ έναν βαθμό ελέγχου στα παγκόσμια χρηματοπιστωτικά συστήματα. Αυτός ο έλεγχος παρέχει εξουσία, που συχνά ασκείται με τη μορφή οικονομικών κυρώσεων. Επιτρέπει επίσης στους δανειολήπτες σε δολάρια (και όχι μόνο στην υπερχρεωμένη κυβέρνηση των ΗΠΑ) να εξασφαλίζουν κεφάλαια με χαμηλότερο κόστος από ό,τι θα μπορούσαν σε διαφορετική περίπτωση. Ενάντια σε αυτά τα πλεονεκτήματα, η υψηλή ζήτηση για περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια υποδηλώνει ένα υπερτιμημένο νόμισμα και μία επακόλουθη πίεση στις βιομηχανίες της χώρας.

Οι περισσότεροι οικονομολόγοι συμφωνούν ότι αυτή η ισορροπία μεταξύ κόστους και οφέλους ευνοεί το δολάριο. Ο Λευκός Οίκος το βλέπει διαφορετικά: Πιστεύει ότι οι ΗΠΑ μπορούν να διατηρήσουν τα οφέλη, ελαχιστοποιώντας παράλληλα το κόστος. Ο Στίβεν Μίραν, σύμβουλος του Λευκού Οίκου που έχει αναλάβει καθήκοντα υπεύθυνου χάραξης πολιτικής στην Κεντρική Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ, εξηγεί το σκεπτικό. Σκοπός είναι να χρησιμοποιηθούν τα εμπορικά εμπόδια για την προώθηση της αμερικανικής μεταποίησης, οι οικονομικές παρεμβάσεις για να διατηρηθεί το δολάριο ανταγωνιστικό και τα υπόλοιπα εργαλεία που δεν είναι οικονομικά (συμπεριλαμβανομένων των απειλών για διάλυση συμμαχιών) για την υπεράσπιση της θέσης του δολαρίου στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα. 

Το εάν τα εμπορικά εμπόδια μπορούν να ενισχύσουν την οικονομία είναι αμφίβολο, αλλά ας το αφήσουμε στην άκρη: Ας υποθέσουμε ότι ο κατακερματισμός του παγκόσμιου εμπορίου που προκαλείται από τους δασμούς, μπορεί πράγματι να αναζωογονήσει τις θέσεις εργασίας στον μεταποιητικό τομέα των ΗΠΑ και να ενισχύσει την οικονομία. Μπορεί αυτή η πολιτική σκόπιμου κατακερματισμού του εμπορίου να εναρμονιστεί, όπως προτείνει η αμερικανική κυβέρνηση, με τη διασφάλιση της υπεροχής του δολαρίου;

Η απάντηση βρίσκεται στις αιτίες αυτής της υπεροχής. Το τρέχον σύστημα φαίνεται πολύ καλά εδραιωμένο. Γιατί συμβαίνει αυτό; Και τι θα μπορούσε να διαταράξει το status quo;

Δύο βιβλία που εκδόθηκαν φέτος εμβαθύνουν στην ιστορία της κυριαρχίας του δολαρίου: Το "Our Dollar, Your Problem" του Kenneth Rogoff του Harvard University και το "King Dollar" του Paul Blustein, ενός δημοσιογράφου που ασχολείται πολλά χρόνια με την παγκόσμια οικονομία. Συστήνω ανεπιφύλακτα και τα δύο - και δεδομένων των αντιφατικών προσεγγίσεών τους, αλληλοσυμπληρώνονται άψογα. Ο Rogoff συνδυάζει την οικονομική ανάλυση με απομνημονεύματα (είναι και ο ίδιος ένας αναγνωρισμένος ακαδημαϊκός και, ως πρώην επικεφαλής οικονομολόγος στο Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, συμμετείχε σε ορισμένα από τα περιστατικά που αφηγείται). Ο Blustein, όπως συνήθως, παρουσιάζει μια καθαρή, βασισμένη σε διεξοδική έρευνα και ιδιαιτέρως ευανάγνωστη αφήγηση. Όσο για το τι θα ακολουθήσει, καταλήγουν σε ελαφρώς διαφορετικά συμπεράσματα.

