Ο Πούτιν ως ηγέτης της παγκόσμιας ακροδεξιάς

Στην καθιερωμένη ομιλία του, απευθυνόμενος στο ρωσικό έθνος, ο Βλάντιμιρ Πούτιν επανέλαβε ένα θέμα που έχει το τελευταίο διάστημα έχει γίνει οικείο στους Ρώσους τους τελευταίους μήνες: Την οικογένεια, ή πιο συγκεκριμένα τις "παραδοσιακές οικογενειακές αξίες". "Ορισμένες χώρες" είπε, "καταστρέφουν σκόπιμα κανόνες ηθικής, θεσμούς της οικογένειας, ωθούν ολόκληρους λαούς προς τον αφανισμό και τον εκφυλισμό". Όχι, τόσο στη Ρωσία: "επιλέγουμε τη ζωή". 

Ο υπερσυντηριτισμός που συνδέεται με αυτή τη συζήτηση είχε κεντρική θέση στην εκστρατεία του Πούτιν ενόψει των ρωσικών εκλογών αυτόν τον μήνα, και θα διαμορφώσει την πέμπτη θητεία τους προέδρου που θα ακολουθήσει. 

Ο Πούτιν από καιρό προωθεί το αφήγημα ότι "οι παραδοσιακές αξίες" είναι αυτές που διαφοροποιούν τη Ρωσία από τη "σατανική Δύση". Αλλά ο συντηρητισμός του Πούτιν συμβαδίζει με μια ευρύτερη πολιτική τάση, που έχει τις ρίζες της στη δεξιά-χριστιανική ατζέντα που διαμορφώθηκε κατά τους "πολιτιστικούς" πολέμους των ΗΠΑ στα τέλη του 20ού αιώνα.

Σύμφωνα με τον πολιτικό επιστήμονα Gionathan Lo Mascolo, η αλλαγή περιλαμβάνει "δύο σημαντικά συγκρουόμενα φαινόμενα: την πολιτικοποίηση της θρησκείας, που συχνά καθοδηγείται από θρησκευτικούς παράγοντες, ηγέτες και θεσμούς και η ιεροποίηση της πολιτικής, που δρομολογείται από ακροδεξιά κόμματα και παράγοντες".

Αυτή η "διεθνής ηθική" αποτελείται από ακροδεξιούς λαϊκιστές που δραστηριοποιούνται στην αμερικανική και ευρωπαϊκή ήπειρο (και τους συντρόφους τους σε διάφορες εκκλησίες). Ο Ντόναλντ Τραμπ και οι συνεργάτες του, φυσικά. Αλλά επίσης, για παράδειγμα, ο πρώην πρόεδρος της Βραζιλίας Ζαΐρ Μπολσονάρο, ο οποίος συνδύασε την ειδωλοποίηση της "παραδοσιακής βραζιλιάνικης οικογένειας" με θρησκευτικά και εθνικιστικά συνθήματα για να βοηθήσει στη διάβρωση της πολυετούς κοινωνικής προόδου στη χώρα. Η Ουγγαρία του Όρμπαν ακολουθεί ένα παρόμοιο μοτίβο.

Αλλά ο Πούτιν έχει τη δύναμη να εφαρμόσει την εγχώρια ατζέντα του που οι Αμερικανοί και Ευρωπαίοι ομόλογοί του μπορούν μόνο να ονειρεύονται, χωρίς περιορισμούς από το νόμο, την αντιπολίτευση ή την κοινή γνώμη. Ακριβώς όπως ο μπολσεβικισμός στη Σοβιετική Ένωση ήταν μια ριζοσπαστική, φονταμενταλιστική ερμηνεία του σοσιαλισμού, η Ρωσία ωθεί τώρα τον ηθικό παραδοσιακό κώδικα στα άκρα. Ο πρόεδρος εκδίδει το ένα διάταγμα μετά το άλλο για τη ρύθμιση της ηθικής και δείχνει την εξουσία του στην ιδιωτική ζωή των πολιτών του. Με αυτόν τον τρόπο, όχι μόνο τοποθετείται ως ηγέτης σε μια εναλλακτική (αυταρχική) παγκόσμια τάξη πραγμάτων, αλλά εξοντώνει επίσης τη φιλελεύθερη ζωή στη Ρωσία και ενισχύει την απολυταρχία του.

Πέρυσι σημειώθηκε άνοδος της ιδεολογικά καθοδηγούμενης νομοθεσίας στη Ρωσία, με τις γυναίκες και την LGBT+ κοινότητα, ιδιαίτερα τα τρανς άτομα, να αναδεικνύονται σε βασικούς στόχους. Η μετάβαση του φύλου – τόσο οι χειρουργικές επεμβάσεις όσο και η ορμονική θεραπεία, μαζί με την αλλαγή φύλου στα επίσημα έγγραφα – απαγορεύτηκε εντελώς. Σε όσους είχαν ήδη μεταβεί απαγορεύτηκε να υιοθετήσουν παιδιά. Στις 30 Νοεμβρίου, το Ανώτατο Δικαστήριο της Ρωσίας κήρυξε το ανύπαρκτο "Διεθνές Κίνημα LGBT" εξτρεμιστική οργάνωση και απαγόρευσε τις δραστηριότητές του. Ουσιαστικά, οι σχέσεις μεταξύ ατόμων του ίδιου φύλου είναι πλέον παράνομες, όπως και όλα τα σύμβολα που σχετίζονται με το "κίνημα", συμπεριλαμβανομένων των σκουλαρικιών με ουράνιο τόξο και το My Little Pony.

Ένα άλλο βασικό θέμα είναι να ληφθούν μέτρα που θα ευνοούν τις οικογένειες να κάνουν περισσότερα από ένα παιδιά. Επί του παρόντος εξετάζεται στη Δούμα ένα νομοσχέδιο που απαγορεύει την προώθηση της ιδέας για ατεκνία, δηλώνοντας ότι η οικειοθελής ατεκνία "αντιβαίνει στις παραδοσιακές οικογενειακές αξίες και την κρατική πολιτική της Ρωσικής Ομοσπονδίας". Αλλά για τις αμβλώσεις, οι αρχές δεν έχουν καταλήξει ακόμη σε μια οριστική θέση. Ορισμένες περιφέρειες έχουν θεσπίσει κυρώσεις για την "ενθάρρυνση των αμβλώσεων" και τη συμμετοχή στη "διάδοση των αμβλώσεων". Ακολούθησε οδηγία του Υπουργείου Υγείας που περιορίζει την πρόσβαση στην επείγουσα αντισύλληψη. Στη συνέχεια, τον Νοέμβριο του 2023, ο Πατριάρχης Κύριλλος, ο επικεφαλής της Ρωσικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, υπέβαλε αναφορά στον Vyacheslav Volodin, Πρόεδρο της Κρατικής Δούμας, ζητώντας έγκριση για την απαγόρευση των αμβλώσεων σε ιδιωτικές κλινικές.

Ωστόσο, κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου τον Δεκέμβριο, ο Πούτιν ζήτησε μια προσεκτική προσέγγιση στο ζήτημα των αμβλώσεων, υποστηρίζοντας ότι η λύση βρίσκεται στην "επιστροφή στις παραδοσιακές αξίες… και στη σφαίρα της υλικής ευημερίας". Στη συνέχεια, η επιτροπή υγείας της Κρατικής Δούμας απέρριψε την υποστήριξη μιας ομοσπονδιακής απαγόρευσης των αμβλώσεων σε ιδιωτικές κλινικές.

Όπως συμβαίνει με όλες τις δυνητικά ευαίσθητες αποφάσεις διακυβέρνησης που επηρεάζουν τον πληθυσμό (όπως περιορισμοί πανδημίας), η Ρωσία βιώνει αυτό που η πολιτική αναλύτρια Ekaterina Shulman αποκαλεί "παράδοξη ομοσπονδιοποίηση" – μια μεταβίβαση της ευθύνης από το ομοσπονδιακό κέντρο σε χαμηλότερα επίπεδα. Οι περιφερειακές αρχές επωμίζονται το βάρος των αντιδημοφιλών αποφάσεων, προστατεύοντας τον πρόεδρο από την άμεση σύνδεση.

Επιπλέον, ο Πούτιν έχει αρχίσει να σπάει τα ταμπού σχετικά με τις παρεμβάσεις στην ιδιωτική σφαίρα. Μέχρι πρόσφατα, η ρωσική κοινωνία λειτουργούσε κάτω από έναν άγραφο κανόνα οικογενειακού άβατου και μη δημοσιότητας. Το κοινό δεν πρέπει να παρεισφρύει στην οικογενειακή ζωή του προέδρου και των ανώτατων αξιωματούχων, και σε γενικές γραμμές ανταπέδωσε τη χάρη. Δηλαδή, δεν υπήρχε φυσική υπαγωγή των πολιτών στο κράτος. Ακόμη και μετά τον νόμο της "gay προπαγάνδας" του Πούτιν το 2013, οι άνθρωποι έμειναν γενικά μόνοι για να ζήσουν τη ζωή τους αν το έκαναν ιδιωτικά. Τώρα όμως οι κανόνες έχουν αλλάξει.

Από την έναρξη του πολέμου, οι αξιωματούχοι βρήκαν έναν νέο τρόπο να εκφράσουν την πίστη τους στον πρόεδρο: την υιοθεσία παιδιών που απήχθησαν από τα κατεχόμενα εδάφη της Ουκρανίας. Υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία για δύο τέτοιες περιπτώσεις. Ο Σεργκέι Μιρόνοφ, επικεφαλής του κόμματος Δίκαιη Ρωσία και μέλος της Κρατικής Δούμας, και η σύζυγός του υιοθέτησαν δύο παιδιά από την περιοχή της Χερσώνας, αλλάζοντας τα ονόματά τους. Και η Ρωσίδα διαμεσολαβήτρια για τα δικαιώματα των παιδιών, Maria Lvova-Belova, η οποία μοιράζεται ένταλμα σύλληψης του Διεθνούς Δικαστηρίου Δικαιοσύνης με τον Πούτιν για παράνομες απελάσεις Ουκρανών παιδιών, υιοθέτησε έναν έφηβο από τη Μαριούπολη. Η Lvova-Belova το έκανε δημόσια, θέλοντας να υπερασπιστεί τις πράξεις για τις οποίες κατηγορείται. Ο Μιρόνοφ κρύβει την επέκταση της οικογένειάς του, αλλά ακολουθεί την ίδια τάση: η οικεία ζωή των ανθρώπων που επιδιώκουν πολιτική σταδιοδρομία είναι πλέον υποταγμένη στα κρατικά συμφέροντα.

Και αυτή η αλλαγή δεν περιορίζεται στις πολιτικές ελίτ. Απευθυνόμενος στους δημοτικούς βουλευτές τον Ιανουάριο, ο Πούτιν αναφέρθηκε απαξιωτικά σε ανθρώπους που "πηδούν χωρίς παντελόνι στα πάρτι", αντιπαραβάλλοντας τους με την υποτιθέμενη ευσέβεια του στρατού. Αυτή η παρέμβαση φαινομενικά καταδίκασε Ρωσίδες διασημότητες που συμμετείχαν σε ένα ιδιωτικό "σχεδόν γυμνό" πάρτι τον Δεκέμβριο, που διοργάνωσε η δημοφιλής blogger και influencer Anastasia Ivleeva. Μετά την εμφάνιση ημι-γυμνών φωτογραφιών των διασήμων στα social media, αντιμετώπισαν κύμα κριτικής για ανήθικη συμπεριφορά και διώξεις από τις αρχές επιβολής του νόμου. Παρόμοιες περιπτώσεις έχουν αρχίσει να συμβαίνουν και σε άλλες πόλεις, όπου συμμετέχοντες σε ιδιωτικά πάρτι έχουν κατηγορηθεί για "αντιχριστιανική προπαγάνδα" και "προπαγάνδα ομοφυλοφίλων".

Η ιδιωτική ηθική και η ηθική έχουν γίνει επομένως θέματα κρατικού ενδιαφέροντος – και ο ίδιος ο πρόεδρος το έχει επιβεβαιώσει. Δεδομένου ότι οι φιλελεύθεροι στη Ρωσία τείνουν να είναι πιο φιλοδυτικοί, όλα συμβάλλουν στη μακρά εκστρατεία του να εξαλείψει τυχόν εναπομείναντες θύλακες διαφωνίας.

Αλλά ενισχύοντας τα ακροδεξιά διαπιστευτήριά του με αυτόν τον τρόπο, ο Πούτιν στοχεύει επίσης να κερδίσει (και να ξανακερδίσει) φίλους στο εξωτερικό, ειδικά εκεί όπου η Ρωσία και η Ρωσική Ορθοδοξία είχαν ιστορικά ισχυρή παρουσία – για παράδειγμα, σε υποψήφιες προς την ΕΕ χώρες Σερβία, Γεωργία, και τη Μολδαβία. Εκεί, οι φιλορωσικές πολιτικές δυνάμεις συγκεντρώνουν υποστήριξη εν μέρει μέσω της εχθρότητάς τους προς τον φεμινισμό, τις αμβλώσεις και την LGBT+ κοινότητα. Η Γεωργία και η Μολδαβία θα οδηγηθούν στις κάλπες φέτος – και η ρωσική προπαγάνδα θα χρησιμοποιήσει όλο το φάσμα της αντιδυτικής ρητορικής για να αυξήσει την επιρροή της και να αποδυναμώσει την υποστήριξη αυτών των χωρών προς την Ουκρανία.

Πράγματι, ο Ρώσος δημοσιογράφος Mikhael Zygar έχει υποστηρίξει ότι η ακροδεξιά τοποθέτηση του Πούτιν είναι μια μορφή κρατικής τέχνης, που στοχεύει κυρίως σε αυτό το εξωτερικό κοινό. Έτσι, ο Πούτιν χτίζει τη ρωσική επιρροή υιοθετώντας τάσεις από τη Δύση, στις οποίες αντιτάσσεται. Φαίνεται να θέλει να δείξει στους σημερινούς και πιθανούς συμμάχους του ότι υπάρχει μια εναλλακτική στη δημοκρατία, μια εναλλακτική που επιτρέπει την παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του διεθνούς δικαίου για την επιδίωξη των "παραδοσιακών αξιών". Με αυτόν τον τρόπο, αναδεικνύεται ως ηγέτης της άτυπης διεθνούς συντηρητικής συμμαχίας – ενός πολιτικού και κοινωνικού δικτύου που ενώνει τις δεξιές-συντηρητικές δυνάμεις παγκοσμίως.

*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου