Ελληνική Οικονομία: Πρόοδος αλλά και βαρίδια

Η ελληνική οικονομία έχει αδιαμφισβήτητα περάσει σε μια φάση κανονικότητας. Οι βασικοί δείκτες βελτιώνονται συνεχώς, οι οίκοι αξιολόγησης αναβαθμίζουν τη χώρα και η εικόνα προς στις αγορές είναι σαφώς σταθερότερη σε σχέση με τα προηγούμενα χρόνια. Ο Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος, στην ετήσια έκθεσή του αλλά και σε πρόσφατη συνέντευξή του, τόνισε ότι η περίοδος της κρίσης αξιοπιστίας έχει περάσει. Ταυτόχρονα όμως προειδοποίησε ότι η δημοσιονομική πειθαρχία και η συνέχιση των μεταρρυθμίσεων αποτελούν αναγκαία προϋπόθεση για να μην χαθεί το έδαφος που κερδήθηκε με τόσο κόπο.

Η ίδια η Τράπεζα της Ελλάδος προβλέπει για το 2025 αύξηση του ΑΕΠ κατά 2,3 %, με την ιδιωτική κατανάλωση να προσθέτει περίπου δύο ποσοστιαίες μονάδες του ρυθμού μεγέθυνσης. Η εικόνα αυτή ενισχύεται από τις εκτιμήσεις της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία τοποθετεί την ανάπτυξη στο 2,3 % για το 2025 και στο 2,2 % για το 2026, με το δημόσιο χρέος να υποχωρεί σταδιακά στο 140 % του ΑΕΠ τα επόμενα χρόνια.

ην ίδια ώρα όμως, πίσω από αυτούς τους εξαιρετικούς αριθμούς βρίσκονται οι λεγόμενες υπόγειες αντοχές της οικονομίας. Πρόκειται για τα περιθώρια αντοχής που έχουν τα νοικοκυριά και οι επιχειρήσεις απέναντι στις πιέσεις της καθημερινότητας: το αν μπορούν να αντέξουν την ακρίβεια στα είδη πρώτης ανάγκης, την αύξηση του κόστους στέγασης και τις επιβαρύνσεις από τα υψηλά επιτόκια δανεισμού. Αυτές οι πιέσεις δεν καταγράφονται εύκολα σε δείκτες βραχυπρόθεσμης ανάπτυξης, αλλά λειτουργούν "κάτω από την επιφάνεια" και μπορούν να αποδυναμώσουν το κεκτημένο, αν δεν αντιμετωπιστούν έγκαιρα και αποτελεσματικά.

Οι διεθνείς οίκοι αξιολόγησης, από τη Moody’s ως τη Fitch και τη S&P, αναγνωρίζουν την πρόοδο, ιδίως στη μείωση των μη εξυπηρετούμενων δανείων και στη σταθερότητα του τραπεζικού συστήματος. Η DBRS Morningstar αναβάθμισε πρόσφατα την Ελλάδα σε "BBB", επικαλούμενη τη συνεπή υπέρβαση των δημοσιονομικών στόχων και την βελτίωση των θεσμών. Ωστόσο, όλοι επισημαίνουν τις ίδιες δομικές αδυναμίες: την αργή απονομή δικαιοσύνης, την περιορισμένη παραγωγικότητα, τις καθυστερήσεις σε κρίσιμες υποδομές κ.ο.κ. Δεν είναι τυχαίο ότι το δημόσιο χρέος παραμένει στο υψηλότερο επίπεδο της Ευρωζώνης, στο 152,5 % του ΑΕΠ το πρώτο τρίμηνο του 2025, σύμφωνα με την Eurostat, παρότι η τάση διαμορφώνεται πτωτικά λόγω ανάπτυξης και πληθωρισμού.

Παρά την πρόοδο, η παραγωγικότητα παραμένει χαμηλή σε σύγκριση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο, ενώ η υστέρηση στις δαπάνες για έρευνα και καινοτομία υποδηλώνει ότι η πραγματική σύγκλιση απαιτεί βαθύτερες αλλαγές και όχι μόνο βραχυπρόθεσμη χρηματοδότηση.

Η εξωστρέφεια της οικονομίας στηρίζεται κυρίως στον τουρισμό και στις εξαγωγές αγαθών, που εξακολουθούν να αποτελούν τους βασικούς πυλώνες μεγέθυνσης, αντισταθμίζοντας σε μεγάλο βαθμό τις πιέσεις της εσωτερικής ζήτησης. Η ανεργία, που βρισκόταν στο 8,9 % τον Ιούνιο, είναι αισθητά χαμηλότερη από τα διψήφια ποσοστά του παρελθόντος, όμως μεγάλο μέρος των νέων θέσεων εργασίας αφορά χαμηλούς μισθούς. Ο πληθωρισμός, με βάση τον εναρμονισμένο δείκτη, έχει υποχωρήσει στο 3,1 % τον Αύγουστο, αλλά οι τιμές στα βασικά αγαθά και η πίεση στο κόστος στέγασης αφήνουν βαθύ αποτύπωμα στην καθημερινότητα. Έτσι, διαμορφώνεται μια οικονομία δύο ταχυτήτων: η μία εξωστρεφής, που στηρίζεται στις εξαγωγές, τον τουρισμό και τις ξένες επενδύσεις· η άλλη εσωτερική, όπου νοικοκυριά και μικρομεσαίες επιχειρήσεις δοκιμάζονται στα όριά τους. Παράλληλα, οι επενδύσεις πάγιου κεφαλαίου έχουν αυξηθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως χάρη στα έργα που χρηματοδοτούνται από το Ταμείο Ανάκαμψης και σε ξένες άμεσες επενδύσεις. Ωστόσο, η εσωτερική αποταμίευση παραμένει χαμηλή· γεγονός που δείχνει ότι η επενδυτική δυναμική στηρίζεται περισσότερο σε εξωτερικούς πόρους παρά σε εσωτερικές δυνάμεις της οικονομίας.

Σε σύγκριση με άλλες χώρες της Νότιας Ευρώπης, η Ελλάδα εμφανίζει ισχυρότερους ρυθμούς ανάπτυξης από την Ιταλία, που κινείται κάτω από το 1 %, και την Ισπανία, η οποία αναμένεται γύρω στο 1,8 %, ενώ πλησιάζει περισσότερο την Πορτογαλία, που διατηρεί επίσης δυναμική κοντά στο 2 %. Ωστόσο, παραμένει η μόνη χώρα με τόσο υψηλό λόγο χρέους προς ΑΕΠ, γεγονός που τη διαφοροποιεί ουσιαστικά από τους υπόλοιπους εταίρους της.

Η βασική πρόκληση είναι πώς θα κλείσει αυτή η απόσταση. Οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης είναι αναμφίβολα ευκαιρία, αλλά από μόνοι τους δεν αρκούν. Χωρίς επιτάχυνση στις μεταρρυθμίσεις της δημόσιας διοίκησης, της δικαιοσύνης και του εκπαιδευτικού συστήματος, τα κονδύλια κινδυνεύουν να χαθούν σε έργα χαμηλής απόδοσης. Η εμπειρία δείχνει ότι η Ελλάδα δεν χρειάζεται μόνο περισσότερη χρηματοδότηση αλλά κυρίως καλύτερη στόχευση, ώστε η χρηματοδότηση να μετατραπεί σε πραγματική παραγωγικότητα. Ώστε, όταν ολοκληρωθεί το πρόγραμμα, η απόδοση των επενδύσεων που πραγματοποιούνται σήμερα με την βοήθειά του, να υπερκαλύψει την απώλεια των 2 περίπου ποσοστιαίων μονάδων του ΑΕΠ, που αυτό προσφέρει σήμερα.

Σε αυτό το πλαίσιο, η σταθερότητα που κέρδισε η χώρα είναι πραγματική αλλά εύθραυστη. Η εμπιστοσύνη των αγορών έχει αποκατασταθεί, όμως θα μπορούσε να ανατραπεί με μια απρόσεκτη δημοσιονομική επιλογή ή με στασιμότητα στο μεταρρυθμιστικό πεδίο. Δεν είναι τυχαίο ότι οι διεθνείς οίκοι στις εκθέσεις τους αναδεικνύουν την πολιτική σταθερότητα και τη θεσμική συνέχεια ως κρίσιμους παράγοντες. Η συνέπεια στην εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων και η αποφυγή παλινωδιών έχουν ιδιαίτερο βάρος στην αξιολόγηση της χώρας, ίσως περισσότερο από τις ίδιες τις βραχυπρόθεσμες επιδόσεις των δεικτών.

Η Ελλάδα βρίσκεται μπροστά σε ένα παράθυρο ευκαιρίας: να μετατρέψει τη θετική συγκυρία σε μόνιμη βελτίωση του παραγωγικού της μοντέλου και των ευρύτερων δομών της οικονομίας της. Το ερώτημα είναι αν θα αξιοποιήσει αυτήν την ευκαιρία ή αν θα αρκεστεί σε μια περίοδο πρόσκαιρης άνθησης που θα δοκιμαστεί στην επόμενη διεθνή αναταραχή. Και η απάντηση περνά από τα χέρια όλων μας…

Πέτρος Λάζος
petros.lazos@capital.gr