Η Ευρώπη ετοιμάζεται για τη Στρατιωτική Σένγκεν

Του Rafael Loss

Η στρατιωτική κινητικότητα στην Ευρώπη παραμένει εμφανώς ελλιπής. Αυτό συμβαίνει παρά το σχεδόν δεκαετές έργο των Ευρωπαίων για τη βελτίωση της μετακίνησης στρατιωτικού προσωπικού, υλικού και μέσων—δια ξηράς, θαλάσσης και αέρος—μέσω της Μόνιμης Διαρθρωμένης Συνεργασίας της ΕΕ, της συνεργασίας ΕΕ-ΝΑΤΟ και πρωτοβουλιών των κρατών μελών.

Ωστόσο, το Ευρωπαϊκό Ελεγκτικό Συνέδριο κατέληξε στις αρχές του 2025 ότι η στρατιωτική κινητικότητα της ΕΕ ταλαιπωρείται από σοβαρά εμπόδια. Τώρα, το σχέδιο της ΕΕ για μια Στρατιωτική Σένγκεν στην Ευρώπη—μια αναφορά στη ζώνη Σένγκεν σχεδόν χωρίς σύνορα για τους πολίτες—θεωρείται ότι θα εκπληρώσει επιτέλους τη συνειδητοποίηση των Ευρωπαίων ηγετών πριν μια δεκαετία: η στρατιωτική κινητικότητα της Ευρώπης είναι ζωτικής σημασίας για την αποτροπή και την άμυνά της.

Κύριο εμπόδιο είναι το εξής: για να επηρεάσει την αποτροπή, οι στρατιωτικές δυνάμεις θα πρέπει να μετακινούνται και να φτάνουν στους καθορισμένους χώρους επιχειρήσεων πριν οι πιθανοί επιτιθέμενοι ξεκινήσουν τις εχθροπραξίες. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να ακολουθούνται διαδικασίες μεταφοράς σε ειρηνικό χρόνο και όχι εξαιρέσεις σε καιρό πολέμου, συμπεριλαμβανομένων πρακτικών όπως οι μηνιαίες προθεσμίες ειδοποίησης για τη διασυνοριακή διέλευση στρατιωτικού εξοπλισμού.

Αρκετές εκατοντάδες υποδομικά στενά, όπως γέφυρες, κόμβοι και τούνελ, παραμένουν σε στρατηγικές τοποθεσίες κατά μήκος των τεσσάρων  διαδρόμων στρατιωτικής κινητικότητας της Ευρώπης (βόρειος, κεντρικός βόρειος, κεντρικός νότιος και ανατολικός). Χωρίς επείγουσες βελτιώσεις, αυτά τα στενά θα εμπόδιζαν την έγκαιρη μετακίνηση μεγάλων και βαρέων δυνάμεων και των εφοδίων τους.

Οι ηγέτες της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ανέφεραν τέτοια παραδείγματα όταν αποκάλυψαν το τελευταίο πακέτο στρατιωτικής κινητικότητας τον Νοέμβριο του 2025, όπως προεπισκόπισε το Λευκό Βιβλίο για την Ευρωπαϊκή Άμυνα τον Μάρτιο αυτού του έτους. Η πρότασή τους περιλαμβάνει νέα ρυθμιστικά μέτρα, διοικητικές διορθώσεις, αναβαθμίσεις υποδομών και νέους τρόπους για τη συνεργασία και κοινή χρήση μεταφορικών μέσων. Τώρα, τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να προωθήσουν την στρατιωτική κινητικότητα και να ενισχύσουν την ευρωπαϊκή αποτροπή στη διαδικασία.

