Το κλειδί για το μέλλον της Ουκρανίας βρίσκεται στην Ευρώπη

Του Dimitar Bechev

Τι θα συμβεί στην Ουκρανία όταν τα όπλα σιωπήσουν επιτέλους; Πολλοί πιστεύουν ότι όλα θα εξαρτηθούν από δύο άτομα: τον Αμερικανό Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ και τον Ρώσο Πρόεδρο Βλαντίμιρ Πούτιν. Αν και υπάρχει μια δόση αλήθειας σε αυτό, η ουσία είναι διαφορετική. Το μέλλον θα εξαρτηθεί επίσης από τη σχέση που η Ουκρανία και η Ευρώπη θα χτίσουν μεταξύ τους.

Από τότε που ο Τραμπ επέστρεψε στον Λευκό Οίκο, η προσοχή του έχει επικεντρωθεί στον πόλεμο της Ουκρανίας. Από την πλευρά της, η Ρωσία έχει καταβάλει κάθε δυνατή προσπάθεια να αποπλανήσει τον Αμερικανό πρόεδρο, ποντάροντας ότι τελικά θα τα παρατήσει και θα αφήσει τη Μόσχα να αντιμετωπίσει αυτό που οι Ρώσοι αξιωματούχοι βλέπουν ως έναν επαναστατημένο υποτελή. Η αιφνιδιαστική πρόταση του Πούτιν για άμεσες διαπραγματεύσεις με την Ουκρανία στις αρχές Μαΐου 2025 εξυπηρετεί ακριβώς αυτόν τον στόχο: δείχνει φαινομενική υποστήριξη στις μεσολαβητικές προσπάθειες του Τραμπ, ενώ συνεχίζει να πιέζει για να εκμεταλλευτεί τα πλεονεκτήματά της στο πεδίο της μάχης.

Οι Ευρωπαίοι, με επικεφαλής τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο, συμμερίζονται τις ειρηνευτικές πρωτοβουλίες του Τραμπ, ελπίζοντας σε παύση πυρών υπό όρους ευνοϊκούς για την Ουκρανία. Αυτό θα σήμαινε τη διατήρηση της Ουκρανίας ως ένα βιώσιμο κράτος, ικανό να ακολουθήσει μια φιλοδυτική πορεία στην εσωτερική και εξωτερική πολιτική. Η επίσκεψη στο Κίεβο στις 10 Μαΐου του Γάλλου Προέδρου Εμανουέλ Μακρόν, του Βρετανού Πρωθυπουργού Κιρ Στάρμερ, του Γερμανού Καγκελάριου Φρίντριχ Μερτς και του Πολωνού Πρωθυπουργού Ντόναλντ Τουσκ ήταν τόσο ένδειξη ενότητας όσο και ένα σήμα προς τον Τραμπ.

Είναι πάντα δύσκολο να προβλέψεις τις διακυμάνσεις ενός ηγέτη τόσο απρόβλεπτου όσο ο Τραμπ. Πιθανότατα, το εκκρεμές στην Ουάσινγκτον θα ταλαντεύεται, με διάφορες φατρίες εντός της αμερικανικής διοίκησης να τραβούν σε διαφορετικές κατευθύνσεις. Μια πλήρης αμερικανική αποχώρηση από την Ουκρανία φαίνεται απίθανη, χάρη στην επιμονή του Ουκρανού Προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι και στις προσπάθειες του Μακρόν και του Στάρμερ να εμπλέξουν τον Τραμπ. Ωστόσο, οι πρώτες 100 ημέρες της θητείας του Τραμπ δείχνουν ότι, τουλάχιστον, οι Ηνωμένες Πολιτείες δεν μπορούν πλέον να θεωρούνται δεδομένες.

Χωρίς τις ΗΠΑ, οι Ευρωπαίοι θα βρίσκονταν σε δύσκολη θέση. Όπως έχουν επισημάνει αναλυτές, μια ειρηνευτική δύναμη με επικεφαλής τη Γαλλία και το Ηνωμένο Βασίλειο δεν θα μπορούσε να αναπτυχθεί χωρίς την Ουάσινγκτον. Από την πληροφόρηση έως την αεράμυνα, η αμερικανική συμβολή θα ήταν κρίσιμη.

Ωστόσο, οι ελλείψεις σε δυνατότητες δεν είναι αρκετός λόγος για να διαγραφεί η Ευρώπη. Μακροπρόθεσμα, η έλξη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης — και όχι η αμερικανική στήριξη — θα είναι το πιο σημαντικό για την Ουκρανία. Και αυτό πιθανότατα θα συνδυαστεί με οικονομική βοήθεια από τις Βρυξέλλες και στρατιωτική βοήθεια που περιλαμβάνει κοινές επιχειρήσεις σε ουκρανικό έδαφος. Η διατήρηση της ουκρανικής κρατικότητας θα είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την προσπάθεια της Ευρώπης να αναβαθμίσει τη γεωπολιτική της θέση. Ειλικρινά, η ένταξη στο ΝΑΤΟ θα ήταν μια προτιμότερη εναλλακτική για το Κίεβο. Αλλά με τον Τραμπ στην εξουσία, οι πιθανότητες επέκτασης του ΝΑΤΟ είναι σχεδόν μηδενικές. Έτσι, η ΕΕ είναι η μόνη επιλογή.

Η πορεία της Ουκρανίας προς την ΕΕ δεν πρέπει να προκαλεί έκπληξη. Είναι μια διαρκής διαδικασία που καθοδηγείται από τη γεωγραφία και την οικονομική αλληλεξάρτηση. Από τη διεύρυνση του 2004, που έφερε την ΕΕ στα σύνορα Πολωνίας-Ουκρανίας, οι οικονομικοί και κοινωνικοί δεσμοί έχουν εμβαθυνθεί.

Ωστόσο, υπάρχουν εμπόδια. Το ένα είναι η χρόνια ανικανότητα της ΕΕ να ανταποκριθεί στις προσδοκίες. Αυτόν τον Ιούνιο θα συμπληρωθεί ένας χρόνος από την έναρξη των συνομιλιών ένταξης της Ουκρανίας, και εξακολουθεί να είναι ασαφές εάν η ένταξη είναι πραγματικά εφικτή. Πολλοί παράγοντες συνωμοτούν εναντίον της ουκρανικής ένταξης: η άνοδος των λαϊκιστικών κομμάτων σε χώρες όπως η Γερμανία και η Γαλλία, συνταγματικές ρήτρες που απαιτούν δημοψηφίσματα για νέα μέλη, και η αντίθεση από χώρες όπως η Ουγγαρία. Το ζήτημα της ουκρανικής ένταξης μπορεί να εμπλακεί σε διαμάχες σχετικά με την εσωτερική πολιτική της ΕΕ, όπως οι επιδοτήσεις για τους αγρότες. Τέλος, η ιδέα της εισδοχής μιας χώρας που δεν ελέγχει πλήρως το έδαφός της σίγουρα θα προκαλέσει αντιδράσεις. Συνολικά, οι πιθανότητες η Ουκρανία να γίνει γρήγορα μέλος της ΕΕ δεν είναι μεγάλες.

Οι παρατεταμένες συνομιλίες ένταξης μπορεί επίσης να προκαλέσουν μεταστροφή της κοινής γνώμης στην Ουκρανία. Ο ευρωσκεπτικισμός (του είδους που συναντάται στα Δυτικά Βαλκάνια και την Τουρκία) μπορεί να μεγαλώσει, ενώ η αίσθηση ότι η Ουκρανία έριξε αίμα για να προστατεύσει την Ευρώπη από τη Ρωσία, μόνο για να λάβει ψυχρή υποδοχή από την ΕΕ, μπορεί να γεννήσει δυσαρέσκεια. Περιττό να πούμε ότι η Μόσχα θα ακονίσει το προπαγανδιστικό της μήνυμα για να εκμεταλλευτεί τέτοια συναισθήματα.

