Οι λεπτές ισορροπίες που πρέπει να κρατά η Ευρώπη με το Ιράν

Του Cornelius Adebahr

Στη συνεδρίαση του Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων στις 14 Οκτωβρίου, οι υπουργοί των κρατών μελών της ΕΕ αύξησαν και πάλι την πίεση στο Ιράν επιβάλλοντας κυρώσεις στις εταιρείες και τις αεροπορικές εταιρείες του. Δύο ημέρες αργότερα, η ΕΕ πραγματοποίησε την πρώτη της σύνοδο κορυφής με χώρες από το Συμβούλιο Συνεργασίας του Κόλπου (ΣΣΚ).

Αυτό που δεν έχουν κάνει ακόμη οι Ευρωπαίοι ηγέτες, ωστόσο, είναι να σκεφτούν τις προκλήσεις που παρουσιάζει το Ιράν και η περιοχή με ολιστικό τρόπο. Αυτό περιλαμβάνει την αξιολόγηση γιατί οι προηγούμενες και οι σημερινές στρατηγικές της ΕΕ για το Ιράν δεν απέδωσαν καρπούς.

Ένας νηφάλιος απολογισμός είχε καθυστερήσει πολύ, ακόμη και πριν από την τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς τον Οκτώβριο του 2023 και τον επακόλουθο πολυμέτωπο πόλεμο του Ισραήλ προκάλεσε την αποσύνθεση της περιοχής. Σήμερα, η Μέση Ανατολή θυμίζει την εποχή του Σεράγεβο που θα μπορούσε να πυροδοτήσει έναν παγκόσμιο πόλεμο. Ωστόσο, η ΕΕ συνεχίζει να ταλαιπωρείται, προσκολλημένη σε μακροχρόνια πρότυπα πολιτικής — "Περισσότερες κυρώσεις! Αλλά η πυρηνική συμφωνία! Και η λύση των δύο κρατών!" — ενώ πνίγηκε από τον θόρυβο των εμπλεκομένων.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ πρέπει να επαναβαθμονομήσουν επειγόντως την προσέγγισή τους έναντι του Ιράν με βάση τα καθιερωμένα ευρωπαϊκά συμφέροντα. Αυτό θα πρέπει να περιλαμβάνει τρεις βασικούς άξονες: τον περιορισμό του ιρανικού καθεστώτος πιο δυναμικά στις συμβατικές του δραστηριότητες, την υποστήριξη της ιρανικής κοινωνίας των πολιτών από μόνη της και ως επένδυση στο μέλλον και τη συμμετοχή των Άραβων γειτόνων του Ιράν με σκοπό να πυροδοτήσει συζητήσεις για την περιφερειακή ασφάλεια.

Για πάρα πολύ καιρό, η ΕΕ έκλεισε τα μάτια της σε μια μεταβαλλόμενη πραγματικότητα στην περιοχή. Αφού η Ουάσιγκτον εγκατέλειψε τη συμφωνία για τα πυρηνικά του Ιράν το 2018, οι ευρωπαϊκές πρωτεύουσες εστίασαν κυρίως στην αναβίωσή της, χωρίς να σεβαστούν τη δεινή κατάσταση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στο Ιράν και μια απλή απώθηση στην κακόβουλη προβολή ισχύος της Τεχεράνης μέσω ενός δικτύου των ενόπλων ομάδων που έχει υποστηρίξει, και μόνο αφού ιρανικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη εισήλθαν στο πεδίο μάχης της Ουκρανίας. Η προσέγγιση του Ιράν με τόσο επιλεκτικό τρόπο έχει αποδειχθεί σαφώς ανεπαρκής. Η επιδείνωση των καθιερωμένων προστατευτικών δικλέιδων μετά την αποχώρηση της Ουάσιγκτον από τη συμφωνία για τα πυρηνικά έδειξε ότι οποιαδήποτε στρατηγική της ΕΕ πρέπει να αποδόσει. 

Οι Ευρωπαίοι πρέπει να βρουν μια στρατηγική απάντηση τόσο σε μια ισραηλινή κυβέρνηση που δεν έχει μακροπρόθεσμη στρατηγική για τον πολυμέτωπο πόλεμό της όσο και σε ένα ιρανικό καθεστώς που προκαλεί τον όλεθρο στην περιοχή και κακομεταχειρίζεται τον λαό του. Ενώ η ΕΕ έχει αρχίσει να αντιδρά στην υλική υποστήριξη της Τεχεράνης για τον πόλεμο της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας, εξακολουθεί να υστερεί όσον αφορά τις βλαβερές δραστηριότητες του Ιράν σε ευρωπαϊκό έδαφος, συμπεριλαμβανομένων των επιθέσεων στον κυβερνοχώρο και των απειλών σε πολιτικά πρόσωπα, θεσμούς και ομάδες αντιφρονούντων.

Τα στενά καθορισμένα συμφέροντα ασφαλείας της ΕΕ έχουν επηρεαστεί από καιρό από τις ενέργειες της Ισλαμικής Δημοκρατίας, όταν η τελευταία αψηφά βασικούς μηχανισμούς μη διάδοσης των πυρηνικών όπλων είτε όταν ανοιχτά υποστηρίζει περιφερειακές πολιτοφυλακές ή μυστικές επιχειρήσεις της στην Ευρώπη. Αν και η κλίμακα της ιρανικής απειλής δεν είναι συγκρίσιμη με αυτή που θέτει η Ρωσία ή η Κίνα, η ολοένα και πιο στενή σχέση των δύο τελευταίων δυνάμεων με την Τεχεράνη υπογραμμίζει μια γεωπολιτική αναδιάταξη που μειώνει τη συνολική ασφάλεια της Ευρώπης.

Τα κράτη μέλη της ΕΕ χρειάστηκε επίσης να αντιμετωπίσουν τις ανθρωπιστικές συνέπειες των πολέμων στη Μέση Ανατολή και πέρα ​​από αυτήν. Δεδομένου του πώς οι προσφυγικές ροές πριν από σχεδόν μια δεκαετία συνέβαλαν σε μια αλλαγή στην εσωτερική πολιτική σκηνή της Ευρώπης που απειλεί τα δημοκρατικά της θεμέλια, η κατάπαυση του πυρός στη Γάζα και τον Λίβανο είναι ουσιαστικής σημασίας για την ήπειρο.

Ως εκ τούτου, η ΕΕ θα πρέπει να εργαστεί για να ενισχύσει τη στρατηγική της προσέγγιση με τρεις τρόπους.

Πρώτον, η ΕΕ πρέπει να ασχοληθεί πιο σοβαρά με τον περιορισμό των κακόβουλων δραστηριοτήτων της Ισλαμικής Δημοκρατίας. Αυτό περιλαμβάνει την επιβολή κυρώσεων στις εξαγωγές πυραύλων και μη επανδρωμένων αεροσκαφών, μεταξύ άλλων μέσω της καλύτερης κατανόησης της παραγωγής και της χρηματοδότησής τους, αλλά και της ενίσχυσης της ναυτικής αποστολής Aspides στον Περσικό Κόλπο. Και επεκτείνεται στην εργασία για τα περιγράμματα μιας αναθεωρημένης πυρηνικής συμφωνίας σήμερα, ώστε να μπορέσει να τεθεί σε εφαρμογή αμέσως μετά τις εκλογές στις ΗΠΑ τον Νοέμβριο. Όσο πιο γρήγορα, τόσο το καλύτερο, καθώς η Τεχεράνη εξετάζει τώρα σοβαρά την πυρηνική επιλογή για να δημιουργήσει τη δική της αποτρεπτική δύναμη.

Δεύτερον, η ΕΕ θα πρέπει να συμφωνήσει σε μια θεσμική πολιτική υλικής υποστήριξης της ιρανικής κοινωνίας των πολιτών εντός του Ιράν, καθώς και στην προστασία όσων εγκαταλείπουν τη χώρα και των μελών της διασποράς στα κράτη της ΕΕ. Αυτό θα ήταν απαραίτητο συμπλήρωμα στον περιορισμό της ιρανικής κυβέρνησης, μεταξύ άλλων για να σηματοδοτήσει ότι κάνει διάκριση μεταξύ του κυβερνώντος συστήματος και του πληθυσμού.

Τέλος, η συνεργασία με τις χώρες του ΣΣΚ για μια κοινή προσέγγιση για τη συλλογική ασφάλεια στην περιοχή θα ήταν αμοιβαία επωφελής για την ΕΕ και τη Μέση Ανατολή. Αυτό θα περιελάμβανε την επέκταση της ευρωπαϊκής θαλάσσιας αποστολής στο Στενό του Ορμούζ, με παράλληλη αξιοποίηση των διπλωματικών και πολιτικών τροχιών που έχει δημιουργήσει το ΣΣΚ με το Ιράν. Η πρώτη σύνοδος κορυφής ΕΕ-ΣΣΚ που πραγματοποιήθηκε στις Βρυξέλλες στις 16 Οκτωβρίου άνοιξε έναν δρόμο για τους Ευρωπαίους να εξετάσουν τις απόψεις των γειτόνων για το Ιράν, τόσο τη μακροχρόνια εχθρότητα όσο και την πρόσφατη προσέγγιση γύρω από την προσεκτική ύφεση Σαουδικής Αραβίας-Ιράν. Στην κοινή δήλωσή τους, η ΕΕ και το ΣΣΚ τόνισαν τη σημασία της "διπλωματικής δέσμευσης με το Ιράν για την επιδίωξη περιφερειακής αποκλιμάκωσης" και της "παύσης [της] διάδοσης βαλλιστικών πυραύλων και μη επανδρωμένων εναέριων οχημάτων και κάθε τεχνολογίας που απειλεί την ασφάλεια και των δύο μας. περιφέρειες". Εξέφρασαν επίσης τη λύπη τους για τις "αδιάκοπες πυρηνικές προόδους του Ιράν". Η δήλωση απέφυγε μια σκληρότερη καταδίκη του Ιράν για να επιτύχει τη λεπτή ισορροπία που προσπαθούν να επιτύχουν οι χώρες του Κόλπου μεταξύ της διατήρησης της εκεχειρίας που έχουν συνάψει με το Ιράν και της ανάγκης να τερματιστεί ο πόλεμος στον οποίο εμπλέκονται οι πληρεξούσιοί του με το Ισραήλ.

Αν και κανένα από τα παραπάνω δεν θα τερματίσει από μόνο του την εκρηκτική κλιμάκωση στην περιοχή, θα βελτίωνε την ικανότητα των Ευρωπαίων να σταθμίζουν, ως κυρίαρχοι παράγοντες, σε μια αρένα που έχει άμεσο αποσταθεροποιητικό αντίκτυπο στην ήπειρο.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου