Μια φθηνή χώρα, με ακριβά... ράφια

Χθες το πρωί στον ΣΚΑΙ και την εκπομπή του Α. Πορτοσάλτε, η εξαιρετική συγγραφέας κυρία Σ. Τριανταφύλλου που περνά σημαντικό χρόνο στην χώρα της υψηλής γαστρονομίας, εξέφρασε την άποψη πως "το καλάθι της νοικοκυράς γεμίζει ευκολότερα στην Γαλλία". Εντυπωσιακή διαπίστωση, ειδικά αν αναλογιστεί κανείς την (πολύ μεγάλη) απόσταση που χωρίζει τις δύο οικονομίες. Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Ευτυχώς υπάρχουν εργαλεία που μπορούν να μετρήσουν με ακρίβεια τις διαφορές και να μας δώσουν ξεκάθαρη και πλήρη εικόνα.

Ο δείκτης επιπέδου τιμών (Price Level Index – PLI) είναι το πιο αντικειμενικό εργαλείο της Eurostat για τη σύγκριση του κόστους ζωής ανάμεσα στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Υπολογίζεται με βάση την ισοδυναμία αγοραστικής δύναμης (Purchasing Power Parity – PPP) και δείχνει πόσο ακριβή ή φθηνή είναι μια χώρα σε σχέση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο (EU27 = 100). Αν ο δείκτης είναι πάνω από 100, η χώρα θεωρείται ακριβότερη· αν είναι κάτω από 100, φθηνότερη.

Με αυτά τα δεδομένα, η Ελλάδα το 2024 κατατάσσεται στις πιο προσιτές οικονομίες της Ε.Ε. Ο γενικός δείκτης PLI, που αφορά το σύνολο της κατανάλωσης νοικοκυριών (HFCE - Household Final Consumption Expenditure, - Τελική Κατανάλωση Νοικοκυριών), βρίσκεται στο 86, ενώ για τη Γαλλία στο 99,6, τη Γερμανία στο 108, και την Ισπανία στο 91,1. Με απλά λόγια, το συνολικό επίπεδο τιμών στη χώρα μας είναι 14% χαμηλότερο από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο και σχεδόν 25 μονάδες χαμηλότερο από τη Γερμανία.

Ωστόσο, η εικόνα αυτή αλλάζει εντελώς όταν εξεταστεί η κατηγορία τροφίμων και μη αλκοολούχων ποτών. Εκεί η Ελλάδα βρίσκεται στο 106, η Γαλλία στο 110, η Ιταλία στο 102, η Ισπανία στο 95, και η Πορτογαλία επίσης στο 102. Δηλαδή, τα τρόφιμα στην Ελλάδα είναι 6 % ακριβότερα από τον μέσο όρο της Ε.Ε., ενώ στη Γαλλία μόλις 10%, παρά το γεγονός ότι η Γαλλία έχει συνολικά υψηλότερο επίπεδο τιμών σχεδόν σε όλες τις κατηγορίες. Η Ελλάδα είναι, συνεπώς, η μοναδική χώρα του Νότου όπου ο δείκτης τιμών τροφίμων βρίσκεται σημαντικά πάνω από τον γενικό δείκτη.

Η ανισορροπία αυτή φαίνεται καθαρά αν συγκριθούν τα δύο νούμερα:
•    Ελλάδα: 86 → 106 (+20 μονάδες διαφορά μεταξύ γενικού και τροφίμων).
•    Γαλλία: 99,6 → 110 (+10 μονάδες).
•    Ιταλία: 97,5 → 102 (+4,5 μονάδες).
•    Ισπανία: 91,1 → 95 (+3,9 μονάδες).

Η Ελλάδα έχει τη μεγαλύτερη εσωτερική απόκλιση στην Ευρώπη ανάμεσα στο συνολικό επίπεδο τιμών και στο επίπεδο τιμών βασικών αγαθών. Μια φθηνή χώρα στα στατιστικά, που όμως λειτουργεί σαν ακριβή στην πράξη.