Προφανώς, αυτό απαιτεί μαζική επένδυση. Η Επιτροπή αναμένει ότι θα χρειαστούν 100 δισεκατομμύρια ευρώ μόνο για την αντιμετώπιση των υποδομικών στενών (έχουν ήδη εντοπιστεί 500). Τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορούν να αντλήσουν χρήματα από το σχέδιο δανεισμού SAFE και τα κονδύλια συνοχής για τη χρηματοδότηση έργων και δυνατοτήτων στρατιωτικής κινητικότητας, αλλά δεν έχουν ακόμη συμφωνήσει για το πώς θα μοιάζει ένα Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανταγωνιστικότητας. Και ενώ η Επιτροπή προτείνει το επόμενο πολυετές χρηματοδοτικό πλαίσιο να περιλαμβάνει 17 δισεκατομμύρια ευρώ για στρατιωτική κινητικότητα μέσω της Διοργάνωσης Σύνδεσης της Ευρώπης, ο τελευταίος γύρος διαπραγματεύσεων για τον προϋπολογισμό της ΕΕ το 2021 είδε τα κράτη μέλη να μειώνουν την πρόταση της Επιτροπής από 6,5 δισεκατομμύρια ευρώ σε μόλις 1,7 δισεκατομμύρια ευρώ.

Η αυξημένη ρωσική απειλή και ο νέος στόχος του ΝΑΤΟ για επενδύσεις 1,5% σε υποδομές σχετικές με την άμυνα θα πρέπει να επικεντρώσουν το μυαλό των διαπραγματευτών του προϋπολογισμού της ΕΕ. Ωστόσο, η μετατροπή των κονδυλίων σε νέες και βελτιωμένες υποδομές θα πάρει χρόνια.

Το πακέτο προτείνει λοιπόν πιο γρήγορες ρυθμιστικές ενέργειες, συμπεριλαμβανομένης της δημιουργίας ενός πλαισίου έκτακτης ανάγκης για στρατιωτικές μεταφορικές επιχειρήσεις. Ενεργοποιηθείσα από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, αυτό το Ενισχυμένο Σύστημα Απόκρισης Στρατιωτικής Κινητικότητας (EMERS) θα εφαρμοζόταν σε όλα τα κράτη μέλη. Θα παρακάμπτει προσωρινά τις κανονικές μεταφορικές κανόνες και διαδικασίες—συμπεριλαμβανομένων απαιτήσεων όπως οι προαναφερθείσες μεγάλες προθεσμίες ειδοποίησης—για να διευκολύνει τη γρήγορη και μαζική στρατιωτική μετακίνηση ως απάντηση σε εξωτερικές απειλές, φυσικές καταστροφές και άλλες κρίσεις.

Η υιοθέτηση του EMERS θα ήταν ένα σημαντικό βήμα για την στρατιωτική κινητικότητα στην Ευρώπη. Ωστόσο, πολλά εξαρτώνται από τις λεπτομέρειες της διαδικασίας ενεργοποίησής του. Δεδομένου ότι τα μέτρα έκτακτης ανάγκης θα εφαρμόζονταν σε όλα τα κράτη μέλη, πρέπει όλοι να ψηφίσουν "ναι" για την ενεργοποίηση; Η απαίτηση ομοφωνίας στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα αντίκειτο στον κύριο σκοπό του EMERS—να επιταχύνει τη στρατιωτική μετακίνηση.

Η ΕΕ και τα μέλη της θα πρέπει επίσης να είναι πιο συνεπείς και επίμονες στη διασύνδεσή τους με ιδιωτικές εταιρείες logistics. Αυτοί θα έπρεπε να χειριστούν οποιαδήποτε ξαφνική αύξηση της ζήτησης για βαρέα φορτηγά, σιδηροδρομικό ρουλεμάν και πορθμεία, εάν ενεργοποιηθεί το EMERS. Διαφορετικά, η αργή λήψη αποφάσεων και η ανταλλαγή πληροφοριών μπορεί να οδηγήσει στο να φτάσουν στρατιωτικές ενισχύσεις πολύ αργά για να περιοριστεί μια κρίση που κλιμακώνεται.

Η άσκηση "Steadfast Defender" του ΝΑΤΟ είναι η μεγαλύτερη ευκαιρία της Ευρώπης να δοκιμάσει τις βελτιώσεις της σε μέσα, υποδομές και διαδικασίες στρατιωτικής κινητικότητας. Η πιο πρόσφατη εκδήλωση της σειράς Steadfast Defender έλαβε χώρα το 2024 και συμμετείχαν περισσότερες από 90.000 στρατιώτες—και τα αεροσκάφη, πλοία και τανκς τους—από τους 32 συμμάχους. Το πλασματικό της σενάριο άσκησης του Άρθρου 5 περιελάμβανε ενισχύσεις να διασχίζουν τον Ατλαντικό και να κινούνται σε όλη την Ευρώπη για να ασκήσουν τα πολυτομεικά σχέδια άμυνας του ΝΑΤΟ για μια περίοδο πολλών μηνών. Συνολικά, αυτή την καθιστούσε τη μεγαλύτερη άσκηση του ΝΑΤΟ από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου.

Οι συμμαχικές και εθνικές στρατιωτικές διοικήσεις προετοιμάζονται τώρα για την έκδοση του 2027. Αυτή θα θέσει σε δοκιμασία την νέα Κεντρική Βόρεια Ευρωπαϊκή Περιοχή Στρατιωτικής Κινητικότητας, μια πρωτοβουλία που βασίζεται στο πρότυπο διάδρομο στρατιωτικής κινητικότητας Ολλανδίας-Γερμανίας-Πολωνίας που ξεκίνησε το 2024 και πλέον περιλαμβάνει το Βέλγιο, την Τσεχία, τη Λιθουανία, το Λουξεμβούργο και τη Σλοβακία. Η νέα περιοχή κινητικότητας στοχεύει να συγχρονίσει διαδικασίες και ροές πληροφοριών για στρατιωτική μετακίνηση πριν από την άσκηση· θα προεπισκοπίσει μερικές από τις ρυθμιστικές προσαρμογές της Επιτροπής σε επίπεδο ΕΕ της πρότασης Στρατιωτικής Σένγκεν σε υποπεριφερειακό επίπεδο.

Δημιουργώντας το σενάριο, οι σύμμαχοι θα πρέπει να δώσουν προτεραιότητα στην άσκηση της κινητικότητας υπό πυρ. Όπως φαίνεται στον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, η μαζική χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών και άλλων μέσων απεργίας μεγάλης εμβέλειας από την πρώτη έχει εξελιχθεί σημαντικά από τότε που οι σχεδιαστές του ΝΑΤΟ άρχισαν να κατασκευάζουν το Steadfast Defender 2024. Αυτή η εξέλιξη αποτελεί άμεση απειλή για τις συμμαχικές ενισχύσεις που κινούνται και σε περιοχές συγκέντρωσης. Η ξαφνική "εξαφάνιση" μιας γέφυρας ή λιμενικών υποδομών θα ανάγκαζε τους στρατιωτικούς να προσαρμοστούν επί τόπου. Ο εξοπλισμός κινητών γεφυρών, ωστόσο, παραμένει μια σπάνια δυνατότητα μεταξύ των στρατών του ΝΑΤΟ. Θα πρέπει να είναι προτεραιότητα για νέες επενδύσεις σε δυνατότητες.

Ο στόχος της Ευρώπης να επιτύχει ετοιμότητα άμυνας έως το 2030 στηρίζεται στην ικανότητά της να μετακινεί δυνάμεις γρήγορα σε όλη την ήπειρο. Η αποτυχία να καθαριστούν τα σύνορα για στρατιωτική μεταφορά σε λιγότερο από ένα μήνα παρέχει πυρομαχικά σε Αμερικανούς επικριτές της αμερικανικής εμπλοκής στο ΝΑΤΟ, οι οποίοι επισημαίνουν τη διαφωνία μεταξύ των ευρωπαϊκών λόγων για τη ρωσική απειλή και των πράξεών τους για να αντιμετωπίσουν το Κρεμλίνο. Η πρόταση για Στρατιωτική Σένγκεν θα ενίσχυε σημαντικά τη μετακίνηση στρατιωτικών σχηματισμών σε ειρηνικό χρόνο, σε κρίση και σε σύγκρουση, και θα βοηθούσε να αποτραπεί—και, εάν είναι απαραίτητο, να νικηθεί—η επίθεση στην Ευρώπη.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου