Η Μέση Ανατολή στη μέγγενη των αντιφάσεων του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου

Του Κώστα Ράπτη

Τι ακριβώς προσφέρει η πρόταση του Γενικού Εισαγγελέα του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου για έκδοση ενταλμάτων σύλληψης εναντίον του πρωθυπουργού και του υπουργού Άμυνας του Ισραήλ, καθώς και τριών ηγετικών στελεχών της Χαμάς; Όχι πολλά, αν πιστέψουμε τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών, Άντονι Μπλίνκεν, ο οποίος υποστηρίζει ότι με την παρεμβολή του ΔΠΔ περιπλέκονται οι προσπάθειες επίτευξης εκεχειρίας στη Γάζα. Το ότι ο ίδιος πρωτοστατεί τώρα σε πρωτοβουλίες στην Ουάσιγκτον για την θέσπιση κυρώσεων εναντίον του Γενικού Εισαγγελέα του ΔΠΔ, αποτελεί απλώς μία διαφορετική όψη των αδιεξόδων και αντιφάσεων της έννοιας της διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης, ιδίως όπως αυτή υλοποιήθηκε με τον συγκεκριμένο θεσμό.

Η ποινική ευθύνη είναι ατομική, η διεθνής πολιτική πάλι είναι υπόθεση κρατών και συνασπισμών. Η σύγχυση αυτών των δύο διαφορετικών επιπέδων βρίσκεται στον πυρήνα των αντιφάσεων που παρακολουθούμε. Όπως και το γεγονός ότι κρατική υπόθεση αποτελεί και η απονομή δικαιοσύνης, άρα η ανάληψή της από έναν υπερκρατικό θεσμό αντιστοιχεί σε μία συμβολική και πραγματική απώλεια κυριαρχίας για τη χώρα των εγκαλουμένων.

Εξ ού και η μέχρι τώρα δράση του ΔΠΔ αναγκαστικά αντανακλούσε τις πραγματικότητες μιας διεθνούς σκηνής όπου κυριαρχούν οι διαιρέσεις, οι πολιτικοί ανταγωνισμοί και οι άνισοι συσχετισμοί, ενώ ταυτοχρόνως ο ίδιος ο θεσμός προϋποθέτει "οικουμενικές αρχές", κοινό τρόπο θέασης των πραγμάτων διεθνώς και απολιτική ανεξαρτησία – γνωρίσματα καταδικασμένα να διαψεύδονται διαρκώς στην πράξη. Εξ ού και το ΔΠΔ είχε κερδίσει (τουλάχιστον μέχρι την έκδοση εντάλματος εναντίον του Βλαντίμιρ Πούτιν) την φήμη του "Αφρικανικού Δικαστηρίου", εφόσον το ενδιαφέρον του περιοριζόταν σε ηγέτες της Μαύρης Ηπείρου. Και τα διπλά μέτρα και σταθμά δεν αποτελούσαν απλώς το αποτέλεσμα των πραγματικών ανισοτήτων στην διεθνή σκηνή: έπαιρναν και θεσμική μορφή, όταν λ.χ. οι ΗΠΑ που υπέγραψαν, αλλά δεν επικύρωσαν την Συνθήκη της Ρώμης, καθιστούν με κάθε ευκαιρία σαφές ότι η δικαιοδοσία του δικαστηρίου δεν τις περιλαμβάνει. Η λογική της "εξαίρεσης" και της "απόλυτης ασυλίας" είναι θεμελιώδης για τον τρόπο που οι ΗΠΑ αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους, αλλά και τον ρόλο του Ισραήλ.

Οι υπέρμαχοι της άποψης ότι "μια λειψή αρχή στον κολασμό των εγκλημάτων πολέμου και των εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας είναι προτιμότερη από την πλήρη αδράνεια" θα πρέπει συνεπώς να συμφιλιωθούν με το γεγονός ότι το ΔΠΔ είναι από κατασκευής όργανο επιβεβαίωσης των υφιστάμενων διεθνών ιεραρχιών – και άρα προορισμένο να "βραχυκυκλώσει" όταν θα στρέψει τα βέλη του προς την "κορυφή".

Όμως μπροστά στην κατάσταση που έχει διαμορφωθεί μετά την 7η Οκτωβρίου το ΔΠΔ θα πρέπει είτε να αυτοακυρωθεί ως μηχανισμός είτε να δράσει, ακολουθώντας το σήμα που έδωσε το παλαιότερο και περισσότερο κατοχυρωμένο Διεθνές Δικαστήριο (ICJ), το οποίο με την προσωρινή απόφασή του στην προσφυγή της Νοτίου Αφρικής κατά του Ισραήλ αναγνώρισε ότι υφίσταται πραγματικό έδαφος για να εξετασθεί πιθανή γενοκτονία.

Για το ΔΠΔ η Γάζα αποτελεί τη δική του "στιγμή της αλήθειας". Όμως η ίδια του η φιλοσοφία δεν μπορεί να του εξασφαλίσει ρόλο εποικοδομητικό.

Είναι "εγκλήματα πολέμου" ή "εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας" αυτά που συντελούνται από την 7η Οκτωβρίου και μετά; Ο πρώτος όρος, σε αντίθεση με τον δεύτερο, παραπέμπει σε σύγκρουση μεταξύ κρατών. Εξ ού και το κατηγορητήριο του Γενικού Εισαγγελέα κατά των ιθυνόντων της Χαμάς αποκαλύπτεται βαρύτερο από αυτό κατά των Ισραηλινών ηγετών (προκαταλαμβάνοντας ουσιαστικά την αγανάκτηση των Δυτικών πολιτικών για το "τσουβάλιασμα" ενός "δημοκρατικού κράτους" μαζί με μία "τρομοκρατική οργάνωση"). Όμως τα αποτελέσματα στον πραγματικό κόσμο από μία έκδοση εντάλματος θα είναι βαρύτερα για τον πρωθυπουργό και τον υπουργό Άμυνας του Ισραήλ, που θα πρέπει να περιορίσουν τις διεθνείς μετακινήσεις τους για τον φόβο της σύλληψης, παρά για τους δύο από τους τρεις ηγέτες της Χαμάς που ζουν κρυπτόμενοι στα τούνελ της Γάζας.

Επιπλέον, είναι "ατομική ποινική ευθύνη" των Βενιαμίν Νετανιάχου και Γιοάβ Γκάλαντ η πολιτική του Ισραήλ στη Λωρίδα της Γάζας ή συνιστά το αποτέλεσμα της κρατικής λογικής ενός μηχανισμού με χιλιάδες αξιωματούχους; Η πρώτη εκδοχή θα διευκόλυνε όσους (κυρίως στη Ουάσιγκτον) οραματίζονται μιαν εκτόνωση της παρούσας κρίσης, με διατήρηση των έως τώρα κυρίαρχων παραμέτρων του Μεσανατολικού, χάρη σε μία προσωποποίηση του προβλήματος στον (προς έξωση) Ισραηλινό πρωθυπουργό. Αλλά το σενάριο αυτό προσκρούει αφενός στη λογική της "εξαίρεσης", που εκρηκτικά (και εκδικητικά προς το ΔΠΔ) εκδηλώνεται πλέον στον Λόφο του Καπιτωλίου, αφετέρου στην πολιτική συσπείρωση περί του πρόσωπό του που εξασφαλίζει τώρα ο Νετανιάχου και μάλιστα σε μία στιγμή στην οποία έδειχνε να απειλείται η ευστάθεια του κυβερνητικού συνασπισμού του.

Αλλά το κρίσιμο ερώτημα είναι άλλο. Υπάρχει απόδοση "δικαιοσύνης" ανώτερη από την επίτευξη μιας "δίκαιης και βιώσιμης λύσης" σε μία χρονίζουσα διεθνή κρίση; Αξίζει η διαιώνιση του ρόλου του ΔΠΔ περισσότερο από την ειρήνη; Και πώς μπορεί να επέλθει ειρήνη, όταν η έννοια της "διεθνούς ποινικής δικαιοσύνης" ακυρώνει αυτήν της διπλωματίας, προγράφοντας τις ηγεσίες και τις συσπειρωμένες γύρω από αυτές οντότητες, κρατικές και μη, που θα πρέπει ακριβώς να διαπραγματευθούν και να υλοποιήσουν μία λύση;