Μπορεί να σταματήσει το παγκόσμιο σπιράλ βίας;

Του Stefan Lehne 

Το κλίμα αναταραχής που εξαπλώνεται ολοένα στον κόσμο καθιστά δύσκολο να δοθεί ουσιαστική απάντηση σε μεμονωμένες κρίσεις. Η πρακτική ατιμωρησίας ενθαρρύνει τους εν δυνάμει επιτιθέμενους.

Μόνο και μόνο τους τελευταίους μήνες, ξέσπασε αιματηρός εμφύλιος στο Σουδάν, το Αζερμπαϊτζάν κατέλαβε το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, που κατοικείται από Αρμένιους, η σερβική πολιτοφυλακή προσπάθησε να αποσταθεροποιήσει το βόρειο Κόσοβο, τα στρατιωτικά πραξικοπήματα πολλαπλασιάστηκαν στην Αφρική, με τη ζώνη του Σαχέλ να στρέφεται όλο και περισσότερο στην αναρχία, και οι επιθέσεις της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας μαίνονται. Το πιο πρόσφατο ξέσπασμα βίας, η τρομοκρατική επίθεση της Χαμάς στο νότιο Ισραήλ, με τα επακόλουθα ισραηλινά αντίποινα στη Λωρίδα της Γάζας, θα μπορούσε ακόμα να κλιμακωθεί προκαλώντας μια γενικευμένη σύρραξη στη Μέση Ανατολή.

Μέχρι πρόσφατα, ο 21ος αιώνας αναγνωριζόταν ως μια από τις πιο ειρηνικές περιόδους της ανθρώπινης ιστορίας. Γιατί βλέπουμε τώρα ένα τέτοιο κρεσέντο βίας; Τι πήγε λάθος; 

Ένας από τους πιο σημαντικούς παράγοντες, που οδηγούν στην αποδυνάμωση της ασφάλειας είναι η ενίσχυση των γεωπολιτικών διεκδικήσεων ανά τον κόσμο. Η ελπίδα για μια παγκόσμια τάξη, που θα βασίζεται στη δημοκρατία και στο κράτος δικαίου, που ήταν ακόμη ζωντανή στις αρχές του αιώνα, έχει πλέον συρρικνωθεί. Οι Ηνωμένες Πολιτείες, διχασμένες εσωτερικά και με υπερβολική έκθεση όσον αφορά την εξωτερική τους πολιτική, έχουν περιορίσει τον ηγετικό τους ρόλο αν και τώρα προσπαθούν να επανέλθουν. Η Ρωσία θέλει να "ανοικοδομήσει" την αυτοκρατορία της. Στην Κίνα, η οικονομική ανάπτυξη δεν οδήγησε σε ιδεολογική σύγκλιση με τη Δύση, αλλά μάλλον στη φιλοδοξία να αμφισβητήσει την υπεροχή της Δύσης και να γίνει η κυρίαρχη δύναμη στην περιοχή Ασίας - Ειρηνικού. Ο εξαιρετικά μεταδοτικός ιός της πολιτικής εξουσίας "μόλυνε", επίσης, δυνάμεις μεσαίου αναστήματος, όπως η Τουρκία, το Ιράν, η Σαουδική Αραβία και η Αιθιοπία οδηγώντας τες σε μια σειρά από περιφερειακές διαμάχες εξουσίας. 

Την ίδια στιγμή, τα "αντίδοτα" στη χρήση βίας, που ανέπτυξε η διεθνής κοινότητα τις τελευταίες δεκαετίες, εξελίχθηκαν λιγότερο αποτελεσματικά. Όντας αποσπασματική και αδύναμη η διεθνής υποστήριξη, τα Ηνωμένα Έθνη, το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο και άλλες παγκόσμιες και περιφερειακές οντότητες για την ειρηνική επίλυση των διαφορών, δεν μπορούν να αντισταθμίσουν την αμείλικτη δυναμική της γεωπολιτικών αντιπαραθέσεων. 
  
Σε αυτά προστίθεται και η σχετική παρακμή της Δύσης. Η G7, η κύρια συντονιστική της πλατφόρμα, αντιπροσώπευε περίπου το 70% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 1989, αλλά μόλις το 40% το 2023. Η διπλωματική επιρροή των δυτικών χωρών μειώθηκε μαζί με το οικονομικό τους βάρος. Οι οικονομικές κυρώσεις - ανέκαθεν αγαπημένος μοχλός πίεσης της Δύσης- χάνουν την αποτελεσματικότητά τους, καθώς πολλές χώρες κερδίζουν πολλά χρήματα από την παραβίαση αυτών των οικονομικών περιορισμών. Καθώς η κυριαρχία της Ευρώπης και των Ηνωμένων Πολιτειών φθίνει σταδιακά, η τεράστια δυσαρέσκεια στον Παγκόσμιο Νότο απέναντι στους πρότερους ηγεμόνες ήρθε στο προσκήνιο. Η άρνηση των περισσότερων αναπτυσσόμενων χωρών να ενωθούν με τη Δύση στην επιβολή κυρώσεων στη Ρωσία αποτυπώνει ακριβώς αυτό. Η σημερινή σύγκρουση στη Μέση Ανατολή θα αμβλύνει περαιτέρω αυτό το χάσμα, καθώς η δυτική αλληλεγγύη με το Ισραήλ έρχεται σε απόλυτη αντίθεση με την ευρεία υποστήριξη για τους Παλαιστίνιους στον Παγκόσμιο Νότο.

Τα δεκαπέντε χρόνια παρακμής της δημοκρατίας οδήγησαν σε εξασθένηση της διεθνούς ασφάλειας. Σύμφωνα με το Freedom House, περίπου το 38% του παγκόσμιου πληθυσμού ζει σήμερα σε χώρες που δεν είναι "ελεύθερες" σε σύγκριση με το 20%, που ζει σε "ελεύθερες" χώρες. Πολλές μελέτες έχουν δείξει ότι τα αυταρχικά καθεστώτα είναι πιο επιρρεπή στη βία συγκριτικά με τα δημοκρατικά και η πρόσφατη εμπειρία το επιβεβαιώνει αυτό. 
 
Τελικά, περισσότερο από ποτέ, η βία φέρνει βία. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, όπου η ρητορική μίσους και η παραπληροφόρηση φτάνουν "ως το μεδούλι", διευρύνουν την ένταση. Ωστόσο, παραδόξως, ο πολλαπλασιασμός των κρίσεων αναισθητοποιεί. Η ικανότητά μας να αντιμετωπίζουμε πολλαπλές παράλληλες προκλήσεις είναι περιορισμένη. Οι νέες συγκρούσεις τείνουν να απομακρύνουν από τη συλλογική μας συνείδηση όσες είναι ήδη σε εξέλιξη. Ποιος θυμάται ακόμη τη φρίκη του εμφυλίου πολέμου στο Σουδάν ή τα βάσανα που υπέστησαν οι Αρμένιοι, χάνοντας τα σπίτια τους; Καθώς το κλίμα αναταραχής εξαπλώνεται ολοένα στον κόσμο, η ικανότητα για ουσιαστική αντίδραση σε μεμονωμένες κρίσεις περιορίζεται. Η πρακτική ατιμωρησίας ενθαρρύνει τους εν δυνάμει επιτιθέμενους.

Η σημερινή έκρηξη βίας αποτελεί μια προσωρινή οπισθοδρόμηση ή ο κόσμος επιστρέφει στην παμπάλαια λογική της επιθετικότητας και της κατάκτησης που πιστεύαμε ότι είχαμε αφήσει πίσω; Οι σύγχρονες οικονομίες χρειάζονται ένα σταθερό πλαίσιο, που να διευκολύνει υψηλά επίπεδα διεθνούς συνεργασίας. Συνεπώς, οι περισσότερες κυβερνήσεις εξακολουθούν να υποστηρίζουν ένα διεθνές σύστημα, στο οποίο οι συγκρούσεις συμφερόντων επιλύονται με ειρηνικά μέσα. Ωστόσο, πολλές από αυτές τις κυβερνήσεις παραμένουν πολύ παθητικές μπροστά στις αυξανόμενες προκλήσεις ασφάλειας. 

Οι ενδιαφερόμενοι για την παγκόσμια σταθερότητα πρέπει να περιορίσουν τους σημερινούς και μελλοντικούς επιτιθέμενους πιο αποτελεσματικά. Το να αποδειχθεί ότι η χρήση βίας δεν αποδίδει είναι μακράν ο καλύτερος τρόπος για να μειωθεί ο κίνδυνος νέας βίας. Δεν υπάρχει, επομένως, τίποτα πιο επείγον από το να αποτραπεί η εξάπλωση της σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή και να ενισχυθεί η υποστήριξη προς την Ουκρανία. 

Οι κυβερνήσεις πρέπει, επίσης, να επαναπροσδιορίσουν τη δέσμευσή τους στα διεθνή μέσα διαχείρισης κρίσεων και να τα βελτιώσουν, ώστε να μπορούν να απαντούν καλύτερα σε μελλοντικές κρίσεις. Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν έχει δίκιο: "Βρισκόμαστε σε ένα σημείο καμπής στην ιστορία". Επιστρέφουμε σε έναν κόσμο, όπου κυριαρχεί η πολιτική της ισχύος και "η ισχύς είναι το σωστό", ή μπορούμε να εξασφαλίσουμε ένα συνεργατικό διεθνές σύστημα, όπου θα τηρούνται οι βασικοί κανόνες, ικανό να αντιμετωπίσει τις μεγάλες διεθνείς προκλήσεις του σήμερα; 

Αυτό είναι το μέγιστο διακύβευμα.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