Το Ιράν δεν θέλει ούτε πόλεμο ούτε ειρήνη με τις ΗΠΑ

Του Karim Sadjadpour

Από την Ιρανική Επανάσταση του 1979, οι σχέσεις μεταξύ Τεχεράνης και Ουάσινγκτον διακόπηκαν. Η ταυτότητα της Ισλαμικής Δημοκρατίας βασίστηκε στην αντίθεση προς τις Ηνωμένες Πολιτείες, τις οποίες συχνά αποκαλεί "παγκόσμια αλαζονεία". Αυτή η εχθρότητα δεν οφείλεται μόνο σε ιδεολογικές διαφορές, αλλά και στην αυτοσυντήρηση, καθώς η Ισλαμική Δημοκρατία, όπως πολλές επαναστατικές δικτατορίες, χρειάζεται έναν εξωτερικό αντίπαλο για να διατηρήσει την εσωτερική συνοχή και να δικαιολογήσει την εξουσία της.

Κατά τη τετραετή θητεία του Ανώτατου Ηγέτη Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, το Ιράν έχει επιδιώξει γενικά να αποφύγει τόσο την ειρήνη όσο και τον πόλεμο με τις ΗΠΑ.  Αυτό που προκαλεί ανησυχία στην Τεχεράνη είναι η επιθυμία του Τραμπ για άμεσες διαπραγματεύσεις και μια "συμφωνία" — με στόχο τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος — ενώ παράλληλα απειλεί με στρατιωτική δράση εάν δεν επιτευχθεί συμφωνία. Αυτή η προσέγγιση αμφισβητεί τη μακροχρόνια πολιτική του Ιράν να αποφεύγει τόσο την άμεση σύγκρουση όσο και την άμεση επαφή με τις ΗΠΑ.

Η πρόοδος του πυρηνικού προγράμματος της Τεχεράνης έχει εντείνει το αίσθημα επείγοντος στην προσέγγιση του Τραμπ. Εκτός από τις απειλές στρατιωτικής δράσης, η εκστρατεία οικονομικών κυρώσεων "μέγιστης πίεσης" στοχεύει στη σημαντική μείωση της κύριας πηγής εσόδων του Ιράν — των εξαγωγών πετρελαίου. Η Τεχεράνη διατηρεί από καιρό επιφυλάξεις σχετικά με την υποβολή σε παραχωρήσεις υπό δημόσιες απειλές, φοβούμενη ότι αυτό θα ενίσχυε, αντί να μειώσει, τις απειλές εναντίον της.

Ωστόσο, από την άνοιξη του 2025, η Τεχεράνη και η Ουάσινγκτον έχουν επαναλάβει τις πυρηνικές συνομιλίες. Παρόλο που η αμοιβαία εχθρότητα παραμένει και οι τεχνικές λεπτομέρειες συμμόρφωσης και αλληλουχίας παραμένουν πολύπλοκες, και οι δύο πλευρές φαίνεται να διαθέτουν την πολιτική βούληση για μια νέα συμφωνία. Για την Τεχεράνη, αυτή η εμπλοκή αντανακλά μια πιθανή προσωρινή, τακτική μετατόπιση και όχι μια στρατηγική επαναπροσάρμογη.

Κατά την πρώτη θητεία του Τραμπ, το Ιράν απέρριπτε συνεχώς τις προσεγγίσεις του για διάλογο με τον τότε πρόεδρο Χασάν Ρουχάνι, ειδικά μετά την αποχώρηση του Τραμπ από την πυρηνική συμφωνία του 2015 — γνωστή ως Κοινό Σύνολο Δράσης (JCPOA) — και την επιβολή καταστροφικών οικονομικών κυρώσεων. Η δολοφονία του στρατηγού Κασέμ Σολεϊμανί από τον Τραμπ τον Ιανουάριο του 2020 ενίσχυσε τη στάση του Ιράν, απομακρύνοντας περαιτέρω κάθε πιθανότητα άμεσου διαλόγου.

Ο Τραμπ, επομένως, παρουσιάζει τόσο μεγάλα ρίσκα όσο και δυνητικές ευκαιρίες για την Ισλαμική Δημοκρατία. Για ένα καθεστώς που υποφέρει από δραστικές οικονομικές κυρώσεις, ο Τραμπ έχει μεγαλύτερη ικανότητα να "πουλήσει" μια διπλωματική συμφωνία με την Τεχεράνη στο Ισραήλ και στους Ρεπουμπλικανούς του Κογκρέσου, δύο ομάδες που αντιτάχθηκαν έντονα στο JCPOA. Ωστόσο, για ένα καθεστώς του οποίου η ταυτότητα βασίστηκε στην αντίθεση προς τις ΗΠΑ, οι ενέργειες του Τραμπ μπορεί να ωθήσουν το Ιράν είτε σε άμεση διπλωματική εμπλοκή είτε σε μια πιο φανερή σύγκρουση — δύο αποτελέσματα που ιστορικά έχει αποφύγει.

Πέρα από το πυρηνικό ζήτημα, το Ιράν βλέπει στον Τραμπ μια ευκαιρία να προωθήσει την ευρύτερη στρατηγική του ατζέντα. Οι στόχοι του είναι απλοί: η απομάκρυνση των ΗΠΑ από τη Μέση Ανατολή, η απαξίωση του Ισραήλ και η συνεργασία με έθνη και μη κρατικούς φορείς που αντιτίθενται στη διεθνή τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ. Τα ένστικτα του Τραμπ ενισχύουν ευρέως δύο από αυτές τις τρεις ιρανικές επιδιώξεις και ενδέχεται, χωρίς να το θέλει, να προωθήσει και την τρίτη.

Ο Τραμπ έχει επιδιώξει ενεργά την αποδόμηση των πολιτικών, οικονομικών και στρατιωτικών συμμαχιών που διατήρησαν τη διεθνή τάξη υπό την ηγεσία των ΗΠΑ μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο — μια τάξη που η Τεχεράνη επιθυμεί να εξαλείψει. Η επιθυμία του να μειώσει την στρατιωτική παρουσία των ΗΠΑ στη Μέση Ανατολή, ιδιαίτερα στο Ιράκ και τη Συρία, ευθυγραμμίζεται άμεσα με τους στόχους του Ιράν. Και παρόλο που ο Τραμπ έχει θεωρηθεί ο πιο φιλο-Ισραηλινός πρόεδρος στην αμερικανική ιστορία, η σιωπηρή του υποστήριξη στις μεγιστοποιητικές πολιτικές της ισραηλινής ακροδεξιάς — όπως η μαζική εκδίωξη των Παλαιστινίων στη Γάζα ακόμη και στη Δυτική Όχθη — μπορεί να συμβάλει στην περαιτέρω απαξίωση του Ισραήλ στη διεθνή κοινή γνώμη.

Το Ιράν, παρά τις αναφορές για συνωμοσία να δολοφονήσει τον Τραμπ ως εκδίκηση για τον θάνατο του Σολεϊμανί, βλέπει στην προεδρία του μια ευκαιρία να εντείνει την εσωτερική πόλωση της Αμερικής και να μειώσει την αστική της δύναμη και παγκόσμια επιρροή. Η Τεχεράνη επικροτεί τις προσπάθειες του Τραμπ να καταργήσει τις περσόφωνες εκπομπές της Voice of America και να περικόψει τα προγράμματα εξωτερικής βοήθειας και προώθησης της δημοκρατίας των ΗΠΑ, ενώ ενθαρρύνει τις τάσεις του να αποσύρει τις αμερικανικές δυνάμεις από την περιοχή.

Από την εισβολή των ΗΠΑ στο Ιράκ το 2003 έως τις επιθέσεις της Χαμάς στο Ισραήλ το 2023, το Ιράν είχε αναδειχθεί ως η ανερχόμενη δύναμη της Μέσης Ανατολής, γεμίζοντας αποτελεσματικά τα κενά εξουσίας που δημιουργήθηκαν μετά την πτώση του Σαντάμ Χουσεΐν και τις αραβικές εξεγέρσεις του 2011. Ο "Άξονας Αντίστασης" του Ιράν άνθισε μέσα στην αστάθεια στη Συρία, τον Λίβανο, το Ιράκ, την Υεμένη και τη Γάζα — κράτη των οποίων την αναταραχή το Ιράν εκμεταλλεύτηκε και ενίσχυσε.

Ωστόσο, η υποστήριξη του Ιράν στην επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου απέδωσε αντίστροφα. Η σφοδρή απάντηση του Ισραήλ κατά της Χαμάς και της Χεζμπολάχ συνέβαλε άμεσα στην κατάρρευση του κύριου συμμάχου της Τεχεράνης, του Συριακού ηγέτη Μπασάρ αλ-Άσαντ. Οι ιρανικοί πράκτορες στο Ιράκ και την Υεμένη βρίσκονται επίσης πλέον σε θέση αδυναμίας. Παρά την γενική απροθυμία του Τραμπ για στρατιωτικές εμπλοκές στη Μέση Ανατολή, έχει πραγματοποιήσει απεργίες εναντίον των Χούθι, οι οποίοι απειλούν την περιφερειακή σταθερότητα και τον παγκόσμιο εμπόριο.

Παρόλα αυτά, η Τεχεράνη δεν είναι πιθανό να δεχτεί παθητικά τη μειωμένη περιφερειακή της επιρροή. Το καθεστώς και οι πράκτορές του θα χρησιμοποιήσουν όλα τα διαθέσιμα μέσα — συμπεριλαμβανομένων των πολιτικών δολοφονιών — για να διαταράξουν τις μεταβάσεις της Συρίας και του Λιβάνου σε σταθερές, μετα-ιρανικές πολιτικές τάξεις. Οι προσπάθειες να αποσταθεροποιηθεί η Ιορδανία πιθανόν να συνεχιστούν επίσης.

Παρόλο που η περιφερειακή ικανότητα του Ιράν έχει μειωθεί, η αποφασιστικότητά του παραμένει ακλόνητη. Η Τεχεράνη ελπίζει ότι οι πολιτικές του Τραμπ θα επιταχύνουν την παρακμή της διεθνούς τάξης υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, δημιουργώντας νέες ευκαιρίες για το Ιράν να προωθήσει τις στρατηγικές του φιλοδοξίες.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου