Σύνοδος Κορυφής των BRICS: Οι φιλοδοξίες και η πραγματικότητα

Του Κώστα Ράπτη

Με συνολικό πληθυσμό 3,6 δισ. ανθρώπων, ήτοι 46% του παγκόσμιου συνόλου, ακαθάριστο προϊόν άνω των 30 τρισ. δολαρίων (μεγαλύτερο των χωρών της G7) και προβλεπόμενο ρυθμό ανάπτυξης της τάξης του 4%, έναντι παγκόσμιου μέσου όρου 3,2%, η Ομάδα BRICS είναι όντως, όπως το έθεσε ο αρμόδιος προεδρικός βοηθός του Κρεμλίνου, Γιούρι Ουσακόφ "μια δομή που δεν μπορεί να αγνοηθεί”. Ωστόσο, αυτό κάθε άλλο παρά προεξοφλεί την εκπλήρωση των φιλοδοξιών της, καθώς πριν καν αναμετρηθεί με τη Δύση για την πρωτοκαθεδρία θα πρέπει να επιβεβαιώσει την ίδια την ενότητά της. Και η εισδοχή πέντε νέων μελών με την έναρξη του 2024 ενισχύει την αίσθηση της πολιτικής πλαδαρότητας, εν μέσω αντικρουόμενων εθνικών προτεραιοτήτων.

Ήδη, η Σύνοδος Κορυφής των BRICS που πραγματοποιείται από σήμερα και για τρεις ημέρες στο Καζάν της προεδρεύουσας για φέτος Ρωσίας καταγράφει δύο σημαντικές απουσίες: η πρώτη, γνωστή από καιρό, είναι του διαδόχου και πραγματικού κυβερνήτη της Σαουδικής Αραβίας Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν, ο οποίος θα εκπροσωπηθεί από τον υπουργό Εξωτερικών του βασιλείου, ενώ η δεύτερη είναι του προέδρου της Βραζιλίας Λούλα ντα Σίλβα, ο οποίος είχε ένα ατύχημα στο μπάνιο του. Μένει να φανεί αν οι απουσίες αυτές υποκρύπτουν κάτι βαθύτερο.

Ο Ρώσος ηγέτης Βλαντίμιρ Πούτιν έχει πάντως την ικανοποίηση να προβάλλει ως κάθε άλλο παρά απομονωμένος διεθνώς, μολονότι τον ακολουθεί ένα ένταλμα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου. Μάλιστα μεταξύ των συναντήσεων που θα έχει στο περιθώριο της Συνόδου είναι και αυτή με τον γ.γ. του ΟΗΕ Αντόνιο Γκουτέρες.

Όπως ανακοίνωσε ο Ουσακόφ, στη σύνοδο του Καζάν θα εκπροσωπηθούν 32 κράτη, εξ ων τα 24 σε επίπεδο ηγετών, ολοκληρώνοντας έναν κύκλο διακοσίων σχετικών συναντήσεων κατά τη διάρκεια της ρωσικής προεδρίας, εκ των οποίων είκοσι σε υπουργικό επίπεδο. Η προοπτική περαιτέρω διεύρυνσης των BRICS έχει δημιουργήσει μεγάλο ρεύμα υποβολής υποψηφιοτήτων, με αποτέλεσμα η φετινή διοργάνωση να περιλαμβάνει ρεκόρ προσκεκλημένων.

Πρόκειται για τη μεγαλύτερη διεθνή σύναξη που έχει ποτέ φιλοξενηθεί σε ρωσικό έδαφος: Πέρα από τα αρχικά μέλη (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα, Νότιο Αφρική) και τα νεοεισελθόντα φέτος (Ιράν, Σαουδική Αραβία, Αίγυπτο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, Αιθιοπία) παρόντες θα είναι και οι ηγέτες υποψηφίων προς ένταξη ή συνεργαζόμενων χωρών, μεταξύ των οποίων και ο Ταγίπ Ερντογάν της γείτονος Τουρκίας.

Και μόνο το γεγονός ότι επελέγη η πρωτεύουσα της Αυτόνομης Δημοκρατίας του Ταταρστάν, ήτοι η πλέον "μουσουλμανική” μεγαλούπολη της Ρωσικής Ομοσπονδίας είναι ενδεικτικό της στροφής προς την Ανατολή (και μάλιστα τη Μέση Ανατολή) που πραγματοποιεί η Μόσχα, αλλά και συνολικά η Ομάδα BRICS.

Πρόκειται ουσιαστικά για αντανακλαστική κίνηση όσων ανησυχούν για την "πολιτικοποίηση” του αμερικανικού προνομίου έκδοσης του διεθνούς νομίσματος, αλλά και για την εξάπλωση της γεωπολιτικής αστάθειας εν μέσω ελλειμματικής αμερικανικής ηγεσίας. Εξ ου και οι κυριότερες δυνάμεις της Ευρασίας επιδίδονται σε κλείσιμο μετώπων και οικοδόμηση γεφυρών. Η Κίνα, όχι μόνο μεσολάβησε στην περσινή συμφιλίωση Ιράν και Σαουδικής Αραβίας, που κατέστησε δυνατή τη μετέπειτα εισδοχή αμφοτέρων στην ομάδα BRICS, αλλά μόλις ανακοίνωσε και τη διευθέτηση των δικών της μεθοριακών ζητημάτων με την Ινδία στην περιοχή του Λαντάκ, που αποτελούσαν πηγή σημαντικών εντάσεων από το 2020.

Η Σύνοδος φέρει τον τίτλο "Ενδυναμώνοντας την Πολυμέρεια για μία Ισότιμη Παγκόσμια Ανάπτυξη και Ασφάλεια” και θα περιλαμβάνει ειδική συνάντηση με θέμα "BRICS και Παγκόσμιος Νότος: Οικοδομώντας το Μέλλον του Κόσμου από κοινού”.

Ωστόσο, η μεγαλοστομία δεν μπορεί να αποκρύψει το γεγονός ότι η Ομάδα συναθροίζει "παίκτες” με χαλαρούς δεσμούς και όχι σαφή ατζέντα. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Αργεντινής, η οποία περιελήφθη στο πρώτο κύμα της διεύρυνσης, κατόπιν ενεργειών της Βραζιλίας, μόνο και μόνο για να αποσυρθεί η ίδια, μετά την εκλογική νίκη Μιλέι.

Υπάρχει, εντούτοις, ένας τομέας στον οποίο οι Ρώσοι οικοδεσπότες έχουν πολύ συγκεκριμένες φιλοδοξίες – και αυτός αφορά την "αποδολλαριοποίηση” της παγκόσμιας οικονομίας, ήτοι την εξεύρεση συστημάτων πληρωμών και συναλλαγματικών διευθετήσεων έξω από τον έλεγχο της Ουάσιγκτον.

Κεντρική θέση κατέχει η πρόταση για ένα νέο σύστημα πληρωμών που θα βασίζεται σε ένα δίκτυο εμπορικών τραπεζών συνδεδεμένων μεταξύ τους μέσω των κεντρικών τραπεζών των BRICS, σύμφωνα με έγγραφο που ετοίμασαν το υπουργείο Οικονομικών και η Κεντρική Τράπεζα της Ρωσίας, που διανεμήθηκε στους δημοσιογράφους πριν από τη σύνοδο κορυφής.

Το σύστημα θα χρησιμοποιεί τεχνολογία blockchain για την αποθήκευση και τη μεταφορά ψηφιακών διακριτικών που υποστηρίζονται από εθνικά νομίσματα. Αυτό, με τη σειρά του, θα επέτρεπε σε αυτά τα νομίσματα να ανταλλάσσονται εύκολα και με ασφάλεια, παρακάμπτοντας την ανάγκη για συναλλαγές σε δολάρια.

Η Ρωσία το βλέπει αυτό ως τρόπο επίλυσης των αυξανόμενων προβλημάτων στη διευθέτηση των εμπορικών πληρωμών, ακόμη και με φιλικές χώρες όπως η Κίνα, όπου οι τοπικές τράπεζες φοβούνται ότι θα μπορούσαν να πληγούν από δευτερεύουσες κυρώσεις από τις ΗΠΑ.

Το ρωσικό έγγραφο κατηγορεί υπάρχοντες θεσμούς όπως το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο ότι εξυπηρετούν τα συμφέροντα των δυτικών χωρών και τονίζει ότι χρειάζονται "βελτιώσεις για να εξυπηρετηθεί καλύτερα η εξελισσόμενη παγκόσμια οικονομία”. Ο Ρώσος υπουργός Οικονομικών Αντόν Σιλουάνοφ κάλεσε τα μέλη των BRICS την περασμένη εβδομάδα να δημιουργήσουν μια εναλλακτική λύση στο ΔΝΤ.

Μεταξύ άλλων πρωτοβουλιών για τη διευκόλυνση του εμπορίου και των επενδύσεων, η Ρωσία προτείνει επίσης τη δημιουργία μιας πλατφόρμας "BRICS Clear” για τον διακανονισμό του εμπορίου σε τίτλους.

Το έγγραφο καλεί σε καλύτερη επικοινωνία μεταξύ των οργανισμών αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας στις χώρες μέλη και προτείνει μια κοινή μεθοδολογία αξιολόγησης.

Η Ρωσία, ο κορυφαίος εξαγωγέας σιταριού στον κόσμο, ενθαρρύνει επίσης τη δημιουργία ενός χρηματιστηρίου εμπορίας σιτηρών BRICS, που να υποστηρίζεται από έναν οργανισμό τιμολόγησης, ώστε να δημιουργήσει μια εναλλακτική λύση στα δυτικά χρηματιστήρια όπου καθορίζονται οι διεθνείς τιμές για τα γεωργικά προϊόντα.

Αλλά σε ένδειξη ότι η Μόσχα θα χρειαστεί να εργαστεί σκληρά για να προωθήσει τις προτάσεις της, τα περισσότερα μέλη των BRICS έστειλαν μόνο ανώτερους αξιωματούχους (όχι υπουργούς Οικονομικών ή κεντρικούς τραπεζίτες) σε μια προπαρασκευαστική συνάντηση την περασμένη εβδομάδα.