Με τη Ρωσία... απασχολημένη, η Τουρκία "πατάει γκάζι" στην κεντρική Ασία

Από την έναρξη του πολέμου Ρωσίας-Ουκρανίας, η περιοχή της Κεντρικής Ασίας έχει αρχίσει σταδιακά να απομακρύνεται από την τροχιά της Μόσχας, παρά τους ισχυρούς οικονομικούς και εμπορικούς δεσμούς της με τη Ρωσία. Αν και εξακολουθούν να υπάρχουν σημαντικοί δεσμοί με τη Μόσχα, ο πόλεμος έχει δημιουργήσει μια σειρά από κοινωνικοπολιτικές και οικονομικές συνέπειες σε ολόκληρη την περιοχή, γεγονός που οδήγησε άλλες χώρες να ανταγωνίζονται για επιρροή για να αντιμετωπίσουν την προσφορά του Κρεμλίνου.

Η Τουρκία, για παράδειγμα, είναι μια χώρα που διευρύνει σταθερά τις φιλοδοξίες της να γίνει εναλλακτικός παίκτης στην περιοχή. Την τελευταία δεκαετία η Άγκυρα ανανέωσε την προσέγγισή της για να φέρει κοντά τον τουρκόφωνο κόσμο προωθώντας μια κοινή τουρκική ταυτότητα και πολιτισμό. Ένας μηχανισμός με τον οποίο η Τουρκία στοχεύει να επιτύχει αυτούς τους στόχους είναι μέσω του Οργανισμού Τουρκικών Κρατών (OTS), που ιδρύθηκε το 2009 ως διακυβερνητικός οργανισμός με ιδρυτικά μέλη το Αζερμπαϊτζάν, το Καζακστάν, το Κιργιστάν και την Τουρκία. Το Ουζμπεκιστάν έγινε δεκτό το 2019 και η Ουγγαρία, το Τουρκμενιστάν και το ψευδοκράτος κατέχουν επί του παρόντος καθεστώς παρατηρητή. Νωρίτερα αυτό το μήνα, το OTS, το οποίο έχει αποκτήσει δυναμική μετά τον πόλεμο, συγκάλεσε την ετήσια σύνοδο κορυφής στη Σαμαρκάνδη του Ουζμπεκιστάν, με επίκεντρο την περαιτέρω οικονομική ολοκλήρωση και την ανάπτυξη διαδρομών συνδεσιμότητας.

Ο πόλεμος Ρωσίας-Ουκρανίας έχει επίσης εκθέσει κινδύνους που σχετίζονται με τις παγκόσμιες αλυσίδες εφοδιασμού και τις διαδρομές μεταφοράς. Σε αυτό το πλαίσιο, η Διεθνής Διαδρομή Μεταφορών της Κασπίας (επίσης γνωστή ως Μέσος Διάδρομος) απέκτησε στη συνέχεια νέα πνοή. Ο Μέσος Διάδρομος, μια κοινοπραξία μεταξύ του Αζερμπαϊτζάν, της Γεωργίας, του Καζακστάν και της Τουρκίας, συνδέει την Κίνα και την Ευρώπη μέσω σιδηροδρομικών δικτύων εμπορευματικών μεταφορών και ναυτιλιακών συστημάτων σε όλη την Κεντρική Ασία, την Τουρκία, τον Καύκασο και την Κασπία Θάλασσα και περαιτέρω με ευρωπαϊκές χώρες.

Λαμβάνοντας υπόψη τη γεωπολιτική αστάθεια που προκύπτει από τον πόλεμο Ρωσίας-Ουκρανίας, ο Μέσος Διάδρομος θεωρείται ως μια αξιόπιστη εναλλακτική οδός που παρακάμπτει τη Ρωσία. Η Τουρκία όχι μόνο διαδραματίζει κρίσιμο ρόλο στην πρόοδο της διαδρομής, αλλά την έχει επίσης προωθήσει ως μια σταθερή και αξιόπιστη διαδρομή που θα βοηθήσει να δοθεί προτεραιότητα σε διαδρομές συνδεσιμότητας ανεξάρτητες όχι μόνο από τη Ρωσία αλλά και από το Ιράν. Υποστηρίζοντας τον Μεσαίο Διάδρομο ως την ισχυρότερη εναλλακτική λύση μεταφορών, η Τουρκία στοχεύει να τον χρησιμοποιήσει για να εδραιώσει την περιφερειακή της θέση καθιστώντας μια βασική χώρα διέλευσης προσθέτοντας τη στρατηγική της σημασία.

Αυτή η ανανεωμένη προσπάθεια με τον Μέσο Διάδρομο χαιρετίστηκε επίσης από τα κράτη της Κεντρικής Ασίας, ιδίως στο πλαίσιο της διαφοροποίησης των σχέσεων με τη Ρωσία. Το Ουζμπεκιστάν θεωρεί τη διαδρομή ως μια ευκαιρία να αυξήσει τη θέση του σε σχέση με την επιμελητεία και την ενέργεια. Την περασμένη εβδομάδα, το Καζακστάν ανακοίνωσε ότι θα αρχίσει να εξάγει πετρέλαιο μέσω του Μεσαίου Διαδρόμου από το 2023. Η διαδρομή έχει επίσης συγκεντρώσει το ενδιαφέρον από την ΕΕ, η οποία συνεχίζει να αναζητά εναλλακτικούς βιώσιμους εμπορικούς δρόμους παρακάμπτοντας τη Ρωσία.

Η Τουρκία αποτέλεσε το κλειδί για την επαναφορά του Μεσαίου Διαδρόμου στην ημερήσια διάταξη, μια διαδρομή την οποία η Κίνα είχε προηγουμένως δώσει προτεραιότητα ως μέρος της Πρωτοβουλίας Belt and Road για την προώθηση της συνδεσιμότητας της περιφερειακής αγοράς. Ωστόσο, λόγω της έντονης έμφασης στην ενδοπεριφερειακή συνεργασία, η Τουρκία έχει σημειώσει μεγαλύτερη πρόοδο όσον αφορά την πίεση για συνεργασία στον Μέσο Διάδρομο και τη δυνατότητα στις χώρες της Κεντρικής Ασίας να δεσμευτούν στη διαδρομή. Πέραν τούτων η Τουρκία αναγνωρίζει επίσης το πρόσθετο πλεονέκτημα της συνεργασίας με την Κίνα στον Μέσο Διάδρομο, το οποίο αντικατοπτρίστηκε τον Αύγουστο κατά τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών με την Τουρκία, δηλώνοντας ότι "η Άγκυρα αποδίδει μεγάλη σημασία στη συνέργεια μεταξύ της πρωτοβουλίας της για τον Μέσο Διάδρομο και του κινεζικού BRI". Συνεργαζόμενος με την Κίνα, έναν από τους μεγαλύτερους επενδυτές της Κεντρικής Ασίας, η Turkiye αποφεύγει μια περιττή αντιπαράθεση με το Πεκίνο για το μέλλον αυτού του διαδρόμου.

Ωστόσο, εξακολουθούν να υπάρχουν προκλήσεις προτού ο Μεσαίος Διάδρομος θεωρηθεί η πιο βιώσιμη εναλλακτική διαδρομή. Η έλλειψη εκσυγχρονισμένης υποδομής είναι ένα ζήτημα, με σημαντική χρηματοδότηση που απαιτείται για την αναβάθμισή της. Η διαδρομή αντιμετωπίζει επίσης περιορισμούς όσον αφορά τη χωρητικότητα και το χρόνο που απαιτείται για τη μεταφορά φορτίου. Θα χρειαστεί επίσης να δημιουργηθεί μια κοινή τελωνειακή ένωση καθώς και ψηφιακή ολοκλήρωση για τις εμπλεκόμενες χώρες. Μέτρα για την αντιμετώπιση των επικοινωνιών ψηφιακών μεταφορών ανακοινώθηκαν στην τελευταία Σύνοδο Κορυφής OTS, όπου ο Πρόεδρος του Καζακστάν Τοκάγεφ πρότεινε τη δημιουργία ενός Κέντρου Ψηφιοποίησης του OTS για να συμβάλει στην ψηφιακή ανάπτυξη της περιοχής. Αυτό θα βοηθήσει στη διευκόλυνση της αποτελεσματικής ανταλλαγής τεκμηρίωσης μεταφορών και θα επιταχύνει τις ψηφιακές λύσεις για το εμπόριο, τις μεταφορές και την ασφάλεια των πληροφοριών.

Σύμφωνα με τον στόχο της Τουρκίας να προωθηθεί ως βασικός σύνδεσμος σε όλη την Ευρώπη και την Ασία, η φιλοδοξία της δεν περιορίζεται στον Μέσο Διάδρομο. Η πρόσφατη απόφαση στη Σαμαρκάνδη να ιδρύσει το Τουρκικό Επενδυτικό Ταμείο, ένα σχέδιο για την κινητοποίηση του οικονομικού δυναμικού των μελών ενισχύοντας παράλληλα την εμπορική και οικονομική συνεργασία, θα στηρίξει τις οικονομίες OTS στην περαιτέρω περιφερειακή χρηματοοικονομική ολοκλήρωση, με την Τουρκία στο τιμόνι της. Η οικονομική ολοκλήρωση προχώρησε ακόμη περισσότερο με την πρόταση του Καζακστάν για τη δημιουργία ενός Τουρκικού Πράσινου Οικονομικού Συμβουλίου, το οποίο θα μπορούσε να εδρεύει στο Διεθνές Οικονομικό Κέντρο της Αστάνα.

Με τόσο μεγάλο μέρος της εστίασης της Ρωσίας να επενδύεται στην Ουκρανία, η Τουρκία έχει επωφεληθεί από τις νέες ευκαιρίες που δημιουργήθηκαν για περαιτέρω εμπλοκή σε όλη την Κεντρική Ασία και θα χρησιμοποιήσει οργανισμούς όπως το OTS για να εδραιώσει τη θέση της στην περιοχή. Τέτοιες εξελίξεις δεν πρέπει να θεωρούνται ως βραχυπρόθεσμα κέρδη αλλά μάλλον ως μέρος μιας ευρύτερης αναμόρφωσης της περιφερειακής τάξης. Για πόσο καιρό η Τουρκία θα είναι σε θέση να συνεχίσει την τουρκική της ατζέντα προτού το Πεκίνο επιδιώξει επίσης μεγαλύτερη επιρροή, μένει να φανεί, αλλά βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, η Τουρκία έχει ξανακερδίσει ισχυρή βάση στην περιοχή.

Πέτρος Κράνιας