Είναι αξιόπιστα τα στατιστικά του Κρεμλίνου στην εποχή Πούτιν;

Του Arnold Khachaturov

Κατηγορίες για νοθεία στατιστικών στοιχείων βαραίνουν τη ρωσική κυβέρνηση τα τελευταία χρόνια. Είναι αλήθεια ότι οι αναλυτές έχουν κάθε λόγο να αμφισβητούν την αξιοπιστία των στατιστικών: όλο και περισσότερα δεδομένα κηρύσσονται απόρρητα, ενώ πολλά στοιχεία υπολογίζονται προφανώς για να ευχαριστήσουν το Κρεμλίνο. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι τα ρωσικά στατιστικά είναι απαξιωμένα όπως ήταν την περίοδο της Σοβιετικής Ένωσης. Απλώς χρειάζονται πιο προσεκτική ερμηνεία.

Μεγάλο μέρος της κριτικής για τα ρωσικά στατιστικά είναι δικαιολογημένη: τα επίσημα στοιχεία εμφανίζουν διάφορες μορφές χειραγώγησης. Πάρτε, για παράδειγμα, τις προεδρικές διαταγές του Μαΐου 2012, οι οποίες διαμόρφωσαν εσκεμμένα τα δεδομένα θνησιμότητας. Προκειμένου να επιδείξουν "επιτυχίες" στο Κρεμλίνο, οι περιφερειακές αρχές άλλαξαν κωδικούς θανάτων σαν να παίζουν μουσικές καρέκλες. Έτσι, οι αυτοκτονίες μετατράπηκαν σε "τραυματισμούς αβέβαιης πρόθεσης" στα στατιστικά, και οι καρδιαγγειακές παθήσεις σε θανάτους "από γηρατειά". Σύμφωνα με εκτιμήσεις, σήμερα περίπου το 10% των θανάτων στη Ρωσία καταγράφεται με λανθασμένους κωδικούς.

Ομοίως, τα στατιστικά για τον κορονοϊό ήταν διαστρεβλωμένα λόγω ελλείψεων στα περιφερειακά συστήματα συλλογής δεδομένων. Παρά τα χαμηλά επίσημα νούμερα, η Ρωσία κατέλαβε μια από τις πρώτες θέσεις στον πλανήτη σε υπερβολική θνησιμότητα. Την ίδια περίοδο, οι αρχές διεξήγαγαν μια απογραφή τόσο αμφισβητήσιμη που οι περισσότεροι εμπειρογνώμονες απέρριψαν τα αποτελέσματά της.

Τα προβλήματα δεν περιορίζονται στη δημογραφία. Αντίστοιχα ζητήματα υπάρχουν σε κάθε τομέα των επίσημων στατιστικών. Οι οικονομολόγοι υποστηρίζουν ότι το ρεκόρ χαμηλής φτώχειας στη Ρωσία οφείλεται περισσότερο σε νέες μεθοδολογίες υπολογισμού παρά σε πραγματική βελτίωση του βιοτικού επιπέδου. Κοινωνιολόγοι επισημαίνουν ότι τα δικαστικά στατιστικά αντικατοπτρίζουν τις προτεραιότητες των υπηρεσιών ασφαλείας όχι την πραγματική εγκληματικότητα. Οι περιβαλλοντολόγοι λένε ότι τα δεδομένα για την ατμοσφαιρική ρύπανση στη Ρωσία δεν μπορούν να λαμβάνονται στα σοβαρά, καθώς βασίζονται σε αυτοαναφορές των επιχειρήσεων.

Επιπλέον, ο Πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δεν διστάζει να εκφράζει την προτίμησή του για στοιχεία που αντικρούουν τις απαισιόδοξες δυτικές προβλέψεις. Συνδυασμένο με τις σοβιετικές παραδόσεις νοθείας, την αυξανόμενη αυταρχικοποίηση της κυβέρνησης και την επέκταση του καθεστώτος μυστικότητας, αυτό εγείρει εύλογα ερωτήματα σχετικά με την αξία των διαθέσιμων στοιχείων.

Ωστόσο, όταν οι ερευνητές θεωρούν εξ αρχής τα ρωσικά στατιστικά αναξιόπιστα, κάνουν ζημία στον εαυτό τους. Το πρώτο ερώτημα που πρέπει να τεθεί είναι: Πώς γνωρίζουμε για όλες αυτές τις διαστρεβλώσεις; Λίγοι είναι οι εσωτερικοί που αποκαλύπτουν πώς λειτουργεί το σύστημα. Στην πραγματικότητα, τα σημάδια νοθείας εντοπίζονται στα ίδια τα δεδομένα.

Η κατασκευή ψευδών στοιχείων δεν είναι τόσο εύκολη όσο φαίνεται: όλοι οι υπολογισμοί στα στατιστικά είναι διασυνδεδεμένοι, οπότε αργά ή γρήγορα αποκαλύπτονται τα ίχνη της επέμβασης. Οι παραποιήσεις μπορεί να είναι πιο λεπτές ή πιο εμφανείς, αλλά σχεδόν πάντα είναι ανιχνεύσιμες.

Οι διαστρεβλώσεις έχουν πολλές ενδείξεις: ξαφνικές αλλαγές στη μεθοδολογία, αδιευκρίνιστες ανατιμήσεις σε δυναμικές ή περιφερειακά δεδομένα, η χρήση μιας τιμής ως KPI ή κριτηρίου κατανομής πόρων, η ύπαρξη αντιφατικών πηγών κ.λπ. Κανένα από αυτά δεν αποδεικνύει σίγουρα ότι κάτι δεν πάει καλά, αλλά απαιτεί αυξημένη εγρήγορση.

Επίσης, οι στατιστικές διαστρεβλώσεις εμφανίζονται σε πολλές μορφές. Η εσκεμμένη επεξεργασία διαφέρει από τα λάθη συλλογής ή τις αντικειμενικές αδυναμίες καταγραφής της πραγματικότητας. Αν μια εταιρεία προσθέσει κατά λάθος ένα μηδενικό στον λογαριασμό της, αυτό μπορεί να οδηγήσει σε λανθασμένη εκτίμηση ολόκληρης της οικονομίας—χωρίς καμία κακή πρόθεση ή επιθυμία να "στολίσει" τα δεδομένα.

Υπάρχει και η λανθασμένη ερμηνεία των στοιχείων. Η συνεχιζόμενη αύξηση του ΑΕΠ της Ρωσίας μπορεί να φαίνεται παράδοξη με βάση τις σκληρές δυτικές κυρώσεις. Είναι δελεαστικό να αποδοθεί αυτό το "παράδοξο" σε σκόπιμη νοθεία από τις ρωσικές αρχές.

Ωστόσο, δεν υπάρχουν αξιόπιστες αποδείξεις ότι συμβαίνει κάτι τέτοιο. Υπάρχουν έμμεσες ενδείξεις στατιστικών ανωμαλιών, αλλά αυτές οφείλονται μάλλον στο γεγονός ότι οι παραδοσιακές μέθοδοι μέτρησης ίσως δεν λειτουργούν όπως πρέπει σε μια οικονομία που βιώνει απότομη δομική μεταμόρφωση.

Μια πιο απλή εξήγηση για αυτό το παράδοξο είναι ότι η ανάπτυξη του ΑΕΠ και η χαμηλή ανεργία δεν αμφισβητούν την ύπαρξη κρίσης—αλλά την επιβεβαιώνουν. Η ατέρμονη παραγωγή όπλων και η έντονη έλλειψη προσωπικού δίνουν στο Κρεμλίνο εντυπωσιακά νούμερα, αλλά ταυτόχρονα επιταχύνουν τον πληθωρισμό χωρίς να συμβάλλουν στην μακροπρόθεσμη ευημερία των πολιτών. Όποιος ισχυρίζεται το αντίθετο, χειραγωγεί τα δεδομένα—με τρόπο διαφορετικό από αυτόν του υπαλλήλου που "εμφυσησε" τα στοιχεία για να ευχαριστήσει τους ανωτέρους του.

Οποιαδήποτε κυβερνητικά στατιστικά πρέπει να αντιμετωπίζονται με προσοχή—διπλά όταν προέρχονται από μια χώρα χωρίς ανεξάρτητη δικαιοσύνη ή θεσμούς που διασφαλίζουν την αντικειμενικότητα των στατιστικών. Αλλά το ζήτημα της στατιστικής αξιοπιστίας δεν αφορά μόνο τη Ρωσία: η Κίνα κατηγορείται για χειραγώγηση δεδομένων εδώ και χρόνια, και οι ΗΠΑ εντάχθηκαν πρόσφατα στον "σύλλογο".

Γι’ αυτό, η πλήρης απόρριψη των ρωσικών επίσημων δεδομένων δεν είναι υγιής σκεπτικισμός, αλλά μια μορφή πνευματικής τεμπελιάς. Είναι μια ελκυστική προσέγγιση, καθώς προσφέρει μια απλή λύση για γρήγορες καταλήξεις χωρίς την ενόχληση της ανάλυσης. Το πρόβλημα είναι ότι σχεδόν σίγουρα δεν βοηθάει στην κατανόηση των διεργασιών που εκτυλίσσονται στη Ρωσία.

Τα επίσημα ρωσικά στατιστικά δεν πρόκειται να εξαφανιστούν, παρά την ανάπτυξη ψηφιακών μεθόδων και εναλλακτικών πηγών. Μόνο το κράτος έχει πρόσβαση σε πολλά εσωτερικά δεδομένα: μια φυσική μονοπωλιακή θέση που κάθε ερευνητής πρέπει να αντιμετωπίσει.

Τα καλά νέα είναι ότι ακόμη και ελαττωματικά ή διαστρεβλωμένα δεδομένα μπορούν να είναι χρήσιμα—εφόσον γνωρίζουμε πώς ακριβώς είναι ελαττωματικά. Έτσι, οι ερευνητές μπορούν να εκτιμήσουν την κλίμακα της νοθείας στις εκλογές ή τον πραγματικό αριθμό θανάτων από κορονοϊό.

Η επιμελής ανάλυση όλων των διαθέσιμων πληροφοριών είναι η μόνη μέθοδος που μας κρατά σε επαφή με την πραγματικότητα και αποφεύγει δαπανηρά λάθη. Παρόλο που τα ανοιχτά δεδομένα στη Ρωσία γίνονται όλο και πιο σπάνια, αυτή η διαδικασία δεν έχει προχωρήσει ακόμη πολύ.

Παρόλη την τάση του ρωσικού καθεστώτος προς βάναυση δικτατορία, διατηρεί πολλούς τεχνοκρατικούς θεσμούς και πρακτικές, ισορροπώντας μια απρόβλεπτη εξωτερική πολιτική με μια λογική οικονομική πορεία. Όσο συνεχίζει αυτό, τα ρωσικά στατιστικά θα έχουν—τουλάχιστον σε κάποιο βαθμό—αξία για τους ερευνητές. Αν ποτέ το καθεστώς αποφασίσει να δημιουργήσει μια παράλληλη πραγματικότητα, καταγράφοντας μια ιστορία στα επίσημα έγγραφα και διηγούμενο μια άλλη στο κοινό, αυτό δεν θα γίνει σε μια μέρα. Κι αν συμβεί, θα γίνει εμφανές σύντομα. Μέχρι τότε, είναι σημαντικό να συνεχίσουμε να διαβάζουμε ανάμεσα στις γραμμές.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου