Πώς η μνήμη του 1922 έφθασε να διχάζει τη σημερινή Τουρκία

Του Κώστα Ράπτη

Οι εκατοντάδες χιλιάδες άνθρωποι που συνωστίσθηκαν στην ονομαστή παραλία της στις 9 Σεπτεμβρίου ξεφάντωσαν απεριόριστα, έστω και αν η αφορμή ήταν η μνημόνευση αιματηρών γεγονότων στον ίδιο τόπο. Όμως η "γκιαούρ Ιζμίρ” παραμένει, ως φαίνεται, πάντα "άπιστη”.

Στο πλαίσιο των εορτασμών για τα εκατό χρόνια από τη είσοδο του Μουσταφά Κεμάλ στη Σμύρνη και την θλιβερή κατάληξη της ελληνικής Μικρασιατικής Εκστρατείας, ο προσκείμενος στο Λαϊκό Ρεπουμπλικανικό Κόμμα (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης δήμαρχος της πόλης, Τουντς Σογιέρ διοργάνωσε την περασμένη Παρασκευή συναυλία του δημοφιλούς Τούρκου ποπ σταρ Ταρκάν. Η προσέλευση ήταν ενθουσιώδης – κάποιοι θεατές μάλιστα νοίκιασαν παραλιακά διαμερίσματα, ώστε να μπορούν να παρακολουθήσουν με άνεση τον αγαπημένο τους τραγουδιστή.

Παρών μαζί με την γυναίκα του και την εγγονή του και ο πρόεδρος του CHP Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος ανήρτησε σέλφι με τη λεζάντα "Η πολιτική κάποια στιγμή σταματά, πρέπει και να διασκεδάσουμε”.

Ο Ταρκάν έκλεισε την δίωρη συναυλία του με μια έκκληση για αγάπη και ενότητα. Όμως τίποτε δεν είναι τόσο απλό στην σημερινή Τουρκία.

Ούτως ή άλλως, οι κυβερνώντες δεν έχουν λόγους να αισθάνονται άνετα με την οικειοποίηση της ιστορικής επετείου από το CHP, μολονότι το φυσικό επίκεντρο των εκδηλώσεων, η Σμύρνη αποτελεί πάντοτε προπύργιο της αντιπολίτευσης. Ούτε αντιμετωπίζουν με ψυχραιμία την ανάδειξη, σε μια τέτοια "εθνικού περιοχομένου” περίσταση, του γεννημένου στη Γερμανία Ταρκάν, ο οποίος ενσαρκώνει το lifestyle μιας πλευράς της τουρκικής κοινωνίας (και ιδίως νεολαίας) όλο και εμφανέστερα εχθρικής προς το Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης.

Αρκεί και μόνο να αναλογισθεί κανείς ότι τον περασμένο Φεβρουάριο το νέο τραγούδι του Ταρκάν "Geççek” ("Θα περάσει”) κατέγραψε 4 εκατομμύρια θεάσεις στο YouTube το πρώτο 24ωρο της κυκλοφορίας του. "Θα φύγει όπως ήρθε. Όλα έχουν ένα τέλος, έτσι και αυτή η δοκιμασία. Θα παίζουμε και θα χορεύουμε. Οι ηλιόλουστες μέρες πλησιάζουν, πίστεψέ με” τραγούδησε ο Ταρκάν, υποστηρίζοντας εκ των υστέρων ότι το τραγούδι του το ενέπνευσε το καταθλιπτικό κλίμα της πανδημίας.

Όμως η αντιπολίτευση δεν άργησε να προβάλλει πάνω στους στίχους αυτούς την προσδοκία της ότι αυτό που "θα περάσει” είναι η εξουσία του Ερντογάν. Αλλά και αρκετοί υποστηρικτές του Τούρκου προέδρου αντέδρασαν αναλόγως. "Δεν έχουν καμία σημασία στίχοι υπαγορευμένοι από την Πενσιλβάνια”, ήτοι την έδρα του ιεροκήρυκα Φετουλάχ Γκιουλέν, διακήρυξε ο Χατζί Γιακισικλί, δημοσιογράφος της ισλαμιστικής εφημερίδας Yeni Akit.

O Μπουλέντ Οράκογλου, πρώην επικεφαλής της υπηρεσίας πληροφοριών της αστυνομίας και νυν αρθρογράφος της φιλοκυβερνητικής εφημερίδας Yeni Şafak, πήγε πιο μακριά. Υποστήριξε ότι το "Geççek” υποστηρίζεται από την "Εθνική Συμμαχία” της αντιπολίτευσης και έχει "υιοθετηθεί ιδεολογικά” από το δίκτυο του Γκιουλέν και το ΡΚΚ. Διατυπώνοντας μάλιστα το ερώτημα αν υπάρχουν "πράκτορες ή εν υπνώσει πυρήνες στον κόσμο της τέχνης” ζήτησε να ερευνηθούν από τις υπηρεσίες πληροφοριών όλοι οι καλλιτέχνες, όπως οι Φαζίλ Σάι, Σεζέν Ακσού, Σαχάν Γκεκμπαχάρ, Τζεμ Γιλμάζ και ο Ταρκάν, που ασκούν αντικυβερνητική κριτική, αφύσικη "για μια χώρα σαν την Τουρκία που αποτελεί στόχο πραξικοπημάτων και τρομοκρατίας”.

Ο Ταρκάν, ειδικότερα, έχει δώσει και άλλες αφορμές για να μπει στο μάτι των κυβερνώντων. Πέρσι, λ.χ. υποστήριξε τους κατοίκους της πυρόπληκτης επαρχίας των Μούγλων που συγκρούσθηκαν με την αστυνομία για να αποτρέψουν την κοπή δέντρων προκειμένου να επεκταθεί ένα ανθρακωρυχείο, παλαιότερα κατήγγειλε με το τραγούδι του "Uyan” ("Ξύπνα”) την καταστροφή του αρχαιολογικού χώρου του Χασανκέιφ από τη δημιουργία του φράγματος Ιλισού στον Τίγρη, ενώ μόλις χθες ένωσε τη φωνή του με όσους καταγγέλλουν την φθορά που προκαλούν έργα οδοποιίας σε προστατευόμενη ζώνη της Καππαδοκίας. Και βέβαια, εξέφρασε την αλληλεγγύη του προς την τραγουδίστρια Γκιουλσέν (Μπαϊρακτάρ), η οποία βρίσκεται σε κατ' οίκον περιορισμό για "υποκίνηση μίσους”, επειδή εκφράστηκε απαξιωτικά για τα ιεροσπουδαστήρια (ιμάμ χατίπ).

Όμως αυτό που κυρίως εξόργισε τους υποστηρικτές του Ερντογάν, ήταν ο τρόπος με τον οποίο ο Σογέρ επιχείρησε να συνδέσει το νόημα της επετείου με την απόρριψη του νεο-οθωμανισμού των ημερών μας. "Αυτοί που κυβερνούσαν τη χώρα πριν από εκατό χρόνια ήταν παραπλανημένοι, αν όχι προδότες” είπε ο δήμαρχος Σμύρνης προλογίζοντας τον Ταρκάν και πρόσθεσε: "Δεν σκέφτονταν καθόλου τον λαό την ώρα που έβαζαν ένα ολόκληρο έθνος στη φωτιά, για να διατηρήσουν την πολυτελή ζωή τους στο Παλάτι. Καταπάτησαν την ανθρώπινη αξιοπρέπειά μας και το πάθος μας για ανεξαρτησία και συνθηκολόγησαν”.

Οι κυβερνώντες δεν μπορούσαν να το αφήσουν αυτό αναπάντητο.

