Η Μεσόγειος στεγνώνει: Τα διεθνή καμπανάκια προειδοποιούν την Ελλάδα

Σε έναν κόσμο που αλλάζει με ταχύτητα, το νερό, κάποτε αυτονόητο, γίνεται ο πιο αθόρυβος αλλά καθοριστικός παράγοντας ασφάλειας. Ιδιαίτερα στη Μεσόγειο, η κλιματική κρίση έχει ήδη μεταφραστεί σε χρόνια ξηρασία: μελέτη της NASA τα προηγούμενα χρόνια έχει δείξει ότι η περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου βιώνει την πιο σοβαρή περίοδο ξηρασίας των τελευταίων περίπου 900 ετών. Το ερώτημα για την Ελλάδα δεν είναι αν αυτό θα μας επηρεάσει, αλλά τι μπορούμε να μάθουμε από χώρες που βρέθηκαν νωρίτερα στο χείλος της λειψυδρίας ή το ξεπέρασαν.

Ισραήλ: από την έλλειψη στην "ασφάλεια νερού"

Το Ισραήλ είναι ίσως το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα χώρας που αντιμετώπισε κατάματα τη λειψυδρία. Σε μια ημιάνυδρη περιοχή, με περιορισμένες φυσικές πηγές και πολυετή ξηρασία, η χώρα επένδυσε στρατηγικά σε δύο άξονες: αφαλάτωση και ανακύκλωση νερού.

Σήμερα, περίπου το 90% των λυμάτων καθαρίζεται και επαναχρησιμοποιείται, κυρίως για άρδευση στη γεωργία, καθιστώντας το Ισραήλ παγκόσμιο πρωταθλητή στην ανακύκλωση νερού. Παράλληλα, μεγάλης κλίμακας μονάδες αφαλάτωσης κατά μήκος της ακτογραμμής παρέχουν πλέον σημαντικό μέρος του πόσιμου νερού, μειώνοντας την εξάρτηση από τα φράγματα και τα υπόγεια αποθέματα. Η διαχείριση γίνεται κεντρικά, με ενιαία εθνική πολιτική, τιμολόγηση που αποθαρρύνει τη σπατάλη και ισχυρή επένδυση σε τεχνολογία.

Το μήνυμα προς χώρες όπως η Ελλάδα είναι σαφές: η ασφάλεια νερού δεν είναι δεδομένη, χτίζεται με σχέδιο, επενδύσεις και πολιτικό θάρρος, πριν φανεί η κρίση στη βρύση.

Κύπρος: όταν φέρνεις νερό με πλοία από την Ελλάδα

Η Κύπρος ζει με το φάσμα της λειψυδρίας εδώ και δεκαετίες. Το 2008, τα φράγματα είχαν τόσο χαμηλά αποθέματα που η κυβέρνηση αναγκάστηκε να υπογράψει συμφωνία για να μεταφέρει περίπου 8 εκατ. κυβικά μέτρα νερού με δεξαμενόπλοια από την Ελλάδα, ενώ εφαρμόστηκαν αυστηρά μέτρα δελτίου. 

Σήμερα, η χώρα βρίσκεται ξανά αντιμέτωπη με μια σοβαρή κρίση. Η απάντηση αυτή τη φορά είναι πιο δομημένη: επιτάχυνση της εγκατάστασης νέων μονάδων αφαλάτωσης, ακόμη και κινητών/πλωτών, ενίσχυση γεωτρήσεων, αναβάθμιση δικτύων και σχεδιασμός μόνιμων μονάδων που θα λειτουργούν με ανανεώσιμες πηγές ενέργειας. 

Η κυπριακή εμπειρία είναι διπλό μάθημα για την Ελλάδα: τι συμβαίνει όταν αργείς (δεξαμενόπλοια, δελτίο) και πώς πρέπει να μοιάζει η "δεύτερη ευκαιρία" (σχέδιο, αφαλάτωση, μείωση απωλειών).

Ιράν: πώς η λειψυδρία γίνεται κοινωνική κρίση

Στο άλλο άκρο της κλίμακας βρίσκεται το Ιράν, παράδειγμα του τι συμβαίνει όταν η κλιματική ξηρασία συναντά χρόνια κακοδιαχείριση. Η χώρα αντιμετωπίζει σήμερα τη χειρότερη κρίση νερού εδώ και δεκαετίες: υπεραντλήσεις, υπερβολική εξάρτηση από φράγματα, χιλιάδες παράνομες γεωτρήσεις και πρωτογενής τομέας παραγωγής που καταναλώνει πάνω από το 90% των υδάτινων πόρων. 

Τα φράγματα που τροφοδοτούν την Τεχεράνη βρίσκονται κοντά σε κρίσιμα επίπεδα, με ορισμένα κάτω από το 10% της χωρητικότητας. Η κυβέρνηση μιλά πλέον ανοιχτά για επικείμενο δελτίο και, σε ακραίο σενάριο, ακόμη και για ανάγκη εκκένωσης της πρωτεύουσας. Ταυτόχρονα, διακοπές νερού και ρεύματος, κλείσιμο υπηρεσιών λόγω καύσωνα και συνεχούς έλλειψης νερού έχουν πυροδοτήσει κοινωνική ένταση και διαμαρτυρίες.

Το Ιράν δείχνει τον "λάθος δρόμο": όταν το κράτος καθυστερεί, οι αποφάσεις λαμβάνονται πια υπό καθεστώς πανικού και η κρίση νερού μετατρέπεται σε κρίση κοινωνικής συνοχής.

Κέιπ Τάουν: η πόλη που έφτασε μια ανάσα πριν κλείσει τις βρύσες

Το Κέιπ Τάουν στη Νότια Αφρική έγινε παγκόσμιο σύμβολο του τι σημαίνει "να τελειώνει το νερό σε μια σύγχρονη μεγαλούπολη". Το 2018, μετά από τριετή ξηρασία, η πόλη ανακοίνωσε ότι πλησιάζει το περίφημο "Day Zero", την ημέρα που οι βρύσες θα έκλειναν και οι κάτοικοι θα έπαιρναν νερό μόνο από σημεία διανομής, με δελτίο 25 λίτρων ημερησίως. 

Για να το αποφύγει, η πόλη προχώρησε σε δρακόντεια μέτρα: αυστηρό πλαφόν λίτρων ανά άτομο την ημέρα, τιμολόγια που "τιμωρούσαν" τους σπάταλους και μια επιθετική καμπάνια ενημέρωσης που έκανε τους κατοίκους να μειώσουν τη χρήση νερού σχεδόν κατά 60% σε σχέση με λίγα χρόνια πριν. Το Κέιπ Τάουν έδειξε πως, όταν υπάρχει διαφάνεια, σχέδιο και κοινωνική κινητοποίηση, ακόμη και μια πόλη στα πρόθυρα της κατάρρευσης μπορεί να αποφύγει το χειρότερο, αλλά με μεγάλο κόστος και πίεση.

Η Μεσόγειος στεγνώνει – η Ελλάδα δεν είναι εξαίρεση

Τα παραπάνω δεν είναι μεμονωμένες ιστορίες. Η Ανατολική Μεσόγειος - όπου ανήκει και η Ελλάδα - βιώνει την πιο παρατεταμένη ξηρασία των τελευταίων δεκαετιών, με λιγότερες βροχές, μεγαλύτερες περιόδους καύσωνα και αυξημένο κίνδυνο πυρκαγιών. Σε αυτό το πλαίσιο, η συζήτηση για την ασφάλεια νερού στη χώρα μας έχει πλέον περάσει και στο πεδίο της πολιτικής: η κυβέρνηση ανακοίνωσε πρόσφατα το σχέδιο "Εύρυτος”  με επτά άξονες για την αντιμετώπιση της λειψυδρίας, που στοχεύει να θωρακίσει την υδροδότηση της Αττικής για τα επόμενα 30 χρόνια, ενώ η ΕΥΔΑΠ αναπτύσσει ένα επενδυτικό πλάνο 2,5 δις ευρώ, το οποίο στοχεύει να θωρακίσει τις υποδομές του νερού στις περιοχές δραστηριοποίησής της. 

Για την Ελλάδα, ειδικά σε μια εποχή που οι πυρκαγιές, οι καύσωνες και οι περίοδοι ξηρασίας γίνονται συχνότερες, τα παραδείγματα αυτά δεν είναι απλώς ενδιαφέρουσες ιστορίες, είναι προειδοποιήσεις και ταυτόχρονα συνταγές δράσης. Το ερώτημα είναι αν θα περιμένουμε το δικό μας "Day Zero" για να τις ακολουθήσουμε, ή αν θα κινηθούμε άμεσα, όσο ακόμη το νερό τρέχει στις βρύσες μας.