Πως ο Πούτιν επαναβεβαιώνει τη ρωσική ηγεμονία στην Κεντρική Ασία

Η εισροή ρωσικών στρατευμάτων στο Καζακστάν για να βοηθήσουν στη στήριξη της ''ταλαιπωρημένης'' κυβέρνησης στέλνει ένα σαφές μήνυμα τόσο στη Δύση όσο και σε άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες: Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δεν θα ανεχθεί καμία απειλή σε αυτό που θεωρεί ως την απαραβίαστη σφαίρα επιρροής της Ρωσίας.

Σύμφωνα με την Wall Street Journal, το εγχείρημα στο Καζακστάν, κατόπιν αιτήματος του ηγέτη της χώρας, ακολουθεί σχεδόν 15 χρόνια ρωσικού παρεμβατισμού στη Γεωργία, τη Λευκορωσία, την Ουκρανία και αλλού, με στόχο να τραβήξει τις χώρες αυτές ακόμη πιο κοντά στη Ρωσία, στηρίζοντας ηγέτες που πρόσκεινται στο Κρεμλίνο, παίζοντας τον ρόλο του περιφερειακού διανομέα ισχύος (power broker) ή προσπαθώντας να αποδυναμώσει εκείνους που πρόσκυνται φιλικά προς τη Δύση.

Η αποφασιστικότητα του Πούτιν να επαναβεβαιώσει τη ρωσική ηγεμονία στην πρώην σοβιετική σφαίρα βασίζεται σε μεγάλο βαθμό στην άποψή του ότι η κατάρρευση της ΕΣΣΔ ήταν "μια μεγάλη γεωπολιτική καταστροφή".

Σύμφωνα με το δημοσίευμα της Wall Street Journal ο Ρώσος πρόεδρος βλέπει αμοιβαία οφέλη στην επανασύνδεση μεταξύ της Ρωσίας και των πρώην σοβιετικών δημοκρατιών και είναι αποφασισμένος να αποκρούσει αυτό που θεωρεί ως απειλή, την επέλαση προς ανατολάς του NATO, ανέφεραν αναλυτές. Είναι επίσης πρόθυμος να αφήσει μια κληρονομιά που θα τοποθετεί τη Ρωσία ως μια υπερδύναμη που πρέπει να γίνεται σεβαστή και να φοβάται, τόνισαν.

Οι προσπάθειες του Πούτιν να επιβεβαιώσει την επιρροή της Ρωσίας στην ''πίσω αυλή της'' έχουν κορυφωθεί στην τρέχουσα αντιπαράθεσή του με τη Δύση για την Ουκρανία, μια χώρα που βρίσκεται στα ρωσικά σύνορα, η οποία επιδιώκει στενότερους στρατιωτικούς και οικονομικούς δεσμούς με τη Δύση και η οποία έχει γίνει τόπος λαϊκών διαδηλώσεων εναντίον φιλορώσων ηγετών.

Οι κρίσεις στην γειτονιά της Ρωσίας και η απάντηση Πούτιν

Τα τελευταία χρόνια, μια σειρά κρίσεων στους γείτονες της Ρωσίας έχουν υπονομεύσει τις προσπάθειες της Μόσχας να ενσωματώσει στενότερα τις χώρες που εκτείνονται από την Κεντρική Ασία έως την Ανατολική Ευρώπη, καθώς οι πολίτες ορισμένων πρώην κρατών-δορυφόρων διαμαρτύρονται για τη στασιμότητα των οικονομιών, την έλλειψη δημοκρατικών ελευθεριών και τις διεφθαρμένες ηγεσίες.

Το Κρεμλίνο παρακολούθησε με ανησυχία το αυξανόμενο φιλοδυτικό συναίσθημα σε χώρες όπως η Ουκρανία, η Γεωργία και η Μολδαβία, παρεμβαίνοντας τελικά για να βοηθήσει στην καταστολή των διαφωνιών και να υποστηρίξει τις φιλορωσικές πλευρές.

Το 2008, ρωσικές δυνάμεις εισέβαλαν στη Γεωργία, έναν σταθερό σύμμαχο των ΗΠΑ, αφού η Μόσχα κατηγόρησε το έθνος του Καυκάσου για επιθετικότητα κατά της Νότιας Οσετίας, μιας φιλοκρεμλινικής αποσχισθείσας περιοχής, όπου η Ρωσία εξακολουθεί να σταθμεύει στρατεύματα. Αυτή η κίνηση θα προμήνυε περισσότερο από μια δεκαετία ρωσικών παρεμβάσσεων στην ευρύτερη περιοχή.

Εξεγέρσεις ανέτρεψαν έναν προστατευόμενο του Πούτιν στην Ουκρανία το 2014. Το Κρεμλίνο αντεπιτέθηκε με την προσάρτηση της χερσονήσου της Κριμαίας και την υποστήριξη των φιλορώσων αυτονομιστών σε μια αργόσυρτη σύγκρουση που συνεχίζεται στην ανατολική Ουκρανία.

Στη γειτονική Λευκορωσία, το Κρεμλίνο προσέφερε οικονομική και στρατιωτική υποστήριξη στον αυταρχικό ηγέτη Αλεξάντερ Λουκασένκο, ο οποίος αντιμετώπισε κύματα λαϊκών διαδηλώσεων.

Η ανταμοιβή της Μόσχας ήταν ένα σύμφωνο που υπογράφηκε στα τέλη του περασμένου έτους για την ενσωμάτωση των δύο χωρών σε μια επίσημη ένωση, ένα σημαντικό βήμα προς τα εμπρός στον μακροχρόνιο στόχο του Κρεμλίνου να ασκήσει μεγαλύτερη επιρροή στη Λευκορωσία.

Η πολιτική αναταραχή στην Κιργιζία -η οποία αποτελεί αντικείμενο ανταγωνιστικών συμφερόντων της Μόσχας, του Πεκίνου και της Ουάσινγκτον από την ανεξαρτησία της το 1991- έφερε τον Οκτώβριο του 2020 τα κόμματα της αντιπολίτευσης να προσπαθούν να αποσπάσουν την εξουσία από τη φιλορωσική ηγεσία μετά από καταγγελίες για νοθεία κατά τη διάρκεια των βουλευτικών εκλογών. Η πολιτική αναταραχή συνεχίστηκε για μήνες, αλλά τελικά ανέδειξε στην εξουσία έναν πρόεδρο που συμφώνησε να διατηρήσει στενούς δεσμούς με τη Ρωσία.

Μια ειρηνευτική συμφωνία για την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν με τη μεσολάβηση του Κρεμλίνου τον Νοέμβριο του 2020, μετά από μια σύγκρουση για την αμφισβητούμενη περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ, εδραίωσε την επιρροή της Μόσχας και στις δύο χώρες.

Το Κρεμλίνο διαθέτει ήδη στρατεύματα στο έδαφος στην αποσχισθείσα περιοχή της Υπερδνειστερίας, επίσημα μέρος της Μολδαβίας, με την οποία διεξήγαγε πόλεμο το 1992 μετά το κενό εξουσίας που άφησε η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης.

Από την άλλη πλευρά οι ανησυχίες ότι τρομοκρατικές οργανώσεις στο Αφγανιστάν που θα μπορούσαν να διεισδύσουν στο Τατζικιστάν και να προκαλέσουν ανασφάλεια σε όλα τα κράτη της Κεντρικής Ασίας ώθησαν τη Μόσχα να διεξάγει κοινές στρατιωτικές ασκήσεις στα σύνορα Τατζικιστάν-Αφγανιστάν πέρυσι.

"Για τον Πούτιν, είναι σχεδόν υψίστης σημασίας η διασφάλιση της σταθερότητας στο εγγύς εξωτερικό", δήλωσε ο Maximilian Hess, συνεργάτης για την Κεντρική Ασία  του Foreign Policy Research Institute, ενός μιας αμερικανικού think tank.

Η Ουκρανία και το Καζακστάν έχουν ιδιαίτερη ιστορική και στρατηγική σημασία για τη Ρωσία. Ο Ρώσος πρόεδρος έχει επανειλημμένα δηλώσει ότι υποστηρίζει την επαναχάραξη των συνόρων της ρωσικής αυτοκρατορίας στα τέλη του 19ου αιώνα, η οποία περιλάμβανε μεγάλο μέρος του σύγχρονου Καζακστάν και της Ουκρανίας.

"Η σύγχρονη Ουκρανία είναι εξ ολοκλήρου το πνευματικό τέκνο της σοβιετικής εποχής", έγραψε ο κ. Πούτιν σε μια πραγματεία του τον Ιούλιο. "Γνωρίζουμε και θυμόμαστε ότι σε μεγάλο βαθμό δημιουργήθηκε εις βάρος της ιστορικής Ρωσίας".

Όταν αποτελούσε μέρος της Σοβιετικής Ένωσης, η Ουκρανία διέθετε πλούσια αγροτική γη που παρήγαγε μεγάλο μέρος του σιταριού που καταναλωνόταν στην ΕΣΣΔ.

Οι απέραντες πεδιάδες της λειτουργούσαν επίσης ως ρυθμιστικό στοιχείο μεταξύ των ευρωπαϊκών δυνάμεων και της ρωσικής ενδοχώρας. Οι στενοί ιστορικοί, πολιτιστικοί και γλωσσικοί δεσμοί που προϋπήρχαν της ανόδου της ρωσικής αυτοκρατορίας τον 18ο αιώνα υπογραμμίζουν την πεποίθηση του Πούτιν ότι τα έθνη είναι "δύο μέρη του ίδιου λαού".

Ο Πούτιν έχει επίσης από καιρό αμφισβητήσει την αυτονομία του Καζακστάν, λέγοντας πως οι Καζάκοι "δεν είχαν ποτέ κρατική υπόσταση", αναφερόμενος στη χώρα ως ένα τεχνητό κράτος, που επινοήθηκε από τον Νουρσουλτάν Ναζαρμπάγεφ, ο οποίος ηγήθηκε του Καζακστάν για σχεδόν τρεις δεκαετίες πριν παραιτηθεί το 2019 και ορίσει τον Τοκάγιεφ ως διάδοχό του.

Η ευκαιρία για τον Πούτιν στο Καζακστάν

Αλλά τώρα η κρίση στο Καζακστάν θα μπορούσε να προσφέρει μια ευκαιρία να αποκτήσει ένα μεγαλύτερο έρισμα σε μια σημαντική περιοχή, δήλωσαν ορισμένοι πολιτικοί εμπειρογνώμονες.

Αυτό που ξεκίνησε ως διαδηλώσεις στους δρόμους για τις αυξήσεις των τιμών των καυσίμων έχει μετατραπεί σε ένα γενικότερο αίτημα για οικονομικές και πολιτικές αλλαγές.

Μετά την παραίτηση της κυβέρνησης του Καζακστάν την περασμένη Τετάρτη, οι διαδηλωτές συνέχισαν να ζητούν την απομάκρυνση του Τοκάγεεφ και τον παραγκωνισμό του Ναζαρμπάγεφ, ο οποίος ασκεί τεράστια εξουσία στη χώρα ακόμη και μετά την παραίτησή του.

Η πολιτική αλλαγή που επιβάλλεται μέσω διαδηλώσεων είναι ''απαράδεκτη'' για τον Πούτιν, ο οποίος δεν θέλει να επιτρέψει μια τέτοια εξέλιξη στο κατώφλι της Ρωσίας, δήλωσαν αναλυτές.

"Γενικά, είναι ευαίσθητος σε οποιαδήποτε εξέγερση του λαού κατά του ηγεμόνα", δήλωσε ο Αμπάς Γκαλιάμοφ, ανεξάρτητος πολιτικός αναλυτής με έδρα τη Μόσχα. "Φοβάται ότι αυτό θα εμπνεύσει τη ρωσική αντιπολίτευση".

Οι υπό ρωσική ηγεσία δυνάμεις που υποστηρίζουν την κυβέρνηση του κ. Τοκάγιεφ προορίζονται για τη φύλαξη κρίσιμων εγκαταστάσεων, αεροδρομίων και βασικών κοινωνικών υποδομών. Αλλά η παρουσία ρωσικών στρατευμάτων στο Καζακστάν θα μπορούσε να αποδειχθεί επικίνδυνη για την ηγεσία του Τοκάγιεφ, δήλωσαν αναλυτές.

"Βρισκόμαστε σίγουρα σε δίλημμα, διότι αν η κυβέρνηση Τοκάγιεφ καταφέρει να αποκαταστήσει τη σταθερότητα και αν παραμείνει στην εξουσία, θα είναι αιώνια ευγνώμων στους Ρώσους", δήλωσε ο Πολ Στρόνσκι, πρώην διευθυντής για τη Ρωσία και την Κεντρική Ασία στο Συμβούλιο Εθνικής Ασφάλειας υπό τον πρόεδρο Μπαράκ Ομπάμα και τώρα στο Carnegie Endowment for International Peace, ένα think tank της Ουάσινγκτον.

Διαβάστε επίσης:

* Bloomberg: Ο Πούτιν "γυρίζει το παιχνίδι" στο Καζακστάν και στέλνει μήνυμα στη Δύση

* Ουκρανία και Καζακστάν, δύο κρίσεις για τον Πούτιν

* Ρωσία - Δύση: Όλα στο τραπέζι για την Ουκρανία

* Τουρκία εναντίον Ρωσίας στην Κεντρική Ασία: Πώς η πτώση της ΕΣΣΔ βοήθησε το σχέδιο του παντουρκισμού.