Η ακροδεξιά στην Ευρώπη φοβίζει αλλά δεν είναι ανίκητη

Των Rosa Balfour, Stefan Lehne

Το πολιτικό τοπίο της Ευρώπης αλλάζει ραγδαία, με την κυρίαρχη τάση να ευνοεί την ακροδεξιά.

Τέτοια κόμματα βρίσκονται ήδη ή υποστηρίζουν πέντε κυβερνήσεις στην ΕΕ. Το Κόμμα για την Ελευθερία (PVV) του ΓκεερτΒιντερς είναι πιθανό να γίνει σύντομα μέρος ενός ολλανδικού συνασπισμού. Στο Βέλγιο, ο Βλαμ Μπελάνγκ  θα μπορούσε να επιτύχει μια σημαντική νίκη σε εθνικό επίπεδο τον Ιούνιο. Στην Αυστρία, το Κόμμα της Ελευθερίας (FPÖ) προηγείται στις δημοσκοπήσεις για τις βουλευτικές εκλογές του Σεπτεμβρίου. Εν τω μεταξύ, στη Γαλλία, η Μαρίν Λεπέν θεωρείται ότι έχει εξαιρετικές πιθανότητες να κερδίσει τις προεδρικές εκλογές του 2027.

Ακόμη και χώρες όπως η Γερμανία, η Ισπανία και η Πορτογαλία, που για μεγάλο χρονικό διάστημα έδειχναν ανοσία στον ιό της ριζοσπαστικής δεξιάς, είδαν πρόσφατα τέτοια κόμματα να κερδίζουν πρωτοφανή επίπεδα υποστήριξης. Η ακροδεξιά στην Πολωνία ηττήθηκε στις βουλευτικές εκλογές του Οκτωβρίου 2023, αλλά εξακολουθεί να απολαμβάνει ευρείας υποστήριξης.

Η άνοδος των ακροδεξιών κομμάτων δεν είναι νέο φαινόμενο, αλλά όσον αφορά τον αντίκτυπό της στις πολιτικές της ΕΕ, φθάνει ξεκάθαρα σε ένα νέο στάδιο. Κατά τον επερχόμενο θεσμικό κύκλο, η ακροδεξιά θα μπορούσε, για πρώτη φορά, να έχει σημαντικό αντίκτυπο στη μελλοντική κατεύθυνση της ΕΕ.

Εάν όλο και περισσότεροι ακροδεξιοί πολιτικοί προσχωρήσουν στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή, η μακροχρόνια διακυβέρνηση ενός μεγάλου συνασπισμού κεντροδεξιών και κεντροαριστερών κομμάτων και φιλελεύθερων θα απειληθεί. Σε τομείς πολιτικής όπου η ΕΕ αποφασίζει ομόφωνα, ο κίνδυνος μπλοκαρίσματος θα αυξηθεί.

Στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, οι δύο δεξιές ομάδες —οι Ευρωπαίοι Συντηρητικοί και Μεταρρυθμιστές (ECR) και το Identity and Democracy (ID)— είναι πιθανό να αναδυθούν σημαντικά ενισχυμένες από τις εκλογές του Ιουνίου. Αυτό θα μπορούσε να επηρεάσει τις πολιτικές της ΕΕ ιδιαίτερα σε ευαίσθητα θέματα όπως η μετανάστευση, το κλίμα και το κράτος δικαίου.Και μια επιστροφή στην προεδρία των ΗΠΑ από τον Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να ενισχύσει την ανατρεπτική δύναμη της ακροδεξιάς πολιτικής στην ΕΕ.

Υπό το φως αυτών των εξελίξεων, δημοσιεύουμε εν συντομία μια μελέτη σχετικά με τον αντίκτυπο των ριζοσπαστικών κομμάτων της δεξιάς στην ΕΕ και την εξωτερική της πολιτική. Βασιζόμενοι σε μια ανάλυση των πολιτικών δεκατεσσάρων σημαντικών κομμάτων σε όλη την ΕΕ και σε συνεντεύξεις με αξιωματούχους και διπλωμάτες, εξετάσαμε τον τρέχοντα και δυνητικό αντίκτυπο της ακροδεξιάς και αναπτύξαμε ιδέες για το πώς τα φιλελεύθερα κόμματα θα πρέπει να αντιμετωπίσουν αυτήν την πρόκληση.

Μεταξύ των ευρημάτων της έκθεσης είναι ότι τα ακροδεξιά κόμματα έχουν ως επί το πλείστον εγκαταλείψει τα αιτήματα για έξοδο από την ΕΕ ή το ευρώ, αλλά παραμένουν βαθιά σκεπτικά απέναντι στην ένωση. Οι περισσότεροι από αυτούς ευνοούν μια "Ευρώπη των εθνών" οργανωμένη αυστηρά σε διακυβερνητικές γραμμές και αφήνοντας τη μέγιστη ελευθερία στα κράτη μέλη. Απαιτούν την επιστροφή κάποιων εξουσιών σε εθνικό επίπεδο και θα αντισταθούν σε κάθε προσπάθεια ενίσχυσης των αρμοδιοτήτων της Ένωσης. Ομοίως, βλέπουν την εξωτερική πολιτική της ΕΕ στην καλύτερη περίπτωση ως έναν χαλαρό μηχανισμό συντονισμού που επιτρέπει στις κυβερνήσεις να προωθούν τα εθνικά τους συμφέροντα όπως τους βολεύει.

Εστιάζοντας κυρίως στην εσωτερική πολιτική, τα περισσότερα κόμματα μέχρι στιγμής δεν έχουν καλά ανεπτυγμένο προφίλ εξωτερικής πολιτικής. Προς το παρόν, ο μεγαλύτερος αντίκτυπός τους ήταν στις εξωτερικές πτυχές της μεταναστευτικής πολιτικής, όπου οδήγησαν τα κύρια κόμματα να κινηθούν προς ολοένα και πιο περιοριστικές πολιτικές. Επί του παρόντος στοχεύουν παρόμοιες προσπάθειες στις πολιτικές της ΕΕ για το κλίμα, τις οποίες θεωρούν ως ένα αυταρχικό σχέδιο της ελίτ που αγνοεί το κοινωνικό και οικονομικό κόστος για τους πολίτες.

Τα ακροδεξιά κόμματα κάνουν ελάχιστη χρήση της ατζέντας αξιών της εξωτερικής πολιτικής της ΕΕ. Αυτό οφείλεται εν μέρει επειδή έρχεται σε σύγκρουση με τις βαθιά συντηρητικές  αξίες τους και εν μέρει επειδή δεν βλέπουν το νόημα να επικρίνουν  τρίτες χώρες για τα ανθρώπινα δικαιώματα τους.

Όσον αφορά τη διεύρυνση της ΕΕ, αυτά τα κόμματα είναι ως επί το πλείστον δύσπιστα, εκτός από τις περιπτώσεις όπου συγκεκριμένα εθνικά συμφέροντα υπαγορεύουν μια πιο ανοιχτή πολιτική. Υποστηρίζουν τη μείωση της αναπτυξιακής βοήθειας της ΕΕ ή τη μόχλευση της για την επίτευξη συνεργασίας για τη μετανάστευση.

Όπως δείχνει το ιστορικό της Ουγγαρίας τους τελευταίους μήνες, οι φιλορωσικές συμπάθειες ακροδεξιών κομμάτων αποτελούν ιδιαίτερη πρόκληση για τη διατήρηση της υποστήριξης της ΕΕ προς την Ουκρανία. Υπάρχει ο κίνδυνος τα ακροδεξιά κόμματα να συνεργαστούν με άλλες φιλορωσικές δυνάμεις στην ΕΕ. Εκμεταλλευόμενη την κούραση του πολέμου, που επιδεινώνεται από τη ρωσική παραπληροφόρηση, η ακροδεξιά θα μπορούσε να μετατοπίσει την ευρωπαϊκή δημόσια υποστήριξη προς την Ουκρανία. Τούτου λεχθέντος, αυτό το ζήτημα είναι εξαιρετικά διχαστικό εντός της ακροδεξιάς, η οποία περιλαμβάνει επίσης ομάδες που είναι έντονα εχθρικές προς τη Ρωσία. Παρόμοιες διαφωνίες υπάρχουν και για την Κίνα, με τα σκανδιναβικά κόμματα να κρατούν αρνητική στάση και τα κεντροευρωπαϊκά να δίνουν προτεραιότητα στις οικονομικές σχέσεις με την Κίνα.

Γενικότερα, καθώς όλα αυτά τα κόμματα είναι εθνικιστικά και καθώς τα εθνικά συμφέροντα διαφέρουν φυσικά, δυσκολεύονται να συνεργαστούν αποτελεσματικά. Αυτό μειώνει τον συνολικό αντίκτυπό τους και δίνει στα κύρια κόμματα ένα τακτικό πλεονέκτημα.

Αλλά δεν υπάρχει ένα ενιαίο πρότυπο για το πώς να αντιμετωπίσουμε τα ακροδεξιά κόμματα. Η διατήρησή τους εκτός εξουσίας σε εθνικό και επίπεδο ΕΕ μέσω ενός αποκλεισμού ήταν αποτελεσματική σε ορισμένες περιπτώσεις, αλλά μόλις ενίσχυσε τη λαϊκή υποστήριξή τους σε άλλες. Μερικές φορές, μια πολιτική δέσμευσης που στοχεύει να κατευθύνει τέτοια κόμματα προς την επικρατούσα τάση είχε θετικά αποτελέσματα. Τέτοιες προσπάθειες σε επίπεδο ΕΕ φαίνεται να έχουν -προς το παρόν- επιτυχία με το Κόμμα των Φινλανδών και τους Αδελφούς της Ιταλίας (Fratelli d'Italia). 

Σε αυτό το πλαίσιο, τρία σημεία είναι θεμελιωδώς σημαντικά για να λάβουν υπόψη οι πολιτικοί ηγέτες σε αυτό το κομβικό εκλογικό έτος για την Ευρώπη.

Πρώτα και κύρια, η ΕΕ ως φιλελεύθερο, δημοκρατικό εγχείρημα δεν έχει μέλλον χωρίς τις θεμελιώδεις αξίες της. Τα μέρη που είναι προσηλωμένα σε αυτές τις αξίες πρέπει να εντείνουν τη συνεργασία τους προκειμένου να απομονώσουν τους πιο αποφασιστικούς ταραξίες και να πείσουν τους αμφιταλαντευόμενους εταίρους να συμμετάσχουν. Η έρευνά μας δείχνει ότι υπάρχει σύνδεση μεταξύ της επιδείνωσης της δημοκρατίας εντός της ΕΕ και της ενότητας στην εξωτερική πολιτική.

Δεύτερον, η πρωταρχική ευθύνη για τον περιορισμό της ακροδεξιάς ανήκει στα κυρίαρχα κόμματα σε εθνικό επίπεδο. Πρέπει να αντισταθούν στον πειρασμό να μιμηθούν θέσεις της  για να αποφύγουν να χάσουν ψηφοφόρους από αυτούς. Η πείρα έχει δείξει ότι αυτή η τακτική συνήθως φέρνει μπούμερανγκ και ωφελεί την ίδια την ακροδεξιά.

Τρίτον, η ακροδεξιά έχει κερδίσει έδαφος, αλλά εξακολουθεί να είναι μειοψηφία και παραμένει διχασμένη. Η πιο αποφασιστική και δυναμική ηγεσία των θεσμικών οργάνων, οι πιο αποτελεσματικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων και η στενότερη συνεργασία μεταξύ των βασικών ενδιαφερομένων μπορούν να κάνουν την ΕΕ πιο ανθεκτική και πιο ικανή να αντέξει αυτήν την πρόκληση.

*Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Απόδοση-Επιμέλεια: Νικόλας Σαπουντζόγλου