Το πιο εντυπωσιακό όνομα στη νέα κυβέρνηση που ανακοίνωσε ο πρόεδρος της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν μετά την επανεκλογή του ήταν ο Μεχμέτ Σιμσέκ, υπουργός Οικονομίας και Οικονομικών, ο οποίος διετέλεσε υπουργός Οικονομικών μεταξύ 2009 και 2015, πριν από την εισαγωγή του προεδρικού συστήματος. Εν τω μεταξύ, ο Σαχάπ Καβτζίογλου, ο οποίος έκανε διαδοχικές μειώσεις επιτοκίων κατά τις επιταγές του Ερντογάν, απολύθηκε από την Κεντρική Τράπεζα (TCMB) και αντικαταστάθηκε από τη Χαφιζέ Γκαγέ Ερκάν.
Οι κυβερνήσεις του Κόμματος Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (AKP) πριν από το 2018 ακολούθησαν "ορθόδοξες" νομισματικές και δημοσιονομικές πολιτικές, δηλαδή τηρούσαν αυστηρά τις νεοφιλελεύθερες αρχές, γράφει και ο Μπαρίς Σοϊντάν, Τούρκος δημοσιογράφος που ειδικεύεται σε οικονομικά ζητήματα, στο Turkey Analyst. Η δημοσιονομική πειθαρχία εξασφάλιζε τον περιορισμό των δημοσιονομικών ελλειμμάτων. Ακολουθήθηκε αυστηρή νομισματική πολιτική για να αποτραπεί η εκ νέου άνοδος του πληθωρισμού, ο οποίος είχε υποχωρήσει σε μονοψήφια επίπεδα. Η κρατική παρέμβαση στις χρηματοπιστωτικές αγορές περιορίστηκε στο ελάχιστο και συνεχίστηκε η ιδιωτικοποίηση των δημοσίων περιουσιακών στοιχείων. Σε αρκετούς τομείς, ιδίως σε αυτόν της ενέργειας, οι κανονισμοί ήταν χαλαροί. Εν τω μεταξύ, οι κυβερνήσεις του ΑΚΡ ευνόησαν το κεφάλαιο σε βάρος της εργασίας, συχνά αναβάλλοντας ή απαγορεύοντας τις απεργίες.
Από αυτές τις απόψεις, οι οικονομικές πολιτικές του ΑΚΡ τήρησαν τις βασικές γραμμές του προγράμματος του ΔΝΤ που εφαρμόστηκε μετά την οικονομική κρίση στην Τουρκία το 2001. Οι προεδρικές εκλογές του 2018 - οι πρώτες που διεξήχθησαν μετά την υιοθέτηση του προεδρικού συστήματος το 2017 - αποτέλεσαν σημείο καμπής, με τον Ερντογάν να επιφυλάσσει την προοπτική μιας πολιτικής χαμηλών επιτοκίων πριν από τις εκλογές. Στην πρώτη προεδρική κυβέρνηση της Τουρκίας, ο Μεχμέτ Σιμσέκ αντικαταστάθηκε από τον γαμπρό του Ερντογάν, Μπεράτ Αλμπαϊράκ, κίνηση που προϊδέασε πως τίποτα στην οικονομία δεν θα ήταν όπως πριν.
Αντιστεκόμενος στην πίεση του Ερντογάν να μειώσει το επιτόκιο, ο τότε διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας Μουράτ Τσετίνκαγια απολύθηκε τον Ιούλιο του 2019 και αντικαταστάθηκε από τον Μουράτ Ουισάλ, ο οποίος ήταν πρόθυμος να εργαστεί σε συντονισμό με την πολιτική εξουσία. Κατά την περίοδο Ουισάλ, το επιτόκιο πολιτικής της Κεντρικής Τράπεζας μειώθηκε από 24% σε 8,25% σε λιγότερο από ένα χρόνο. Η κρατική παρέμβαση επεκτάθηκε για να συμπεριλάβει τις ιδιωτικές τράπεζες και το επίπεδο των επιτοκίων των επιχειρηματικών δανείων καθορίστηκε από το κέντρο εξουσίας.
Η πολιτική χαμηλών επιτοκίων είχε εξουθενωτική επίδραση στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Ακολούθησαν τρεις συνεχόμενες συναλλαγματικές κρίσεις. Το πρώτο συναλλαγματικό σοκ σημειώθηκε μόλις ένα μήνα μετά τις προεδρικές εκλογές τον Ιούνιο του 2018, με το δολάριο, το οποίο ισούταν τότε με 4,79 τουρκικές λίρες, πριν από τις εκλογές να υπερβαίνει τις 7 λίρες. Το δολάριο έφτασε στο όριο των 20 τουρκικών λιρών πριν από τις προεδρικές και κοινοβουλευτικές εκλογές τον Μάιο του 2023. Από το 2018, ακολούθησαν επαναλαμβανόμενες συναλλαγματικές κρίσεις. Μια απότομη υποτίμηση, που ορίστηκε ως "σοκ", σημειώθηκε στην αξία της τουρκικής λίρας τους μήνες Ιούλιο-Αύγουστο 2020 και Νοέμβριο-Δεκέμβριο 2021. Και στο τρίτο συναλλαγματικό σοκ μετά τις εκλογές του Μαΐου 2023, η τουρκική λίρα υποτιμήθηκε κατά άλλο 30% έναντι του δολαρίου ΗΠΑ.
Η απότομη υποτίμηση της τουρκικής λίρας οδήγησε σε έκρηξη πληθωρισμού. Ο πληθωρισμός καταναλωτή, ο οποίος είχε υποχωρήσει σε μονοψήφιο αριθμό πριν από το 2018, έφτασε στο 80% το 2022. Ο πληθωρισμός των τιμών παραγωγού αυξήθηκε πάνω από το 130% το ίδιο έτος, αλλά ο πραγματικός πληθωρισμός, σύμφωνα με την Ομάδα Έρευνας για τον Πληθωρισμό (ENAG) ήταν πιθανώς πολύ πάνω από αυτόν που αναφέρθηκε από τα επίσημα χείλη. Ο υψηλός πληθωρισμός έχει οδηγήσει εκατομμύρια πολιτών στη φτώχεια. Συγκεκριμένα, το πραγματικό εισόδημα της μεσαίας τάξης έχει καταρρεύσει.
ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ: Η επιστροφή του Σιμσέκ στο τιμόνι της τουρκικής οικονομίας δημιούργησε την προσδοκία για επιστροφή στις οικονομικές πολιτικές του προπροεδρικού συστήματος. Πράγματι, ο Σίμσεκ δημιούργησε προσδοκίες όταν δήλωσε ότι "η Τουρκία δεν έχει άλλη επιλογή παρά να επιστρέψει σε ένα ορθολογικό έδαφος". Θετικά αντέδρασε το Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης, με κατακόρυφες αυξήσεις στις αξίες πολλών μετοχών. Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι η αγορά γιορτάζει την αποκατάσταση του Σιμσέκ, καθώς αυτός εκπροσωπεί τη δημοσιονομική πειθαρχία, τη μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, τη σύσφιξη της νομισματικής πολιτικής, τη μείωση των κρατικών παρεμβάσεων σε διάφορους τομείς, τη χαλάρωση των κανονισμών και της κρατικής στήριξης της επιχείρησης ενάντια στην εργασία. Ωστόσο, αυτές οι προσδοκίες είναι υπερβολικές.
Ο Ερντογάν έδειξε ότι δεν θα αφήσει τη νομισματική πολιτική εξ ολοκλήρου στον Σιμσέκ και τον Γκαγέ Ερκάν, τη νέα επικεφαλής της TCMB, και είναι απίθανο να εγκαταλείψει τελείως την επιμονή του στα χαμηλά επιτόκια. Πράγματι, οι πρώτες αποφάσεις επιτοκίων που ελήφθησαν από τη Γκαγέ Ερκάν δείχνουν ότι δεν θα υπάρξει απότομη αντιστροφή των νομισματικών πολιτικών. Ενώ οι αγορές, ειδικά τα διεθνή επενδυτικά ιδρύματα, ανέμεναν απότομη αύξηση του επιτοκίου πολιτικής, η TCMB πραγματοποίησε μια πολύ περιορισμένη αύξηση από 8,5% σε 15% τον Ιούνιο και σε 17,5% τον Ιούλιο. Τον Αύγουστο, η Κεντρική Τράπεζα αύξησε το επιτόκιο πολιτικής στο 25% με ελαφρώς υψηλότερη αύξηση. Οι οικονομολόγοι αναμένουν ότι ο πληθωρισμός θα φτάσει το 70% την επόμενη άνοιξη. Σαφώς, το επιτόκιο πολιτικής του 25% είναι βέβαιο ότι θα είναι ανεπαρκές έναντι ενός αναμενόμενου πληθωρισμού 70%. Το γεγονός ότι οι αυξήσεις επιτοκίων ήταν πολύ κάτω από τις προσδοκίες της αγοράς προκάλεσε άνοδο του δολαρίου ΗΠΑ σε νέα υψηλά έναντι της τουρκικής λίρας. Επί του παρόντος, το δολάριο βρίσκεται στις 27 λίρες και οι οικονομολόγοι αναμένουν ότι η υποτίμηση της λίρας θα συνεχιστεί τους επόμενους μήνες.
Εν τω μεταξύ, ο Σιμσέκ έχει λάβει μέτρα στη δημοσιονομική πολιτική σύμφωνα με ό,τι αναμενόταν από αυτόν: έχουν αυξηθεί αρκετοί φόροι για να επέλθει συμβιβασμός με το έλλειμμα του προϋπολογισμού, το οποίο αναμενόταν να αυξηθεί στο 4% το 2023 και αναμένεται να ξεπεράσει το 6% έως το τέλος του έτους. Οι επιδοτήσεις στις τιμές του φυσικού αερίου, των καυσίμων και της ηλεκτρικής ενέργειας, καθώς και οι καταστροφικοί σεισμοί του Φεβρουαρίου ευθύνονται για την κλιμάκωση του δημοσιονομικού ελλείμματος το 2023. Ο συντελεστής του φόρου προστιθέμενης αξίας αυξήθηκε από 18% σε 20% σε αρκετά καταναλωτικά προϊόντα. Λόγω του υψηλού ρυθμού αύξησης του ειδικού φόρου κατανάλωσης στα καύσιμα, η τιμή της βενζίνης αυξήθηκε σχεδόν κατά 30% σε σύντομο χρονικό διάστημα. Εν τω μεταξύ, ο φόρος για τα αυτοκίνητα διπλασιάστηκε για το 2023. Αυξήθηκε και ο εταιρικός φόρος, από 23% σε 25%.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Λαμβάνοντας από τις αγορές υποδοχή "σωτήρα" της τουρκικής οικονομίας, ο Σιμσέκ έχει στην πραγματικότητα δρομολογήσει πολιτικές των οποίων το τίμημα θα το επωμιστούν μεγάλα τμήματα του λαού. Οι αυξήσεις φόρων, αν και περιορίζουν το έλλειμμα του προϋπολογισμού, θα τροφοδοτήσουν περαιτέρω τον πληθωρισμό, αυξάνοντας τη φτώχεια. Από αυτή την άποψη, η νέα δημοσιονομική πολιτική αναβιώνει το παράδειγμα που καθοδηγούσε το πρόγραμμα του ΔΝΤ το 2001. Πριν από τις εκλογές, η κυβέρνηση, η οποία ήθελε να περιορίσει τον αντίκτυπο της απότομης υποτίμησης της τουρκικής λίρας στο κοινό, απέτρεψε απότομες αυξήσεις στο φυσικό αέριο, τιμές καυσίμων και ηλεκτρικής ενέργειας με στήριξη από τον προϋπολογισμό. Ο Σιμσέκ μεταφέρει πλέον μεγάλο μέρος του βάρους από το κράτος στον πληθυσμό με αυξήσεις φόρων. Πολλοί παρατηρητές αναφέρουν αυτή την πολιτική ως "πρόγραμμα του ΔΝΤ χωρίς το ΔΝΤ". Πράγματι, αν η Τουρκία είχε συμφωνήσει σε ένα νέο πρόγραμμα με το ΔΝΤ, οι πολιτικές που θα έπρεπε να εφαρμοστούν δεν θα ήταν πολύ διαφορετικές.
Ο Σιμσέκ είχε μια εναλλακτική λύση στις αυξήσεις φόρων που συμβάλλουν στην εμβάθυνση της φτώχειας των ομάδων χαμηλού εισοδήματος: να φορολογεί τις ομάδες υψηλού εισοδήματος, ειδικά εκείνων που έχουν επωφεληθεί από τις οικονομικές πολιτικές της κυβέρνησης και των οποίων ο πλούτος έχει αυξηθεί σημαντικά ως αποτέλεσμα αυτών. Οι ισολογισμοί που αναφέρονται στο Χρηματιστήριο της Κωνσταντινούπολης αποκαλύπτουν ότι έχουν σημειωθεί αυξήσεις 400%-500% και σε ορισμένες περιπτώσεις έως και 1000% στον τζίρο και τα κέρδη πολλών εταιρειών το 2022 λόγω της έκρηξης του πληθωρισμού. Αντί να κάνει βήματα για τη φορολόγηση των υπερκερδών, ο Σιμσέκ επέλεξε να μεταθέσει το βάρος στο ευρύ κοινό. Μια άλλη πηγή για τον προϋπολογισμό θα ήταν η φορολόγηση των τιμών των περιουσιακών στοιχείων, οι οποίες έχουν διογκωθεί τα τελευταία χρόνια λόγω του πληθωρισμού. Οι τιμές των ακινήτων αυξήθηκαν αρκετές φορές μεταξύ 2021 και 2022, με έκρηξη στον πλούτο των ιδιοκτητών ακινήτων.
Ωστόσο, χωρίς να σκέπτεται καν έναν φόρο περιουσίας, ο Μεχμέτ Σιμσέκ τηρεί τη νεοφιλελεύθερη ορθολογική πολιτική, προτιμώντας να εφαρμόζει τις συνταγές δημοσιονομικής πολιτικής που περιλαμβάνονται στα προγράμματα του ΔΝΤ. Αυτό δεν αποτελεί έκπληξη, καθώς αυτό συνάδει με την οικονομική πολιτική για την οποία ήταν υπεύθυνος κατά την προηγούμενη θητεία του. Ωστόσο, το να μένει κανείς πιστός στο πνεύμα του προγράμματος του ΔΝΤ που τέθηκε σε ισχύ το 2001 είναι μια συνταγή για πολιτικά προβλήματα που έρχονται για το καθεστώς Ερντογάν. Οι "ορθόδοξες" νεοφιλελεύθερες πολιτικές του Σίμσεκ - αν και ικανοποιούν τις προσδοκίες των χρηματοπιστωτικών αγορών - προκαλούν δυσαρέσκεια στις ευρύτερες μάζες του πληθυσμού. Ο Ερντογάν επανεξελέγη όχι με την υπόσχεση για αυξήσεις φόρων, αλλά για δαπάνες του προϋπολογισμού και επιδοτήσεις, δηλαδή για λογαριασμό αυτού που ο προκάτοχος του Μεχμέτ Σιμσέκ, Νουρεντίν Νεμπάτι, ονόμασε "ετερόδοξες οικονομικές πολιτικές".
Με τις δημοτικές εκλογές του Μαρτίου 2024, ο Ερντογάν μπορεί κάλλιστα να συμπεράνει ότι οι "ετερόδοξες" οικονομικές πολιτικές θα πρέπει να αναστηθούν. Σε κάθε περίπτωση, η ανάκτηση εξουσίας σε μεγάλους δήμους πόλεων όπως η Κωνσταντινούπολη και η Άγκυρα θα αποδειχθεί δύσκολη για το ΑΚΡ όσο ο Μεχμέτ Σιμσέκ έχει το ελεύθερο να εφαρμόσει δημοσιονομικές πολιτικές εμπνευσμένες από το ΔΝΤ που αυξάνουν τη φτώχεια, επιδεινώνουν τη δυστυχία της ευρείας μάζας του πληθυσμού.
Πέτρος Κράνιας
Ο αρχηγός του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος Οζγκιούρ Οζέλ επικρίνει δριμύτατα την τουρκική Δικαιοσύνη και την κυβέρνηση, κάνοντας λόγο για απειλή κατά της δημοκρατίας στη χώρα.
Τα τελευταία χρόνια, ασιατικά κράτη αποκτούν μη επανδρωμένα αεροσκάφη που παράγονται σε αυτές τις δύο χώρες.
Επιβράδυνση μεν, υψηλότερα των προβλέψεων δε.
"Το CHP δέχεται επίθεση από όλες τις πλευρές", καταγγέλλει.
Τόσο κατά τη συνάντηση με τον Πούτιν, όσο και στην τηλεφωνική επικοινωνία του με τον Ζελένσκι.
"Αυτή η απόφαση δεν συνάδει με τον σκοπό ύπαρξης των Ηνωμένων Εθνών και θα πρέπει να επανεξεταστεί το συντομότερο δυνατό", δήλωσε ο Ερντογάν.
Οι δύο χώρες υπέγραψαν ειρηνευτική συμφωνία με τη μεσολάβηση των ΗΠΑ τον περασμένο μήνα.
Εκείνη την ημέρα λήγει ο διαγωνισμός για την εκχώρηση δύο θαλάσσιων οικοπέδων στην περιοχή της Κρήτης, με το ενδιαφέρον να στρέφεται στο αν η Chevron θα καταθέσει προσφορά.
"Δεν θα είναι εθιμοτυπική" δήλωσε ο ΥΠΕΞ.
Οι δύο ηγέτες συναντήθηκαν στο περιθώριο της συνόδου του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης.
Στο 0,7% αναθεωρήθηκε η ανάπτυξη για το α΄ τρίμηνο.