Δεν είναι ότι η πλειοψηφία των Ουκρανών θα στραφεί εναντίον της Ευρώπης: τελικά, εκατομμύρια Ουκρανοί ήδη ζουν στην ΕΕ λόγω εργασιακής μετανάστευσης και της πλήρους εισβολής. Αλλά η απογοήτευση της Ουκρανίας θα αποτελέσει δώρο για τους λαϊκιστές.

Παρόλα αυτά, η Ουκρανία θα συνεχίσει να έλκεται από την ΕΕ. Οι διαπραγματεύσεις για την ένταξη θα την ενσωματώνουν όλο και βαθύτερα, από την πράσινη πολιτική της ΕΕ μέχρι την Κοινή Γεωργική Πολιτική και, κυρίως, στην ασφάλεια και άμυνα.

Ένα πιθανό σενάριο είναι η Ουκρανία να καταλήξει ως μέρος του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου, έχοντας πρόσβαση στην ενιαία αγορά της ΕΕ (παρόμοιο με το μοντέλο της Νορβηγίας). Αυτό θα σήμαινε ελεύθερη κυκλοφορία ατόμων, αγαθών, υπηρεσιών και κεφαλαίων. Έχοντας ήδη ανοίξει τις ευρωπαϊκές αγορές εργασίας σε Ουκρανούς πολίτες μετά την εισβολή του 2022, τα κράτη μέλη της ΕΕ μπορεί να δουν πολιτική δυσκολία στο να κλείσουν τώρα αυτή την πόρτα. Για την Ουκρανία, η εργασιακή κινητικότητα, σε συνδυασμό με χρηματοδότηση και μια θέση στο τραπέζι σε ορισμένα ζητήματα, μπορεί τελικά να αποτελέσει υποκατάστατο της πλήρους ένταξης στην ΕΕ.

Τελικά, η πορεία της Ουκρανίας θα καθοριστεί από τη φύση της μεταμόρφωσης που θα υποβληθεί η Ευρώπη στα επόμενα χρόνια. Από τη μια, η ΕΕ χρειάζεται να γίνει ισχυρότερη για να αντιμετωπίσει τις διαταραχές της παγκοσμιοποίησης, την άνοδο της Κίνας, τη ρωσική επιθετικότητα και τον Τραμπ. Από την άλλη, η γεωπολιτική την αναγκάζει να είναι πιο ευέλικτη στην εξωτερική της πολιτική. Μια επαναπροσέγγιση μεταξύ ΕΕ και ΗΒ είναι ήδη σε εξέλιξη, ενώ η Ευρώπη επαναπροσδιορίζει τις σχέσεις της με την Τουρκία, και οι ανησυχίες για τη Ρωσία είναι κοινές. Η Ουκρανία έχει πολλά να προσφέρει σε μια μεταρρυθμισμένη ΕΕ — τόσο σε ό,τι αφορά την ασφάλεια όσο και την οικονομία.

Η επιβίωσή της ως ανεξάρτητου κράτους εξαρτάται από την ικανότητα της Ευρώπης να αναδιοργανωθεί και να ενδυναμωθεί. Αν η ΕΕ καταφέρει να γίνει μια πραγματική γεωπολιτική δύναμη, η Ουκρανία θα έχει έναν αξιόπιστο εταίρο. Αν όχι, το μέλλον της θα εξακολουθεί να κρέμεται από τις διακυμάνσεις των σχέσεων Τραμπ-Πούτιν. Αλλά ακόμα και τότε, η σχέση με την Ευρώπη θα παραμείνει καθοριστική.

Το τέλος του πολέμου δεν θα σηματοδοτήσει το τέλος της μάχης της Ουκρανίας. Θα συνεχίσει να παλεύει — όχι με όπλα, αλλά μέσω θεσμών, οικονομικών συμφωνιών και πολιτικών συμμαχιών. Και σε αυτόν τον αγώνα, η Ευρώπη θα είναι ο πιο σημαντικός της σύμμαχος.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου