Τι σημαίνει η αποχώρηση της Ουγγαρίας από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο

Του Κώστα Ράπτη

Μέσα σε ένα 24ωρο το Ισραήλ πραγματοποίησε πολύνεκρες επιθέσεις στη Γάζα, στη Σιδώνα του Λιβάνου, αλλά και σε στρατιωτική βάση της Συρίας. Όμως η μεγαλύτερη επιτυχία του καταγράφηκε σε ένα τέταρτο μέτωπο – νομικοπολιτικό, αυτή τη φορά.

Η Ουγγαρία του Βίκτορ Όρμπαν ανακοίνωσε την αποχώρησή της από το Καταστατικό της Ρώμης, με βάση το οποίο ιδρύθηκε το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, ολοκληρώνοντας έτσι την κίνησή της να υποδεχθεί τον Ισραηλινό πρωθυπουργό, Μπενιαμίν Νετανιάχου, παρά το ένταλμα που η Χάγη έχει εκδόσει εις βάρος του τελευταίου τον Νοέμβριο του 2024.

Η πρόσκληση Όρμπαν προς τον Νετανιάχου απευθύνθηκε την επαύριο της έκδοσης του εντάλματος, σε επιδεικτική αμφισβήτηση των κινήσεων της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης από μέρους της κυβέρνησης με την πιο φανατικά φιλο-ισραηλινή στάση εντός της Ε.Ε.

Ως ιδρυτικό μέλος του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου, η Ουγγαρία θα έπρεπε να συλλάβει τον Νετανιάχου με την είσοδό του στο ουγγρικό έδαφος και να τον παραδώσει. Ωστόσο, η Βουδαπέστη είχε ξεκαθαρίσει ότι δεν επρόκειτο να εφαρμόσει την απόφαση του Δικαστηρίου την οποία χαρακτήρισε "ξεδιάντροπη, κυνική και τελείως απαράδεκτη”.

Με την ανακοίνωση της αποχώρησης από το Καταστατικό της Ρώμης, η Βουδαπέστη αφαιρεί από την εξίσωση τις νομικές περιπλοκές που προέκυπταν από τις πολιτικές της αποφάσεις, αν και όχι εντελώς: η αποχώρηση δεν μπορεί να ολοκληρωθεί πριν από την παρέλευση δωδεκαμήνου, συνεπώς η ουγγρική κυβέρνηση εξακολουθεί να παραβιάζει τις δεσμεύσεις της.

Στην πραγματικότητα, ο Όρμπαν πραγματοποιεί με ωμή ειλικρίνεια ό,τι άλλοι Ευρωπαίοι ηγέτες είναι έτοιμοι να διαπράξουν επικαλούμενοι περισσότερο περίπλοκα προσχήματα. Αμέσως μετά την εκλογική νίκη του, ο αυριανός καγκελάριος της Γερμανίας, Φρίντριχ Μερτς προσκάλεσε τον Νετανιάχου να επισκεφθεί την χώρα του, ενώ η Γαλλία από την πλευρά της έχει υποστηρίξει ότι σε παρόμοια περίπτωση δεν θα υλοποιούσε το ένταλμα σύλληψης διότι το ΔΠΔ δεν έχει δικαιοδοσία στο Ισραήλ, το οποίο δεν έχει υπογράψει το Καταστατικό της Ρώμης. (Αντίστοιχα επιχειρήματα δεν έχουν ακουσθεί για το ένταλμα κατά του Βλαντίμιρ Πούτιν, μολονότι η Ρωσία δεν συμμετέχει στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο, όπως αντιθέτως συμβαίνει με την Παλαιστινιακή Αρχή στα εδάφη της οποίας διαπράχθηκαν τα αποδιδόμενα στον Νετανιάχου αδικήματα).

Όπως και αν έχει, η στάση της Ουγγαρίας δημιουργεί νέες διαχωριστικές γραμμές εντός της Ε.Ε., προβάλλει ως θιασώτης των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της διπλωματικής πολυμέρειας και των κανόνων δικαίου στις διεθνείς σχέσεις. Μέχρι τούδε, η στάση της Ε.Ε. έναντι του ΔΠΔ ήταν αναφανδρόν υποστηρικτική.

Αντιθέτως, στον πλανητικό Νότο περίσσευε η επιφύλαξη απέναντι σε ό,τι έχει κατά καιρούς χαρακτηρισθεί σκωπτικά ως το "Αφρικανικό Δικαστήριο”, λόγω της έφεσής του να κινητοποιείται κυρίως εις βάρος ηγετών της Μαύρης Ηπείρου.

Η επιλεκτικότητα αυτή, υπαγορευμένη από τον διεθνή συσχετισμό εντός του οποίου κινείται το Δικαστήριο της Χάγης, δεν αποτελεί προσωρινό ελλάττωμα.

Όπως σημειώναμε προ μηνών στο capital.gr: Η ποινική ευθύνη είναι ατομική, η διεθνής πολιτική πάλι είναι υπόθεση κρατών και συνασπισμών. Η σύγχυση αυτών των δύο διαφορετικών επιπέδων βρίσκεται στον πυρήνα των αντιφάσεων που παρακολουθούμε. Όπως και το γεγονός ότι κρατική υπόθεση αποτελεί και η απονομή δικαιοσύνης, άρα η ανάληψή της από έναν υπερκρατικό θεσμό αντιστοιχεί σε μία συμβολική και πραγματική απώλεια κυριαρχίας για τη χώρα των εγκαλουμένων.

Εξ ού και η μέχρι τώρα δράση του ΔΠΔ αναγκαστικά αντανακλούσε τις πραγματικότητες μιας διεθνούς σκηνής όπου κυριαρχούν οι διαιρέσεις, οι πολιτικοί ανταγωνισμοί και οι άνισοι συσχετισμοί, ενώ ταυτοχρόνως ο ίδιος ο θεσμός προϋποθέτει "οικουμενικές αρχές”, κοινό τρόπο θέασης των πραγμάτων διεθνώς και απολιτική ανεξαρτησία – γνωρίσματα καταδικασμένα να διαψεύδονται διαρκώς στην πράξη. Εξ ού και το ΔΠΔ είχε κερδίσει (τουλάχιστον μέχρι την έκδοση εντάλματος εναντίον του Βλαντίμιρ Πούτιν) την φήμη του "Αφρικανικού Δικαστηρίου”, εφόσον το ενδιαφέρον του περιοριζόταν σε ηγέτες της Μαύρης Ηπείρου. Και τα διπλά μέτρα και σταθμά δεν αποτελούσαν απλώς το αποτέλεσμα των πραγματικών ανισοτήτων στην διεθνή σκηνή: έπαιρναν και θεσμική μορφή, όταν λ.χ. οι ΗΠΑ που υπέγραψαν, αλλά δεν επικύρωσαν την Συνθήκη της Ρώμης, καθιστούν με κάθε ευκαιρία σαφές ότι η δικαιοδοσία του δικαστηρίου δεν τις περιλαμβάνει. Η λογική της "εξαίρεσης” και της "απόλυτης ασυλίας” είναι θεμελιώδης για τον τρόπο που οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, αλλά και τον ρόλο του Ισραήλ.

Οι υπέρμαχοι της άποψης ότι "μια λειψή αρχή στον κολασμό των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι προτιμότερη από την πλήρη αδράνεια” θα πρέπει συνεπώς να συμφιλιωθούν με το γεγονός ότι το ΔΠΔ είναι από κατασκευής όργανο επιβεβαίωσης των υφιστάμενων διεθνών ιεραρχιών – και άρα προορισμένο να "βραχυκυκλώσει” όταν θα στρέψει τα βέλη του προς την "κορυφή”.

Όμως μπροστά στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί μετά την 7η Οκτωβρίου το ΔΠΔ θα πρέπει είτε να αυτοακυρωθεί ως μηχανισμός είτε να δράσει, ακολουθώντας το σήμα που έδωσε το παλαιότερο και περισσότερο κατοχυρωμένο Διεθνές Δικαστήριο (ICJ), το οποίο με την προσωρινή απόφασή του στην προσφυγή της Νοτίου Αφρικής κατά του Ισραήλ αναγνώρισε ότι υφίσταται πραγματικό έδαφος για να εξετασθεί πιθανή γενοκτονία.

Για το ΔΠΔ, η Γάζα αποτελεί τη δική του "στιγμή της αλήθειας”. Όμως η ίδια του η φιλοσοφία δεν μπορεί να του εξασφαλίσει ρόλο εποικοδομητικό.

Είναι "εγκλήματα πολέμου” ή "εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας” αυτά που συντελούνται από την 7η Οκτωβρίου και μετά; Ο πρώτος όρος, σε αντίθεση με τον δεύτερο, παραπέμπει σε σύγκρουση μεταξύ κρατών. Εξ ού και το κατηγορητήριο του Γενικού Εισαγγελέα κατά των ιθυνόντων της Χαμάς αποκαλύπτεται βαρύτερο από αυτό κατά των Ισραηλινών ηγετών (προκαταλαμβάνοντας ουσιαστικά την αγανάκτηση των Δυτικών πολιτικών για το "τσουβάλιασμα” ενός "δημοκρατικού κράτους” μαζί με μία "τρομοκρατική οργάνωση”). Όμως τα αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο από μία έκδοση εντάλματος θα είναι βαρύτερα για τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Άμυνας του Ισραήλ, που θα πρέπει να περιορίσουν τις διεθνείς μετακινήσεις τους για τον φόβο της σύλληψης, παρά για τους δύο από τους τρεις ηγέτες της Χαμάς που ζουν κρυπτόμενοι στα τούνελ της Γάζας.

Επιπλέον, είναι "ατομική ποινική ευθύνη” των Μπενιαμίν Νετανιάχου και Γιοάβ Γκάλαντ η πολιτική του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας ή συνιστά το αποτέλεσμα της κρατικής λογικής ενός μηχανισμού με χιλιάδες αξιωματούχους; Η πρώτη εκδοχή θα διευκόλυνε όσους (κυρίως στη Ουάσιγκτον) οραματίζονται μιαν εκτόνωση της παρούσας κρίσης, με διατήρηση των έως τώρα κυρίαρχων παραμέτρων του Μεσανατολικού, χάρη σε μία προσωποποίηση του προβλήματος στον (προς έξωση) Ισραηλινό πρωθυπουργό. Αλλά το σενάριο αυτό προσκρούει αφενός στη λογική της "εξαίρεσης”, που εκρηκτικά (και εκδικητικά προς το ΔΠΔ) εκδηλώνεται πλέον στον Λόφο του Καπιτωλίου, αφετέρου στην πολιτική συσπείρωση περί του προσώπου του που εξασφαλίζει τώρα ο Νετανιάχου και μάλιστα σε μία στιγμή στην οποία έδειχνε να απειλείται η ευστάθεια του κυβερνητικού συνασπισμού του.

Αλλά το κρίσιμο ερώτημα είναι άλλο. Υπάρχει απόδοση "δικαιοσύνης” ανώτερη από την επίτευξη μιας "δίκαιης και βιώσιμης λύσης” σε μία χρονίζουσα διεθνή κρίση; Αξίζει η διαιώνιση του ρόλου του ΔΠΔ περισσότερο από την ειρήνη; Και πώς μπορεί να επέλθει ειρήνη, όταν η έννοια της "διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης” ακυρώνει αυτήν της διπλωματίας, προγράφοντας τις ηγεσίες και τις συσπειρωμένες γύρω από αυτές οντότητες, κρατικές και μη, που θα πρέπει ακριβώς να διαπραγματευθούν και να υλοποιήσουν μία λύση;