Ένταλμα σύλληψης Πούτιν: Η Νότια Αφρική σε δίλημμα - Θα συλλάβει τον Ρώσο πρόεδρο αν την επισκεφθεί τον Αύγουστο;

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) εξέδωσε διεθνές ένταλμα σύλληψης κατά του Ρώσου προέδρου Βλαντίμιρ Πούτιν με την κατηγορία για εγκλήματα πολέμου σχετικά με τον παράνομο εκτοπισμό παιδιών από την Ουκρανία στη Ρωσία. Τέτοιες πράξεις αποτελούν εγκλήματα πολέμου σύμφωνα με δύο άρθρα του Καταστατικού της Ρώμης, με το οποίο ιδρύθηκε το δικαστήριο, σημειώνει το The Conversation σύμφωνα με το πρακτορείο Reuters.

Τα εντάλματα σύλληψης του ΔΠΔ κατά εν ενεργεία αρχηγών κρατών είναι σπάνια.

Ο Πούτιν κινδυνεύει με σύλληψη αν πατήσει το πόδι του σε οποιοδήποτε από τα 123 κράτη που έχουν υπογράψει το καταστατικό. Από αυτά, τα 33 είναι αφρικανικά κράτη. Το ζήτημα αυτό θα μπορούσε να κορυφωθεί τον Αύγουστο, όταν η Νότια Αφρική θα φιλοξενήσει τη 15η σύνοδο κορυφής του μπλοκ Βραζιλίας, Ρωσίας, Ινδίας, Κίνας και Νότιας Αφρικής (BRICS) στο Ντούρμπαν.

Ο Πούτιν ως αρχηγός κράτους μέλους έχει προσκληθεί να παραστεί. Όμως, ως μέλος του δικαστηρίου, η Νότια Αφρική είναι υποχρεωμένη βάσει του άρθρου 86 του καταστατικού του ΔΠΔ και του εσωτερικού δικαίου να συνεργαστεί πλήρως για τη σύλληψη του Πούτιν.

Δεν είναι η πρώτη φορά που η χώρα βρίσκεται αντιμέτωπη με ένα τέτοιο δίλημμα.

Το 2015 ο πρόεδρος του Σουδάν Ομάρ Αλ Μπασίρ επισκέφθηκε τη χώρα για να συμμετάσχει σε σύνοδο κορυφής των αρχηγών κρατών της Αφρικανικής Ένωσης. Σύμφωνα με τις υποχρεώσεις της Νότιας Αφρικής στο πλαίσιο του ΔΠΔ, ήταν υποχρεωμένη να συλλάβει τον Αλ Μπασίρ, ο οποίος είχε κατηγορηθεί για παραβιάσεις του διεθνούς ανθρωπιστικού δικαίου και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην περιοχή Νταρφούρ του Σουδάν. Η κυβέρνηση, τότε υπό την προεδρία του Τζέικομπ Ζούμα, αρνήθηκε να τον συλλάβει, επικαλούμενη την ασυλία από τη δίωξη των εν ενεργεία αρχηγών κρατών σύμφωνα με το διεθνές δίκαιο.

Το ένταλμα σύλληψης κατά του Πούτιν έχει βάλει την κυβέρνηση του προέδρου Σίριλ Ραμαφόζα σε δύσκολη θέση. Η συμμόρφωση με τις εγχώριες και διεθνείς υποχρεώσεις της με την εκτέλεση του εντάλματος σύλληψης θα αποξενώσει τη Ρωσία. Μια τέτοια ενέργεια θα είχε διμερείς συνέπειες, καθώς η Ρωσία εξακολουθεί να θεωρείται φιλική χώρα από το κυβερνών Αφρικανικό Εθνικό Κογκρέσο λόγω της υποστήριξης της Σοβιετικής Ένωσης κατά τη διάρκεια του αγώνα κατά του απαρτχάιντ, ενώ θα υπάρξουν και συνέπειες στο πλαίσιο του BRICS, δεδομένων των ισχυρών δεσμών της Μόσχας με το Πεκίνο.

Δεν είναι παράλογο να υποστηρίξει κανείς ότι η κυβέρνηση Ραμαφόζα θα ήθελε να κινηθεί προσεκτικά για να αποφύγει τέτοιου είδους εντάσεις.

Από την άλλη πλευρά, η υποδοχή του Πούτιν, υπονομεύοντας έτσι την ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική της Νότιας Αφρικής, θα είχε ως αποτέλεσμα η χώρα να χάσει τη διεθνή αξιοπιστία της.

Ένα πιθανό αποτέλεσμα είναι ότι η Νότια Αφρική μπορεί να χάσει τους προτιμησιακούς εμπορικούς όρους. Για παράδειγμα, θα μπορούσε να θέσει σε κίνδυνο τη μεταχείριση σχετικά με τις εξαγωγές της προς τις ΗΠΑ στο πλαίσιο του νόμου για την ανάπτυξη και τις ευκαιρίες της Αφρικής (AGOA). Η AGOA χρησιμοποιήθηκε πρόσφατα ως εργαλείο τιμωρίας κατά της Αιθιοπίας, της Γκάμπια και του Μάλι για "αντισυνταγματικές αλλαγές κυβερνήσεων" και "σοβαρές παραβιάσεις των διεθνώς αναγνωρισμένων ανθρωπίνων δικαιωμάτων".

Αξίζει να σημειωθεί, ότι οι εμπορικές συναλλαγές της χώρας με τις ΗΠΑ ξεπερνούν κατά πολύ αυτές με τη Ρωσία.

Όταν η κυβέρνηση Ζούμα αρνήθηκε να συλλάβει τον Αλ Μπασίρ, η κυβέρνηση μπήκε σε δικαστικές περιπέτειες. Το Ανώτατο Εφετείο της Νότιας Αφρικής έχει κρίνει ότι η κυβέρνηση είχε παραβιάσει τόσο το διεθνές όσο και το εθνικό δίκαιο.

Μετά την απόφαση του Ανώτατου Εφετείου, η κυβέρνηση Ζούμα κοινοποίησε στον Γενικό Γραμματέα των Ηνωμένων Εθνών την πρόθεσή της να αποχωρήσει από το Καταστατικό της Ρώμης. Αυτή η κίνηση αμφισβητήθηκε στο Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας το οποίο αποφάνθηκε ότι η ειδοποίηση αποχώρησης ήταν αντισυνταγματική λόγω της απουσίας προηγούμενης κοινοβουλευτικής έγκρισης. Κατά συνέπεια, η κυβέρνηση ακύρωσε την απόφασή της.

Το 2017, το ΔΠΔ διαπίστωσε ότι η Νότια Αφρική δεν τήρησε τις υποχρεώσεις της βάσει του Καταστατικού της Ρώμης έναντι του δικαστηρίου, καθώς δεν συνέλαβε και δεν παρέδωσε τον Αλ Μπασίρ. Το δικαστήριο, ωστόσο, αποφάσισε να μην δώσει συνέχεια στο θέμα για πρακτικούς λόγους. Σκέφτηκε επίσης ότι η παραπομπή της Νότιας Αφρικής στο Συμβούλιο Ασφαλείας των Ηνωμένων Εθνών για μη συμμόρφωση "δεν θα ήταν αποτελεσματικός τρόπος για την προώθηση της μελλοντικής συνεργασίας".

Σε περίπτωση που ο Πούτιν παρευρεθεί στην επικείμενη σύνοδο κορυφής του BRICS και η κυβέρνηση του προέδρου Ραμαφόζα δεν τον συλλάβει, αυτό θα σημαίνει ότι η Νότια Αφρική θα παραβιάσει την εγχώρια νομοθεσία καθώς και το σύνταγμά της. Το άρθρο 165 παράγραφος 5 του Συντάγματος της χώρας καθιστά σαφές ότι η κυβέρνηση δεσμεύεται από τις δικαστικές αποφάσεις και εντολές.

Πώς πρέπει να ανταποκριθεί η Νότια Αφρική στο δίλημμα;

Προς το παρόν η απάντηση της κυβέρνησης δεν είναι σαφής. Από τη μία πλευρά, ο εκπρόσωπος του προέδρου Ραμαφόζα δήλωσε ότι η χώρα είχε επίγνωση των υποχρεώσεών της να συλλάβει και να παραδώσει τον Πούτιν στο ΔΠΔ.

Από την άλλη πλευρά, ο Ναλέντι Πάντορ, υπουργός Εξωτερικών, επιβεβαίωσε την πρόσκληση προς τον Πούτιν να συμμετάσχει στη σύνοδο κορυφής του BRICS. Ο ίδιος σημείωσε ακόμη ότι το υπουργικό συμβούλιο θα πρέπει να αποφασίσει πώς θα ανταποκριθεί ενόψει του εντάλματος του ΔΠΔ.

Η κυβέρνηση θα ήθελε να εξισορροπήσει προσεκτικά τις υποχρεώσεις της στο ΔΠΔ, τις εγχώριες ευθύνες και τις ιστορικά φιλικές σχέσεις της με τη Ρωσία. Εκτός αν είναι αποφασισμένη να αψηφήσει τις δικές της δικαστικές αποφάσεις και νόμους, υπάρχουν διαθέσιμες επιλογές για να αποφύγει έναν ακόμη γύρο διεθνούς καταδίκης. Και αυτό θα τη βοηθούσε να αποφύγει πιθανές δικαστικές περιπέτειες για μη συμμόρφωση με τους νόμους και τις δικαστικές αποφάσεις της ίδιας της χώρας.

Πρώτον, η Νότια Αφρική θα πρέπει να συνεχίσει να απευθύνει πρόσκληση στη Ρωσία να συμμετάσχει στη σύνοδο κορυφής. Αλλά, μέσω της διπλωματικής οδού, να ζητήσει η ρωσική αντιπροσωπεία να έχει επικεφαλής τον υπουργό Εξωτερικών Σεργκέι Λαβρόφ. Ο Λαβρόφ έχει γίνει στην ουσία το πρόσωπο της Ρωσίας στη διεθνή σκηνή από την έναρξη του πολέμου στην Ουκρανία.

Δεύτερον, κατά τη διάρκεια της πανδημίας του κορονοϊού, κατέστη σαφές ότι η φυσική παρουσία σε διεθνείς συναντήσεις αρχηγών κρατών μπορεί να αντικατασταθεί μέσω τηλεδιάσκεψης. Η Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ έθεσε ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα, όταν οι αρχηγοί κρατών υπέβαλαν δηλώσεις μέσω βίντεο λόγω των περιορισμών της πανδημίας. Ο Πούτιν θα μπορούσε να παραστεί ψηφιακά στη σύνοδο κορυφής του BRICS.

Η ανάγκη υπογραφής των εγγράφων της συνόδου κορυφής από τους αρχηγούς κρατών δεν αποτελεί εμπόδιο για την εξ αποστάσεως συμμετοχή. Ο Πούτιν μπορεί να υπογράψει τα έγγραφα ηλεκτρονικά ή μετά τη σύνοδο κορυφής, εάν απαιτείται μη ηλεκτρονική υπογραφή.

Η μπάλα βρίσκεται τώρα στο γήπεδο της νοτιοαφρικανικής κυβέρνησης. Η λήψη μιας απόφασης που θα είναι προς το συμφέρον της Νότιας Αφρικής και του λαού της θα παρέχει καθοδήγηση στα άλλα 32 αφρικανικά κράτη που έχουν υπογράψει το ΔΠΔ, σε περίπτωση που βρεθούν ποτέ αντιμέτωπα με ένα παρόμοιο δίλημμα στο μέλλον.