Και τα δύο βιβλία είχαν σχεδόν ολοκληρωθεί πριν από την επανεκλογή του Τραμπ. Κάθε ένα περιλαμβάνει υστερόγραφα που εκφράζουν ανησυχία για το πού πού μπορεί να οδηγήσει μία επανεκκίνηση της πολιτικής "America First" - αλλά ο εκπληκτικός ρυθμός και η κλίμακα των οικονομικών αναταραχών του περασμένου έτους σίγουρα εξέπληξαν και τους δύο συγγραφείς, όπως σχεδόν τους πάντες. 

Όπως είχαν τα πράγματα στην αλλαγή του έτους, ο Blustein έτεινε να πιστεύει ότι η υπεροχή του δολαρίου ήταν εξασφαλισμένη. "[Είτε] εγκρίνετε την κυριαρχία του δολαρίου είτε όχι, οι αμφιβολίες για την ανθεκτικότητά του θα πρέπει να καταλαγιάσουν", γράφει. Η θέση του είναι "σχεδόν απόρθητη και θα παραμείνει έτσι, εκτός από καταστροφικά λάθη από την κυβέρνηση των ΗΠΑ". Οι λεπτομερείς αναφορές του για προηγούμενες αποτυχημένες φιλοδοξίες να στεφθεί νέος "βασιλιάς", είναι πειστικές. Αλλά ο Rogoff είναι λιγότερο αισιόδοξος.

Στην πραγματικότητα, υπάρχει περισσότερη συμφωνία εδώ παρά διαφωνία. Το δολάριο και η στερλίνα έχουν δείξει ότι μόλις καθιερωθεί κάποιο παγκόσμιο νομισματικό πρότυπο, τείνει να παραμένει. Οι ΗΠΑ ξεπέρασαν το Ηνωμένο Βασίλειο, ως η μεγαλύτερη οικονομία στον κόσμο, στα τέλη του 19ου αιώνα. Μόνο μετά το 1945, το δολάριο αντικατέστησε οριστικά τη στερλίνα ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Την ίδια ώρα, εάν ένα καθσετώς δεχθεί ισχυρή πίεση, μπορεί να "λυγίσει". Άλλωστε, τίποτα δεν διαρκεί για πάντα.

Η κυριαρχία του δολαρίου θα μπορούσε να επιμείνει για κάποιο διάστημα ακόμη και αν οι ΗΠΑ γίνονταν λιγότερο κυρίαρχες από άλλες απόψεις - δηλαδή, ως οικονομική ή στρατιωτική δύναμη. Αυτό συμβαίνει επειδή ένα κυρίαρχο νόμισμα είναι βολικό. Κάνοντας τις συναλλαγές ευκολότερες, προσφέρει πλεονεκτήματα. Οι χώρες που στερούνται το λεγόμενο "υπερβολικό προνόμιο" του δολαρίου για φθηνότερο δανεισμό, εξακολουθούν να μοιράζονται αυτά τα άλλα οφέλη. Εάν οι ΗΠΑ διαχειριστούν την οικονομία τους αποτελεσματικά - αφήνοντας την κεφαλαιαγορά τους να λειτουργήσει, αποφεύγοντας τον υψηλό πληθωρισμό και την οικονομική αστάθεια - όλοι κερδίζουν.

Η κυριαρχία του δολαρίου διασφαλίζεται και με άλλους τρόπους, όπως εξηγούν και οι δύο συγγραφείς, κυρίως λόγω της έλλειψης πιθανών εναλλακτικών λύσεων. Το ευρώ έχει πληγεί από την αργή ανάπτυξη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, την πολιτική δυσλειτουργία και την αποτυχία δημιουργίας μιας τραπεζικής ένωσης και ένωσης κεφαλαιαγορών. Παράλληλα, το κινεζικό νόμισμα έχει πληγεί, παρά τις μεταρρυθμίσεις, από τους κυβερνητικούς ελέγχους και τη θεσμική ανικανότητα. Ωστόσο, δεδομένης της αυξανόμενης δυσαρέσκειας γύρω από την οικονομική ηγεσία των ΗΠΑ, είναι πιθανό να επανέλθει ο ανταγωνισμός για το κυρίαρχο νόμισμα.

Η αμερικανική κυβέρνηση κατανοεί αυτόν τον κίνδυνο και έχει κινηθεί για να τον αποτρέψει - για παράδειγμα, απειλώντας με αντίποινα κατά των χωρών BRICS εάν δρομολογήσουν σχέδια αποδολαριοποίησης. Τέτοιες κινήσεις μπορεί να μην είναι αρκετές. Πράγματι, εν τέλει ο εξαναγκασμός θα μπορούσε να είναι αντιπαραγωγικός - υπογραμμίζοντας το κόστος της εξάρτησης από τις ΗΠΑ και ενισχύοντας την ιδέα ότι χρειάζεται μία εναλλακτική λύση. 

Η άλλη μεγάλη απειλή για την κυριαρχία του δολαρίου είναι η αντίληψη ότι τα περιουσιακά στοιχεία σε δολάρια ΗΠΑ δεν είναι πλέον ασφαλή. Ο Rogoff δίνει μεγάλη έμφαση σε αυτό το σημείο. Οι ΗΠΑ έχουν εθιστεί στον υπερβολικό δανεισμό, υποστηρίζει, καθοδηγούμενοι εν μέρει από την άποψη, μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008-2009, ότι τα εξαιρετικά χαμηλά επιτόκια είναι η νέα κανονικότητα. Οι Αμερικανοί πολιτικοί δεν συζητούν καν τρόπους για να περιορίσουν το ιστορικά τεράστιο δημοσιονομικό έλλειμμα. Η προοπτική ενός αβάσταχτου χρέους αυξάνει επίσης την πιθανότητα υψηλότερου πληθωρισμού ως μέσο έμμεσης χρεοκοπίας - μια στρατηγική που μία πλέον ανεξάρτητη Ομοσπονδιακή Τράπεζα θα μπορούσε να κληθεί να εφαρμόσει.

Τίποτα από αυτά δεν ενισχύει την εμπιστοσύνη στην κυριαρχία του δολαρίου. Εάν ο Blustein αναζητά "καταστροφικά λάθη", αυτά φαίνεται να πληρούν τις προϋποθέσεις. Το τέλος του παιχνιδιού δεν χρειάζεται να είναι ξαφνικό ή δραματικό. Ακόμα και αν δεν αναδυθεί κανένα βιώσιμο ανταγωνιστικό νόμισμα, ο οικονομικός κατακερματισμός μπορεί να επιταχυνθεί. Αντί ο κόσμος να στραφεί στο ευρώ ή στο γουάν - κάτι που παραμένει δύσκολο να φανταστεί κανείς - θα μπορούσε σταδιακά να επιλέξει να αποστασιοποιηθεί ή να μετατοπιστεί σε ανταγωνιστικά πρότυπα. Δεν χρειάζεται να υπάρξει κάποια κρίση με "αλλαγή καθεστώτος". Ο κόσμος θα έχει χάσει, ούτως ή άλλως, κάτι πολύτιμο, και πιο πολύ απ'όλους οι ΗΠΑ. 

Προς το παρόν, οι επενδυτές δεν ανησυχούν. Ίσως σκέφτονται: "Θα περάσει και αυτό". Ο πρώτος χρόνος της δεύτερης θητείας του Τραμπ ήταν εκπληκτικός ακόμη και για τα δικά του standards. Σίγουρα δεν μπορεί να συνεχίσει έτσι. Με τον καιρό, οι πολιτικές θα εξελιχθούν και η κανονικότητα θα επανέλθει. Ίσως. Αν δεν συμβεί αυτό, το τέλος του "King Dollar" μπορεί να μην είναι το μεγαλύτερο μας πρόβλημα.