Η αυταρχική (επι)στροφή της Σερβίας

Του Dimitar Bechev

Υπάρχει ένα άρωμα "επιστροφής στο μέλλον" στη Σερβία. Θα πίστευε κανείς ότι η χώρα έχει προχωρήσει εδώ και καιρό από τα χαμηλά της δεκαετίας του 1990. Ωστόσο, τουλάχιστον σε ορισμένους Σέρβους υπάρχει η αίσθηση ότι το ρολόι έχει γυρίσει πίσω στην εποχή του πρώην προέδρου και ισχυρού άνδρα Σλόμπονταν Μιλόσεβιτς.

Στοιχείο νούμερο ένα: τα πανταχού παρόντα ταμπλόιντ και τα δημοφιλή τηλεοπτικά κανάλια. Αν θέλουμε να πιστέψουμε τους χαζούς τίτλους, ο πόλεμος επέστρεψε στην πρώην Γιουγκοσλαβία. Η Σερβία εξακολουθεί να δίνει τις χθεσινές μάχες εναντίον των Αλβανών του Κοσσυφοπεδίου, των Βόσνιων και, περιστασιακά, της Κροατίας ή άλλων γειτονικών χωρών.

Στοιχείο νούμερο δύο: η ύπουλη Δύση είναι αναμφίβολα συνένοχος, βοηθώντας και υποκινώντας τους εχθρούς εκτός και τους εντός του Βελιγραδίου με το ίδιο κέφι. Τόσο πολύ που ο Σέρβος πρόεδρος Αλεξάνταρ Βούτσιτς υπαινίχθηκε, στον απόηχο των πρόωρων κοινοβουλευτικών και τοπικών εκλογών της 17ης Δεκεμβρίου, ότι "μια σημαντική χώρα" είχε παρέμβει "με τον πιο βάναυσο τρόπο" στην ψηφοφορία (μια συγκαλυμμένη αναφορά στη Γερμανία).

Η πρωθυπουργός Άνα Μπρνάμπιτς σφυρίζει την ίδια μελωδία. Μιλώντας για τις διαμαρτυρίες της αντιπολίτευσης κατά των εκλογικών παρατυπιών, ευχαρίστησε τις ρωσικές υπηρεσίες ασφαλείας που προειδοποίησαν την κυβέρνηση για το "τι ετοιμαζόταν στο Βελιγράδι".

Για την αντιπολίτευση, η σκληρή αστυνομική καταστολή μιας συγκέντρωσης στις 24 Δεκεμβρίου σίγουρα μυρίζει Μιλόσεβιτς. Ο αντιπολιτευόμενος συνασπισμός της Σερβίας κατά της βίας (SPN) πρωτοστατεί στις διαδηλώσεις ενάντια στις νοθευμένες εκλογές. Οι φύλακες των εκλογών έχουν σημάνει συναγερμό σχετικά με υποτιθέμενα επιθετικά παιχνίδια από τον Βούτσιτς και το περιβάλλον του.

Ο κατάλογος περιλαμβάνει εγγραφή φανταστικών ψηφοφόρων στις κεντρικές συνοικίες του Βελιγραδίου, μεταφορά με λεωφορεία με άτομα από τη Δημοκρατία Σέρπσκα - τη σερβοκρατούμενη οντότητα στη Βοσνία-Ερζεγοβίνη - στις εκλογικές περιφέρειες στη Σερβία, εξαγορές ψήφων, γέμισμα καλπών και άτομα που ψηφίζουν περισσότερες από μία φορές. Αυτές οι πρακτικές παρέσυραν το αποτέλεσμα στις τοπικές εκλογές στο Βελιγράδι, που πραγματοποιήθηκαν παράλληλα με την ψηφοφορία για το κοινοβούλιο.

Σε ειδική έκθεση, μια διεθνής αποστολή παρατήρησης εκλογών κατέληξε στο συμπέρασμα ότι οι παρατυπίες αμαύρωσαν την ψηφοφορία. Ο Βούτσιτς και το Σερβικό Προοδευτικό Κόμμα (SNS) έλαβαν δυσανάλογη κάλυψη τόσο στα δημόσια όσο και στα ιδιωτικά μέσα ενημέρωσης, "έγειραν τη ζυγαριά".

Η αντιπολίτευση πιθανώς είχε την ευκαιρία να "καταλάβει" το Βελιγράδι. Το SNS και ο σύμμαχός του, το Σερβικό Κόμμα των Σοσιαλιστών (SPS) του Ίβιτσα Ντάτσιτς, έχασαν την πλειοψηφία τους στη συνέλευση της πρωτεύουσας. Ωστόσο, σύμφωνα με τα τελικά αποτελέσματα που αποκαλύφθηκαν στις 4 Ιανουαρίου, το SNS τερμάτισε ακόμα πρώτο, μπροστά από το SPN. Και το ποιος θα αναλάβει το μοιρασμένο δημοτικό κοινοβούλιο θα αποφασιστεί από μια λαϊκιστική ομάδα, Εμείς – η Φωνή του Λαού (MI-GN), που δημιουργήθηκε από τον συνωμοσιολόγο και αντιεμβολιαστή Μπράνιμιρ Νεστόροβιτς. Δεν χρειάζονται πολλά για να καταλάβουμε ότι ο Νεστόροβιτς μπορεί να ταχθεί στο πλευρό του Βούτσιτς, εδραιώνοντας το status quo στο Βελιγράδι - αν και προς το παρόν, λέει ότι δεν έχει τέτοιες προθέσεις.

Όπως ήταν αναμενόμενο, το SPN ζητά επανάληψη των εκλογών. Και με τα Ορθόδοξα Χριστούγεννα της Σερβίας να έχουν απομακρυνθεί, οι διαμαρτυρίες πρόκειται να επιστρέψουν δυναμικά αυτό το ερχόμενο Σαββατοκύριακο. Η Μαρίνικα Τέπιτς, η οποία έκανε για λίγο απεργία πείνας, έγινε το πρόσωπο της αναταραχής κατά του Βούτσιτς. Η κρίση απέχει πολύ από το να έχει τελειώσει.

Σε προηγούμενες περιπτώσεις, η ΕΕ μάλλον θα προτιμούσε να μείνει ουδέτερη. Η συμπάθεια των αξιωματούχων των Βρυξελλών μπορεί να κλίνει προς τη δημοκρατική αντιπολίτευση, αλλά το να επιλέξουν φανερά μια πλευρά θα αποδοκιμαζόταν. Ο Βούτσιτς είναι τόσο μια πρόκληση για την ΕΕ όσο και εταίρος, ιδίως στις δύσκολες διαπραγματεύσεις με το Κοσσυφοπέδιο. Και παρόλο που η Σερβία είναι μια κοινοβουλευτική δημοκρατία, ο πρόεδρος είναι εδώ και πολύ καιρό επικεφαλής — ένα γεγονός που λίγοι στις Βρυξέλλες το έχουν ξεκαθαρίσει.

Αυτό δεν είναι πλέον δυνατό. Η σερβική κυβέρνηση έχει βάλει στόχο την ΕΕ, κατηγορώντας την ότι διεξάγει εκστρατεία αποσταθεροποίησης. Στις 8 Ιανουαρίου, ο Πέτερ Στάνο, εκπρόσωπος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, αποδοκίμασε τέτοιους ισχυρισμούς, παρομοιάζοντάς τους με ρωσική προπαγάνδα.

Υπήρξε κριτική και από σοσιαλδημοκράτη μέλος της γερμανικής Bundestag, με το υπουργικό συμβούλιο του συνασπισμού στο Βερολίνο να αναμένεται να σκληρύνει τη ρητορική του. Ο πόλεμος των λέξεων μπορεί να κλιμακωθεί περαιτέρω - ειδικά εάν οι Σέρβοι αξιωματούχοι συνεχίσουν να χαλαρώνουν και να αποτίουν φόρο τιμής στη Ρωσία ή να συζητήσουν δημόσια με τον πρεσβευτή της, Αλεξάνταρ Μπότσαν - Χαρτσένκο, για να την κολλήσουν στη Δύση.

Η σερβική αντιπολίτευση σίγουρα θα ήθελε την αλλαγή του τόνου στις Βρυξέλλες και στις βασικές πρωτεύουσες της ΕΕ. Οι κατηγορίες εναντίον ευρωπαίων αξιωματούχων για συμπαιγνία με τον Βούτσιτς είναι λίγο λιγότερο πειστικές αυτές τις μέρες από ό,τι στο πρόσφατο παρελθόν. Ταυτόχρονα, η πίεση της Δύσης εναντίον των σερβικών αρχών μπορεί να μην βοηθήσει στην εξομάλυνση του αγωνιστικού χώρου, το αποτέλεσμα που πραγματικά επιδιώκει η αντιπολίτευση.

Ο Βούτσιτς μπορεί να παραχωρήσει επαναληπτικές εκλογές στο Βελιγράδι και αυτή τη φορά να παίξει πιο δίκαια, αλλά αυτό δεν εγγυάται μια σημαντική πρόοδο στο SPN στην πρωτεύουσα. Οι εθνικές εκλογές είναι ακόμη λιγότερο πιθανές, αλλά ακόμα κι αν γίνουν, το SNS θα μπορούσε να αναδειχθεί θριαμβευτής για άλλη μια φορά. Το κόμμα διαθέτει 800.000 μέλη σε μια χώρα της οποίας ο πληθυσμός είναι κάτω από 7 εκατομμύρια. Είναι μια μεγάλης κλίμακας πελατειακή μηχανή που παρέχει πρόσβαση σε θέσεις εργασίας του δημόσιου τομέα και κρατικούς πόρους.

Ο Βούτσιτς βρίσκεται σε σύγκρουση με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης με τη μεγαλύτερη τηλεθέαση, ιδίως τα κανάλια Pink και Happy TV. Και έχει ένα συναρπαστικό αφήγημα για το πώς εργάζεται ακούραστα για να κάνει τη Σερβία πιο πλούσια, πιο ανεπτυγμένη και με μεγαλύτερη επιρροή στις περιφερειακές υποθέσεις. Εν ευθέτω χρόνω, πιθανότατα θα προσπαθήσει να καθησυχάσει τους δυτικούς ηγέτες ότι δεν εννοεί ούτε τη στροφή προς τη Ρωσία στην εξωτερική πολιτική. Αντίθετα, η σερβική αντιπολίτευση στερείται μιας αφηγηματικής ή ουσιαστικής προσφοράς στη σερβική βάση, πέρα από την έκκληση να απαλλαγεί από τον Βούτσιτς, ο οποίος έχει αμαυρωθεί από φερόμενη διαφθορά και δεσμούς με το οργανωμένο έγκλημα.

Το 2019, το Freedom House επαναταξινόμησε τη Σερβία ως "εν μέρει ελεύθερη" — δηλαδή ένα "υβριδικό" καθεστώς, σε αντίθεση με τη μη ενοποιημένη δημοκρατία. Τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων υποστηρίζουν τον εν λόγω χαρακτηρισμό.

Τα καλά νέα είναι ότι η Σερβία έχει ακόμη πολλούς δημοκράτες που βλέπουν την ΕΕ ως σύμμαχο. Τα κακά νέα πάντως είναι ότι στο εσωτερικό δεν έχουν το πάνω χέρι. Το περισσότερο που θα μπορούσαν να ελπίζουν είναι να πάρουν το Βελιγράδι - ένα κατόρθωμα που πέτυχε η αντιπολίτευση κατά του Μιλόσεβιτς τον Νοέμβριο του 1996.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