Ο εκπρόσωπος του ΑΚΡ Ομέρ Τσελίκ επέκρινε τον Σογέρ ότι παρουσίασε ως εχθρό την Οθωμανική Αυτοκρατορία και όχι την Ελλάδα με την οποία πολέμησαν οι δυνάμεις του Κεμάλ. Ο αρχηγός του συμπολιτευόμενου Κόμματος Εθνικιστικής Δράσης, Ντεβλέτ Μπαχτσελί κατήγγειλε τον δήμαρχο ότι δεν βρήκε μία λέξη να πεί για όσους εισέβαλαν στην Τουρκία, αλλά προτίμησε να επιτεθεί στους Οθωμανούς προγόνους του έθνους. Ο δε αρθρογράφος και πρώην βουλευτής Σαμίλ Ταγιάρ τον αποκάλεσε "δήμαρχο των Αθηνών” και πρόσθεσε: "Προφανώς δεν πετάξαμε όλους τους Έλληνες προδότες στη θάλασσα. Η σπορά τους περπατά ανάμεσά μας, προσβάλλοντας τους προγόνους και τα τέκνα αυτής της χώρας”.

Ήταν η ώρα για να βγει στο προσκήνιο ο ίδιος ο Ερντογάν. Σε ομιλία του τη Δευτέρα για την έναρξη της σχολικής χρονιάς κάλεσε τους νέους να κλείσουν τα αυτιά τους σε όσους προσβάλλουν τους προγόνους τους, ενώ την Τετάρτη επανήλθε καταγγέλλοντας, χωρίς ποτέ να κατονομάζει, αυτό το "ανήθικο πρόσωπο”, που "δεν ξέρει τα όριά του” και έχει αφήσει τη Σμύρνη στο έλεος των πλημμυρών και των σκουπιδιών. "Κατά τον πατέρα και ο γιος” κατέληξε ο ισχυρός άνδρας της Άγκυρας, θυμίζοντας υπαινικτικά στους Τούρκους ότι τη δεκαετία του '80 ο εισαγγελέας Νουρετίν Σογιέρ μοίραζε θανατικές καταδίκες και ποινές ισοβίων, σε βάρος και μελών των "Γκρίζων Λύκων”.

Ο δήμαρχος Σμύρνης ανταπάντησε αναρτώντας απλώς τη φωτογραφία του Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ.

Όμως οι διαμάχες αυτές δεν αποτελούν παρά λογική συνέπεια της αμφιθυμίας που διακατέχει την Τουρκική Δημοκρατία εδώ και εκατό χρόνια σε ό,τι αφορά το παρελθόν της και τις σχέσεις με τον έξω κόσμο. Το κίνημα του Κεμάλ δεν αφορούσε μόνο στην απόκρουση εξωτερικών εχθρών αλλά είχε και μία εσωτερική απελευθερωτική διάσταση: ο αξιωματικός της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ο οποίος ανέλαβε την υπεράσπισή της μετά την Ανακωχή του Μούδρου έγινε ο νεκροθάφτης της. Έκτοτε, η Τουρκία ταλαντεύεται ανάμεσα στην τομή και την συνέχεια με την οθωμανική κληρονομιά.

Την περισσότερο δραστική από πολιτική άποψη απάντηση ενδεχομένως να έδωσε τελικά ο Ταρκάν. Ο βασιλιάς της τουρκικής ποπ, ο οποίος διέθεσε την αμοιβή του για τη συναυλία σε φιλανθρωπικούς σκοπούς, εξήρε με ανάρτησή του το πνεύμα της ενότητας και συναδέλφωσης που έζησαν όσοι συμμετείχαν στη συναυλία της Παρασκευής: "Μας είχε λείψει αυτή η απουσία διαιρέσεων και πόλωσης. Μας είχε λείψει το να παλλόμαστε σαν μία καρδιά, χωρίς πιέσεις και απαγορεύσεις, και να πανηγυρίζουμε τις διαφορές μας”.

Το αν το μέλλον ανήκει σε όσους εμφανίζονται συμπεριληπτικοί ή σε όσους ποντάρουν στην πόλωση είναι το μεγάλο εκκρεμές ερώτημα της τουρκικής κοινωνίας και πολιτικής.