Ο αφοπλισμός της Χεζμπολάχ παραμένει μια δύσκολη εξίσωση

του Frederic Wehrey

Βραδέως αλλά σταθερά, μια νέα εξίσωση διαμορφώνεται στο πολιτικό τοπίο του Λιβάνου. Πρόκειται για μια εξέλιξη που ούτε αναπάντεχη ήταν ούτε απαραίτητα κακή, αλλά στο πλαίσιο του αδιάλλακτου λιβανικού πολιτικού συστήματος, ενδέχεται να οδηγήσει σε μια θεμελιωδώς νέα φάση του εύθραυστου σεκταριστικού συμβολαίου της χώρας.

Η εξίσωση είναι η εξής: καθώς το κράτος εξακολουθεί να αποτυγχάνει στις προσπάθειές του να αφοπλίσει τη Χεζμπολάχ, δεδομένου ότι ο εξαναγκαστικός αφοπλισμός είναι και πρέπει να παραμείνει εκτός συζήτησης, μια δεύτερη προσέγγιση θα έρθει στο προσκήνιο, δηλαδή η προσφορά πολιτικών παραχωρήσεων προς τη σιιτική κοινότητα με αντάλλαγμα την παράδοση των όπλων της. Η υιοθέτηση μιας τέτοιας πορείας δεν θα έπρεπε να προκαλεί ανησυχία, αφού η ένταξη της Χεζμπολάχ και της κοινότητάς της στη συνταγματική τάξη του Λιβάνου έχει εδώ και καιρό γίνει δεκτή με ικανοποίηση από τους αντιπάλους του κόμματος.

Ο όρος "πολιτικές παραχωρήσεις" μπορεί να είναι παραπλανητικός. Το πλαίσιο για τέτοιες παραχωρήσεις θα έπρεπε να είναι η Συμφωνία της Τάεφ του 1989, και οι αξιωματούχοι της Χεζμπολάχ καθώς και ο πρόεδρος της Βουλής Νάμπιχ Μπέρι έχουν ζητήσει την πλήρη εφαρμογή της Τάεφ. Αυτό δεν είναι καθόλου παράλογο αίτημα. Μεταξύ άλλων, θα σήμαινε την αποσεκταριοποίηση του πολιτικού συστήματος και την κατάργηση των σεκταριστικών ποσοστώσεων στο κοινοβούλιο και στη δημόσια διοίκηση. Η κυνική υπόθεση είναι ότι η Χεζμπολάχ έχει υιοθετήσει αυτή την ιδέα πιστεύοντας πως η εφαρμογή της θα συναντήσει αντίσταση από τους Χριστιανούς του Λιβάνου, οι οποίοι θα ήταν εκείνοι που θα έχαναν τα περισσότερα, κάνοντας σχεδόν αδύνατη οποιαδήποτε πρόοδο στον αφοπλισμό της Χεζμπολάχ. Ωστόσο, ισχύει πράγματι αυτό;

Όλο και περισσότεροι Χριστιανοί φαίνεται να υποστηρίζουν την ιδέα μιας ομοσπονδίας στον Λίβανο, οπότε αν αυτή επιτευχθεί, η ευελιξία τους ως προς την εφαρμογή της Τάεφ μπορεί να αυξηθεί. Ωστόσο, η κατανόησή τους για την ομοσπονδία είναι συχνά ασαφής. Μιλώντας για ομοσπονδία, πολλοί στην πραγματικότητα σκέφτονται ένα διαζύγιο από τη μουσουλμανική πλειονότητα του Λιβάνου, ιδιαίτερα από τη σιιτική κοινότητα και τη Χεζμπολάχ, της οποίας την κοσμοθεωρία θεωρούν ασύμβατη με τις χριστιανικές προτιμήσεις για τη χώρα. Ακόμη κι αν μια τέτοια γενίκευση έχει κάποια αξία, αυτό που πολλοί ομοσπονδιακοί δεν αναγνωρίζουν είναι ότι η ομοσπονδία δεν θα επιλύσει τις διαφωνίες που είχαν πολλοί Χριστιανοί τις τελευταίες δεκαετίες με τους Μουσουλμάνους συμπολίτες τους. Σε ένα ομοσπονδιακό σύστημα, βασικές κρατικές αρμοδιότητες θα παραμείνουν υπό την ευθύνη μιας κεντρικής κυβέρνησης, κυρίως οι εξωτερικές υποθέσεις, η άμυνα και το εξωτερικό εμπόριο—τα ζητήματα δηλαδή που έχουν διχάσει περισσότερο τους Λιβανέζους.

Ωστόσο, οι Χριστιανοί εξακολουθούν να θεωρούν την ομοσπονδία ως σανίδα σωτηρίας. Αν και η Τάεφ δεν αναφέρει την ομοσπονδία, προσφέρει ένα άνοιγμα που μπορεί να πλησιάζει αρκετά. Μία από τις παραχωρήσεις που έγιναν στους Χριστιανούς στην Τάεφ ήταν η εισαγωγή της διοικητικής αποκέντρωσης. Επειδή ζητήθηκε από τους Χριστιανούς να εγκαταλείψουν τις σημαντικές εξουσίες της προεδρίας, τους προσφέρθηκε σε αντάλλαγμα μεγαλύτερη δυνατότητα διαχείρισης των δικών τους διοικητικών υποθέσεων. Ωστόσο, αυτή η παραχώρηση είχε ένα μεγάλο μειονέκτημα: η διοικητική αποκέντρωση χωρίς οικονομική αποκέντρωση δεν έχει νόημα. Αν η κεντρική κυβέρνηση διατηρεί τελικά τον οικονομικό έλεγχο σε όλες τις εθνικές δραστηριότητες, η διοικητική αυτονομία μετατρέπεται σε ψευδαίσθηση. Έτσι, σήμερα, μόνο ο συνδυασμός διοικητικής και οικονομικής αποκέντρωσης θα είχε πιθανότητες να πείσει τους Χριστιανούς να αποδεχθούν την πλήρη εφαρμογή της Τάεφ.

Γι’ αυτό ίσως να πλησιάζουμε, αν όχι την εφαρμογή μιας γενικής συμφωνίας για τα όπλα της Χεζμπολάχ, τουλάχιστον τον προσδιορισμό των πιθανοτήτων μιας τέτοιας συμφωνίας. Αλλά ποια είναι τα σημεία που πρέπει να παρακολουθήσουμε ενόψει αυτού του πιθανού ανταλλάγματος;

Πρώτον, ακόμη κι αν μια τέτοια γενική συμφωνία φαίνεται καλή στα χαρτιά, είναι εξαιρετικά απίθανο να λειτουργήσει αν ο μηχανισμός υλοποίησής της είναι μια ταυτόχρονη διαδικασία αφοπλισμού της Χεζμπολάχ και διαπραγμάτευσης συνταγματικών αλλαγών που θα εκπληρώνουν όλες τις διαστάσεις της Τάεφ. Η Χεζμπολάχ πρέπει να παραδώσει τα όπλα της πρώτα, αφού οποιαδήποτε κίνηση προς συνταγματική μεταρρύθμιση δεν μπορεί να πραγματοποιηθεί όταν ένα κόμμα και η κοινότητά του είναι ένοπλοι και οι υπόλοιποι όχι. Γι’ αυτό, αν υπάρξει ευρεία συμφωνία να ενταχθούν τα όπλα της Χεζμπολάχ σε ένα ευρύτερο πακέτο συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, ο προγενέστερος αφοπλισμός πρέπει να αποτελεί προϋπόθεση.

Δεύτερον, καθοριστικός παράγοντας σε αυτή τη γενική συμφωνία θα είναι η συναίνεση του Ιράν. Υπάρχουν εκείνοι που πιστεύουν ότι οι Ιρανοί δεν θα εγκαταλείψουν ποτέ τα όπλα της Χεζμπολάχ. Αυτό μπορεί να ισχύει για τον ανώτατο ηγέτη, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο οποίος καθορίζει την πορεία της ιρανικής πολιτικής σε τέτοια ζητήματα. Ωστόσο, είναι αυτή η στάση αμετάβλητη; Ο λεγόμενος Άξονας της Αντίστασης έχει αποδυναμωθεί σοβαρά, με τη Χαμάς πλέον ανίκανη να χρησιμοποιήσει τη Γάζα ως βάση για επιθέσεις στο Ισραήλ, τη Συρία χαμένη και τη Χεζμπολάχ πλήρως απομονωμένη στον Λίβανο και αντιμέτωπη με μια αποφασιστική κρατική απόφαση να αφοπλιστεί. Η προσπάθεια αναβίωσης μιας αποτυχημένης στρατηγικής, με όλα τα συνακόλουθα κόστη, στερείται λογικής, και οι Ιρανοί μπορεί τελικά να αρχίσουν να σκέφτονται ένα σχέδιο Β. Η θεμελίωση της δύναμης της σιιτικής κοινότητας σε συνταγματικές προβλέψεις του Λιβάνου φαίνεται πιο ωφέλιμη από την εξάρτηση από τα όπλα της Χεζμπολάχ, τα οποία έχουν φέρει μόνο μαζική ισραηλινή καταστροφή και έχουν στρέψει πολλούς Λιβανέζους εναντίον του κόμματος.

Τρίτον, όσο κι αν μια γενική συμφωνία θα ήταν ευπρόσδεκτη, η πραγματικότητα είναι ότι το σεκταριστικό-συνταγματικό σύστημα έχει γίνει τόσο δυσλειτουργικό ώστε δεν υπάρχουν εγγυήσεις ότι αυτό που θα προκύψει από μια πολιτική επαναρρύθμιση θα αποτελέσει βελτίωση σε σχέση με το παρόν. Το πιθανότερο είναι ότι θα πρόκειται για μια πρόχειρη διευθέτηση που θα αφήσει τις παθογένειες του συστήματος ανέγγιχτες. Είναι αδιανόητο, για παράδειγμα, ότι θα διαβρώσει την υπέρτατη εξουσία των σεκταριστικών ηγετών. Γι’ αυτό ένας λόγος που πολλοί Χριστιανοί θα έπρεπε να σκεφτούν προσεκτικά πώς φαντάζονται ένα αποκεντρωμένο σύστημα. Στο σημερινό Λίβανο, η πολλαπλότητα των σεκταριστικών ηγετών τους έχει αναγκάσει συχνά να προβαίνουν σε συμβιβασμούς, οι οποίοι μπορεί να οδηγούν σε καλύτερα αποτελέσματα. Όμως, η ύπαρξη ενός αποκεντρωμένου συστήματος όπου η εξουσία των σεκταριστικών ηγετών στις περιοχές που κυριαρχούν δεν αντισταθμίζεται από αντιπάλους θα μπορούσε απλώς να παγιώσει μίνι σεκταριστικά δεσποτικά καθεστώτα.

Μήπως έχει περισσότερο νόημα να αναθεωρηθεί συνολικά η Τάεφ, έχοντας 35 χρόνια εμπειρίας για τα ελαττώματά της; Αυτό δεν σημαίνει εγκατάλειψή της, αλλά τη χρήση της ως βάσης για ένα ανανεωμένο συνταγματικό σύστημα μόλις η Χεζμπολάχ αφοπλιστεί. Ό,τι κι αν συμβεί, ο σύνδεσμος ανάμεσα στην παράδοση των όπλων από το κόμμα και μια ευρύτερη συζήτηση για τη μεταρρύθμιση του συντάγματος φαίνεται αναπόφευκτος. Το ένα δεν θα γίνει χωρίς το άλλο.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου