Ώρα να σοβαρευτούμε για τη Μολδαβία

Του Thomas de Waal

Για τη Μολδαβία, το 2022 ήταν το χειρότερο και το καλύτερο έτος.

Ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία ανέτρεψε τη ζωή. Η χώρα, που συχνά κατατάσσεται ως η φτωχότερη στην Ευρώπη, δέχτηκε 80.000 Ουκρανούς πρόσφυγες σχεδόν σε μια νύχτα. Ο πληθωρισμός ήταν αχαλίνωτος και η οικονομία κατέρρευσε. Με τη βοήθεια της ΕΕ, η Μολδαβία κατάφερε να απαλλαγεί πλήρως από την εξάρτηση από το φυσικό αέριο από τον κύριο προμηθευτή της, τη Ρωσία, αλλά οι λογαριασμοί κοινής ωφελείας εκτινάχθηκαν στα ύψη. Η Ουκρανία ήταν ο κύριος πάροχος ηλεκτρικής ενέργειας της Μολδαβίας και σε δύο ημέρες τον Νοέμβριο του 2022, σημειώθηκαν σχεδόν ολοκληρωτικές διακοπές ρεύματος.

Αλλά και η Ουκρανία έσωσε τη Μολδαβία, με μεγάλο κόστος. Ο πόλεμος υποχώρησε καθώς οι Ρώσοι υποχώρησαν κατά μήκος της ακτής του Ευξείνου Πόντου. Και τον Ιούνιο, το Κισινάου - μαζί με το Κίεβο - έλαβε κάτι πολύτιμο που θα περίμενε δεκαετίες σε λιγότερο ακραίες περιστάσεις: το καθεστώς υποψηφίου στην ΕΕ. Η φιλοευρωπαία πρόεδρος της Μολδαβίας, Μάγια Σάντου, και η κυβέρνησή της θέλουν να βασιστούν σε αυτό και να ανοίξουν ενταξιακές συνομιλίες με την ΕΕ μέχρι το τέλος αυτού του έτους.

Σε μια πρόσφατη επίσκεψη στο Κισινάου ως μέλος μιας ομάδας που συνδέεται με το Institute for Human Sciences Vienna (IWM), η ομιλία που άκουσα δεν ήταν τόσο αποκαλυπτική. αφορούσε τη διαχείριση μακροπρόθεσμων απειλών, όχι την καθημερινή επιβίωση. Αφορούσε επίσης πολλά για το τι είναι και τι δεν κάνουν οι Βρυξέλλες.

Το γεγονός ότι η διαδικασία της ΕΕ συμβαίνει καθόλου οφείλει πολλά στην προσωπική διπλωματία της Σάντου και του Νίκου Ποπέσκου, υπουργού Εξωτερικών - και πρώην ερευνητή. Χρειάστηκε να κάνουν πολύ λόμπινγκ - και εξακολουθούν να κάνουν - για να πείσουν τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες ότι η Μολδαβία δεν ήταν πια στο ίδιο τέλμα διαφθοράς που ήταν τις τελευταίες δύο δεκαετίες, και επίσης ότι η συνεργασία με την Ουκρανία ήταν θετική, κάτι που πολλοί στο Κίεβο δεν δέχτηκαν αρχικά με ενθουσιασμό.

Αλλά η Σάντου και η κυβέρνησή της πληρώνουν το τίμημα για την αναταραχή του 2022. Η δημοτικότητά τους έχει μειωθεί απότομα από τότε που εκείνη και το κόμμα της κέρδισαν πρώτα προεδρικές και στη συνέχεια κοινοβουλευτικές εκλογές το 2020 και το 2021. Δημοσκόπηση του Διεθνούς Ρεπουμπλικανικού Ινστιτούτου (IRI) στο τέλος της περσινής χρονιάς κατέγραψε υψηλό ποσοστό αποδοκιμασίας για την πρόεδρο και ακόμη υψηλότερο για την κυβέρνηση. Οι ψηφοφόροι είχαν μια συντριπτική ενασχόληση με την οικονομία και ιδιαίτερα την αύξηση των λογαριασμών ενέργειας.

Η Σάντου θέλει να συσπειρώσει το κοινό εκ νέου σε αυτή της και την κυβέρνηση με μια μεγάλη φιλοευρωπαϊκή συγκέντρωση στις 21 Μαΐου. Θα ακολουθήσει την 1η Ιουνίου η σύνοδος κορυφής της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας, στην οποία θα συμμετάσχουν ορισμένοι από τους μεγάλους αρχηγούς κρατών της Ευρώπης. Η ίδια δημοσκόπηση του IRI έδειξε ότι το 63% υποστήριξε την ένταξη στην ΕΕ, αλλά πολλοί από τους συνομιλητές μας ανησυχούσαν ότι η ένταξη στην ΕΕ θα μπορούσε να κολλήσει πριν το κοινό δει οποιοδήποτε όφελος από αυτήν.

Η Μολδαβία δεν είναι Ουκρανία και η ρωσική απειλή είναι πιο έμμεση. Δεν μπορεί να δηλωθεί αρκετά συχνά ότι η Υπερδνειστερία, η κυρίως ρωσόφωνη περιοχή που είναι de facto ξεχωριστή από την υπόλοιπη Μολδαβία από το 1992, δεν είναι το Ντονμπάς, ούτε καν η Αμπχαζία. Η Μόσχα επενδύει πολύ λιγότερα εκεί. Στα χαρτιά υπάρχουν 1.500 Ρώσοι στρατιώτες στο έδαφος, αλλά οι περισσότεροι ειδικοί συμφωνούν ότι οι περισσότεροι είναι ντόπιοι με ρωσικές στολές και ο αριθμός των πραγματικών Ρώσων αξιωματικών που παραμένουν είναι λιγότεροι από 100. Δεν είναι δύναμη εισβολής.

Οι κίνδυνοι είναι άλλου είδους. Την τελευταία δεκαετία, η Υπερδνειστερία διοικείται από τον επιχειρηματικό όμιλο Σερίφ, ο οποίος έβλεπε τόσο ανατολικά όσο και δυτικά, διατηρώντας τη ρωσική πολιτική υποστήριξη ενώ επιδιώκει μερική οικονομική ενοποίηση με τη δεξιά όχθη της Μολδαβίας. Όταν ξέσπασε ο πόλεμος, η ηγεσία έκανε ό,τι μπορούσε για να έχει σκυμμένο το κεφάλι και να μην παρασυρθεί.

Αλλά το επιχειρηματικό μοντέλο της Σερίφ βρίσκεται τώρα υπό έντονο στρες. Η Ουκρανία έκλεισε τα σύνορά της με την Υπερδνειστερία, περιορίζοντας τόσο το νόμιμο όσο και το παράνομο εμπόριο. Η περιοχή λειτουργεί με αυτό που είναι βασικά δωρεάν φυσικό αέριο από τη Ρωσία, το οποίο παρέχεται μέσω της Μολδαβίας, χωρίς κανείς να παίρνει λεφτά. Αυτό το αέριο με τη σειρά του τροφοδοτεί το εργοστάσιο παραγωγής ενέργειας Κουτσουργκάν, το οποίο εξακολουθεί να προμηθεύει τη δεξιά όχθη της Μολδαβίας με το ήμισυ της ηλεκτρικής ενέργειας της.

Τι θα συμβεί όμως εάν η Μόσχα σταματήσει να παρέχει φυσικό αέριο ή το αρχαϊκό εργοστάσιο στο Κουτσουργκάν χρειαστεί να κλείσει; Μέσα σε λίγους μήνες μια περιοχή με πληθυσμό 400.000 κατοίκων, πολλοί από τους οποίους είναι συνταξιούχοι, θα ξέμενε από μετρητά. Θα ήταν ένα σενάριο συντριβής ολοκλήρωσης με την υπόλοιπη Μολδαβία, με τεράστιες συνέπειες. Αλλά όπως μας είπε ένας ειδικός: "[η Μολδαβία] δεν είναι έτοιμη για την ενσωμάτωση της Υπερδνειστερίας". Περισσότεροι άνθρωποι, στο Κισινάου και στις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, πρέπει να αρχίσουν να το σκέφτονται.

Εάν η Ρωσία έχει μια ελαφριά επιρροή στην Υπερδνειστερία, αυτό οφείλεται επίσης στο ότι εξακολουθεί να έχει μεγαλύτερα σχέδια για την πολιτική της Μολδαβίας στο σύνολό της. Δεν έχει περάσει πολύς καιρός και η Σαντού και το Κόμμα της Δράσης και Αλληλεγγύης (PAS) αντιμετωπίζουν προεδρικές εκλογές το 2024 και βουλευτικές εκλογές το 2025.

Υπάρχει ένα ευρύ κοινωνικό φάσμα ψηφοφόρων στη Μολδαβία. Οι εκλογές κερδίζονται στη μέση. Μια μεγάλη μειοψηφία του πληθυσμού εξακολουθεί να κοιτάζει προς τη Ρωσία, με περίπου το 10% από αυτούς να μιλούν μόνο ρωσικά, όχι την κρατική γλώσσα. Η Μόσχα εξακολουθεί να έχει ήπια δύναμη, μέσω των ρωσόφωνων μέσων ενημέρωσης και της ευρέως αντιδυτικής Ορθόδοξης Εκκλησίας. Στις επόμενες εκλογές, η Μόσχα έχει ακόμα μια εκλογική περιφέρεια την οποία μπορεί να προσπαθήσει να συσπειρώσει, μέσω αντιδυτικών πολιτικών δυνάμεων, παίζοντας με τα οικονομικά παράπονα.

Τα λάθη του κυβερνώντος κόμματος δεν βοηθούν. Ένας πρόσφατα ψηφισμένος νόμος που ορίζει την κρατική γλώσσα ως ρουμανική αντί για μολδαβική ήταν συμβολικός, αλλά έστειλε λάθος μήνυμα σε όσους προσδιορίζονται ως Μολδαβοί και όχι ως Ρουμάνοι, και σε εκείνους, ειδικότερα στην Υπερδνειστερία, που συνδέουν τη Ρουμανία με την κατοχή εν καιρώ πολέμου.

"Δεν είμαστε έτοιμοι". "Η χωρητικότητα είναι περιορισμένη". "Δεν έχουμε κόσμο". Η ομάδα μας άκουσε αυτές τις φράσεις μερικές φορές στο Κισινάου. Μια σωστή διαδικασία προσχώρησης στην ΕΕ απαιτεί μεγάλη τεχνική και διοικητική ικανότητα που απλώς δεν υπάρχει αυτή τη στιγμή. Οι περισσότεροι κυβερνητικοί μας συνομιλητές έτρεχαν με πατριωτικό ενθουσιασμό, αντλώντας μισθούς μόλις λίγων εκατοντάδων ευρώ το μήνα. Μεγάλο μέρος της γραφειοκρατίας στερείται επαγγελματισμού ή, χειρότερα, έπαιρνε τους μισθούς του απευθείας από ολιγάρχες που εξακολουθούν να κρύβονται στο παρασκήνιο.

Μέχρι στιγμής δεν υπάρχουν τόσα πολλά στοιχεία στις Βρυξέλλες ούτε ότι η Μολδαβία αποτελεί προτεραιότητα ούτε ότι κάποιος σχεδιάζει μια μεγάλη αποστολή βοήθειας για να ενισχύσει την ικανότητα και να θέσει σε τροχιά την ευρωπαϊκή προοπτική της χώρας. Ωστόσο, εάν μεγάλα τμήματα του κοινού δεν δουν τα πραγματικά οφέλη από τη διαδικασία ένταξης όσο το δυνατόν νωρίτερα, η ανησυχία είναι ότι το 2022-2023 μπορεί να καταλήξει να είναι η "ευρωπαϊκή στιγμή" της Μολδαβίας που ήρθε και μετά έφυγε, πριν η χώρα επιστρέψει σε σκιώδεις πρακτικές ως συνήθως.

Εν ολίγοις, ήρθε η ώρα να ασχοληθούμε πιο σοβαρά με τη Μολδαβία.

Δείτε τη δημοσίευση του πρωτότυπου άρθρου εδώ