Η εικόνα γίνεται ακόμη πιο εύγλωττη όταν επεκτείνουμε τη σύγκριση:

•    Η Γερμανία είναι συνολικά 8% ακριβότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο, αλλά στα τρόφιμα μόλις 3%, δείχνοντας ισορροπία τιμών.
•    Το Βέλγιο έχει συνολικό δείκτη 114,3 και στα τρόφιμα 105· δηλαδή τα βασικά είδη είναι φθηνότερα σε σχέση με τον συνολικό δείκτη.
•    Η Αυστρία, με 112,8 συνολικά και 111 στα τρόφιμα, εμφανίζει απόλυτη εσωτερική συνέπεια.
•    Αντίθετα, η Πολωνία (PLI 69,7 – τροφίμων 87) και η Ρουμανία (63,7 – 76) επιβεβαιώνουν το άλλο άκρο: χαμηλό κόστος ζωής, αλλά μικρότερη πίεση στο καλάθι του νοικοκυριού.

Αυτή η διάσταση δείχνει πως το ελληνικό πρόβλημα δεν είναι οι υψηλές τιμές γενικά, αλλά η στρέβλωση του τρόπου με τον οποίο κατανέμονται. Όταν μια οικονομία έχει χαμηλό γενικό επίπεδο τιμών αλλά υπερτίμηση στα τρόφιμα, σημαίνει ότι οι μηχανισμοί ανταγωνισμού δεν λειτουργούν. Το πρόβλημα δεν είναι "η ακρίβεια" ως αφηρημένο φαινόμενο· είναι η δομή της αγοράς, η συγκέντρωση ισχύος και η αδράνεια της κατανάλωσης.

Πίσω όμως από αυτή την ανισορροπία υπάρχει ένας παράγοντας που σπάνια συζητείται: η παραγωγικότητα. Όταν η παραγωγικότητα μιας οικονομίας υπολείπεται, το κόστος ανά μονάδα προϊόντος παραμένει υψηλό, ακόμη κι αν οι μισθοί είναι χαμηλοί. Η Ελλάδα βρίσκεται περίπου 30% κάτω από τον μέσο όρο παραγωγικότητας της Ε.Ε., σύμφωνα με τα στοιχεία της Eurostat και του ΟΟΣΑ. Αυτό σημαίνει ότι για να παραχθεί το ίδιο προϊόν, απαιτείται περισσότερος χρόνος, περισσότερη ενέργεια και μικρότερη απόδοση κεφαλαίου. Το αποτέλεσμα είναι τιμές που φαίνονται "λογικές" στα στατιστικά, αλλά στην πραγματικότητα ενσωματώνουν δομικό κόστος αναποτελεσματικότητας.

Σε αυτό προστίθεται η χαμηλή κλίμακα παραγωγής, ιδίως στον πρωτογενή και μεταποιητικό τομέα. Ένα γεγονός που περιορίζει τη διαπραγματευτική ισχύ των μικρών παραγωγών απέναντι στα μεγάλα κανάλια διανομής. Η αγορά λειτουργεί όχι με τους κανόνες της μαζικότητας, αλλά με κανόνες στενού οικοσυστήματος. Όσο η παραγωγικότητα δεν αυξάνεται, η οικονομία δεν μπορεί να γίνει πραγματικά φθηνή, παρά μόνο για πολύ μικρά διαστήματα ειδικών συνθηκών και μόνο φαινομενικά.

Γι’ αυτό και οι περιστασιακές συγκρίσεις που εμφανίζουν την Ελλάδα "30 % ακριβότερη από τη Γαλλία" είναι παραπλανητικές. Αν δεν ληφθεί υπόψη η αγοραστική δύναμη (PPP), οι αριθμοί δεν έχουν νόημα. Η Eurostat χρησιμοποιεί τον PLI ακριβώς για να καθαρίσει τη σύγκριση από αυτές τις παραμορφώσεις — να δείξει τι μπορεί πραγματικά να αγοράσει ο πολίτης σε κάθε χώρα.

Το ίδιο το κοινό ωστόσο συμβάλλει με την νοοτροπία του, στη διατήρηση του προβλήματος. Η καταναλωτική συμπεριφορά του Έλληνα σπάνια ενισχύει τον ανταγωνισμό: οι περισσότεροι αγοράζουν από τις ίδιες αλυσίδες συνεχώς, χωρίς έρευνα τιμών και χωρίς πίεση στην αγορά. Η συνήθεια θρέφει την ακρίβεια. Έτσι, ακόμη και αν η οικονομία παραμένει φθηνότερη από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, η καθημερινότητα παραμένει ακριβή.

Η Ελλάδα λοιπόν, παρόλη την αίσθηση που πολλοί έχουν, δεν είναι ακριβή χώρα συνολικά· είναι μια φθηνή οικονομία που λειτουργεί σαν ακριβή στα βασικά. Δεν πρόκειται για στατιστική ανωμαλία· αλλά για συλλογική αποτυχία. Όταν η παραγωγικότητα μένει στάσιμη, όταν η αγορά είναι τόσο μικρή που να μην επιτρέπει την ύπαρξη πολλών μεγάλων "παικτών" κι όταν ο καταναλωτής αδιαφορεί, περιορίζοντας τον ήδη μικρό ανταγωνισμό, η ακρίβεια παύει να είναι συγκυρία, γίνεται συνήθεια. Και η συνήθεια αυτή, έχει κόστος που πληρώνεται καθημερινά, στο ταμείο. Για πόσο άραγε ακόμη θα κατηγορούμε τα καρτέλ, την κυβέρνηση ή αόριστα την αγορά, όταν στην πραγματικότητα το μόνο που βλέπουμε είναι η εικόνα του τρόπου που λειτουργούμε όλοι, σε έναν συνολικό καθρέφτη;

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr 

Σ.Σ. Ο πίνακας PLI με το γενικό επίπεδο τιμών κάθε χώρας των 27  και αυτό των τροφίμων συγκριτικά με τον μέσο όρο έχει ως εξής:
Δανία: PLI τροφίμων 120 – γενικός PLI 144 · Τρόφιμα +20% · Συνολικά +44%
Ιρλανδία: PLI τροφίμων 115 – γενικός PLI 138,1 · Τρόφιμα +15% · Συνολικά +38%
Λουξεμβούργο: PLI τροφ. 125 – γεν. PLI 134,8 · Τρόφιμα +25% · Συνολικά +35%
Φινλανδία: PLI τροφίμων 110 – γενικός PLI 124,4 · Τρόφιμα +10% · Συνολικά +24%
Σουηδία: PLI τροφίμων 106 – γενικός PLI 115,2 · Τρόφιμα +6% · Συνολικά +15%
Βέλγιο: PLI τροφίμων 105 – γενικός PLI 114,3 · Τρόφιμα +5% · Συνολικά +14%
Αυστρία: PLI τροφίμων 111 – γενικός PLI 112,8 · Τρόφιμα +11% · Συνολικά +13%
Ολλανδία: PLI τροφίμων 99 – γενικός PLI 117 · Τρόφιμα − 1% · Συνολικά +17%
Γερμανία: PLI τροφίμων 103 – γενικός PLI 108 · Τρόφιμα +3% · Συνολικά +8%
Γαλλία: PLI τροφίμων 110 – γενικός PLI 99,6 · Τρόφιμα +10% · Συνολικά≈ μ.ο.
Ιταλία: PLI τροφίμων 102 – γενικός PLI 97,5 · Τρόφιμα +2% · Συνολικά −2,5%
Σλοβενία: PLI τροφίμων 100 – γενικός PLI 94,7 · Τρόφιμα ±0% · Συνολικά −5%
Ισπανία: PLI τροφίμων 95 – γενικός PLI 91,1 · Τρόφιμα −5% · Συνολικά −9%
Ελλάδα: PLI τροφίμων 106 – γενικός PLI 86 · Τρόφιμα +6% · Συνολικά −14%
Πορτογαλία: PLI τροφίμων 102 – γενικός PLI 87,3 · Τρόφιμα +2% · Συνολικά −13%
Τσεχία: PLI τροφίμων 89 – γενικός PLI 89,4 · Τρόφιμα −11% · Συνολικά −11%
Σλοβακία: PLI τροφίμων 83 – γενικός PLI 84,7 · Τρόφιμα −17% · Συνολικά −15%
Πολωνία: PLI τροφίμων 87 – γενικός PLI 69,7 · Τρόφιμα −13% · Συνολικά −30%
Ρουμανία: PLI τροφίμων 76 – γενικός PLI 63,7 · Τρόφιμα −24% · Συνολικά −36%
Βουλγαρία: PLI τροφίμων 89 – γενικός PLI 59,7 · Τρόφιμα −11% · Συνολικά −40%
Μπορείτε να δείτε περισσότερες χώρες (και εκτός Ευρώπης), εδώ