Η παραίτηση Γέρμακ ίσως είναι η αρχή του τέλους του Ζελένσκι

Tου Konstantin Skorkin

Η εξαναγκασμένη παραίτηση του Αντρίι Γερμάκ από την ηγεσία της προεδρικής διοίκησης της Ουκρανίας αποτελεί σημαντικό γεγονός στην ουκρανική πολιτική. Είναι μια πρόκληση όχι μόνο προς τον πρόεδρο Βολοντίμιρ Ζελένσκι προσωπικά, αλλά και προς ολόκληρο το υπερπροεδρικό σύστημα εξουσίας που ο Ζελένσκι έχει χτίσει από τις πρώτες ημέρες της θητείας του. Η ανατροπή του φαινομενικά παντοδύναμου ευνοουμένου του προέδρου αποτελεί σταυροδρόμι: η πτώση του θα μπορούσε είτε να εδραιώσει το συνταγματικό κράτος, είτε να οδηγήσει σε πολιτική αστάθεια."

Ο Γερμάκ είχε δαιμονοποιηθεί από το σκάνδαλο "Wagnergate" το καλοκαίρι του 2020, όταν μια επιχείρηση των ουκρανικών μυστικών υπηρεσιών για τη σύλληψη Ρώσων μισθοφόρων ακυρώθηκε - υποτίθεται με εντολή του Γερμάκ. Από τότε, ο Γερμάκ θεωρήθηκε υπεύθυνος πίσω από τα παρασκήνια της ουκρανικής πολιτικής, και υπέστη αμείλικτη κριτική από τους αντιπάλους του για την τεράστια επιρροή που απέκτησε και για την τοποθέτηση ανθρώπων του σε όλο το σύστημα.

Το πρόβλημα δεν ήταν μόνο ο ίδιος ο Γερμάκ. Ο συνεχής αγώνας μεταξύ των προέδρων της χώρας και του κοινοβουλίου έχει από καιρό μετατρέψει την προεδρική διοίκηση, με τα ασαφή και απροσδιόριστα καθήκοντά της, στο κύριο κέντρο εξουσίας της χώρας υπό φιλόδοξους ηγέτες. Η άνοδος του Γερμάκ τροφοδοτήθηκε επίσης από την προσπάθεια του Ζελένσκι να χτίσει ένα υπερπροεδρικό μοντέλο διακυβέρνησης στην Ουκρανία ως εναλλακτική λύση στο διεφθαρμένο κοινοβουλευτικό σύστημα που είχε καταληφθεί από ολιγάρχες. Αυτό το συγκεντρωτικό σύστημα ενισχύθηκε περαιτέρω από μια σειρά κρίσεων: την πανδημία COVID το 2020, τον πόλεμο κατά των ολιγαρχών (2020–2021), τη ρωσική στρατιωτική απειλή (2021) και, τέλος, τον  πόλεμο.

Μέσα σε αυτό το σύστημα, το κέντρο λήψης αποφάσεων μετατοπίστηκε αναπόφευκτα στον εσωτερικό κύκλο του προέδρου, και ο επικεφαλής της προεδρικής διοίκησης έγινε αυτομάτως ο de facto δεύτερος στην ιεραρχία της χώρας.

Ο Ζελένσκι - ένας επιτυχημένος ηθοποιός αλλά νεόφερτος στην πολιτική - χρειαζόταν στο πλευρό του κάποιον με παρόμοιο υπόβαθρο, με τον οποίο θα μπορούσε να μιλάει ευθέως. Ο Γερμάκ, πρώην παραγωγός ταινιών με ελάχιστη πολιτική εμπειρία αλλά σημαντικές διοικητικές φιλοδοξίες, ήταν ο τέλειος άνθρωπος. Ήταν ταυτόχρονα ένας παντοδύναμος ακόλουθος και ένας αλεξικέραυνος για την αρνητικότητα.

Ο Ζελένσκι και ο Γερμάκ δούλεψαν καλά ως δίδυμο για πολλά χρόνια, αντιμετωπίζοντας μεγάλες κρίσεις. Αλλά η επίθεση κατά των ανεξάρτητων  φορέων καταπολέμησης της διαφθοράς το καλοκαίρι του 2025 αποδείχθηκε μοιραίο λάθος.

Αυτή η κακοβαλμένη προσπάθεια προκλήθηκε από ένα μείγμα κινήτρων: την επιθυμία να υπερασπιστεί η κυριαρχία της Ουκρανίας από την πίεση των δυτικών συμμάχων της (οι εν λόγω υπηρεσίες ιδρύθηκαν το 2015 με συστάσεις της Δύσης), την επιθυμία να προστατεύσει τον εσωτερικό κύκλο του προέδρου από έρευνες και, τέλος, μια απλή υπερεκτίμηση της δύναμης του ίδιου του καθεστώτος. Παίρνοντας στο στόχαστρο το Εθνικό Γραφείο κατά της διαφθοράς της Ουκρανίας (NABU), η προεδρική ομάδα ήλπιζε σε μια γρήγορη εγχώρια πολιτική νίκη, αλλά αναγκάστηκε να υποχωρήσει βιαστικά όταν αυτό προκάλεσε αγανάκτηση από την ουκρανική κοινωνία, την αντιπολίτευση και τους δυτικούς συμμάχους της χώρας.

Αρκετούς μήνες αργότερα, το NABU δημοσίευσε ηχογραφήσεις που αποκάλυπταν μαζική διαφθορά μέσα στον εσωτερικό κύκλο του προέδρου. Αν και, αρχικά, ο επικεφαλής του επιτελείου δεν ήταν άμεσα εμπλεκόμενος στο σκάνδαλο, σύντομα διέρρευσαν αναφορές ότι ο "Αλί Μπάμπας" που αναφερόταν στις κασέτες δεν ήταν άλλος από τον Γερμάκ. Οι ηχογραφήσεις υπέδειξαν επίσης ότι ήταν ο Γερμάκ που μπορεί να διέταξε τις υπηρεσίες ασφαλείας να εκτελέσουν την επίθεση κατά των  φορέων αυτών το προηγούμενο καλοκαίρι, αν και δεν έχουν ασκηθεί επίσημες κατηγορίες εναντίον του.

Ακόμα και όταν όχι μόνο η αντιπολίτευση, αλλά και κάποιοι από τους συμμάχους του προέδρου άρχισαν να απαιτούν την παραίτηση του Γερμάκ, ο Ζελένσκι πολέμησε μέχρις εσχάτων για τον επικεφαλής του επιτελείου του. Ο πρόεδρος κατάφερε να καταστείλει μια εξέγερση μέσα στη δική του κοινοβουλευτική παράταξη "Υπηρέτης του Λαού" αφού κατέστησε σαφές ότι δεν θα έπαιρνε αποφάσεις για προσωπικό υπό πίεση. Στη συνέχεια διόρισε τον Γερμάκ επικεφαλής της αντιπροσωπείας που διαπραγματεύεται το σχέδιο ειρήνης του Αμερικανού προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Αλλά, τελικά, το σκάνδαλο αποδείχθηκε πολύ μεγάλο για να παραμείνει ο Γερμάκ στη θέση του.

Μετά από έρευνες στην κατοικία του Γερμάκ, ο πρόεδρος τελικά χώρισε με τον επικεφαλής του επιτελείου του, χωρίς να περιμένει να ασκηθούν κατηγορίες εναντίον του. Κανένας από τους πολυάριθμους προστατευόμενους του Γερμάκ στις αίθουσες της εξουσίας δεν διακινδύνευσε να τον υπερασπιστεί δημόσια. Οι περισσότεροι από αυτούς προσπάθησαν να αποστασιοποιηθούν από τον πλέον τοξικό προστάτη τους και μερικοί συμμετείχαν ακόμη και στην ανατροπή του.

Αμέσως μετά την παραίτηση του Γερμάκ, ξεκίνησε η αναζήτηση του αντικαταστάτη του, αλλά η περιορισμένη δεξαμενή αναπλήρωσης είναι ένα άλλο πρόβλημα που η ομάδα του Ζελένσκι αντιμετωπίζει από την αρχή. Οι πιθανοί υποψήφιοι είναι είτε προστατευόμενοι του ίδιου του Γερμάκ (κάτι που αναπόφευκτα θα τροφοδοτούσε φήμες ότι εξακολουθεί να κυβερνά μέσω αυτών), είτε επίσης ερευνούνται για διαφθορά, είτε κατέχουν ήδη σημαντικές θέσεις στις οποίες θα ήταν δύσκολο να αντικατασταθούν.

Εν ολίγοις, η παραίτηση του Γερμάκ μπορεί να απάλλαξε τις πολιτικές εντάσεις στη χώρα, αλλά δεν έχει λύσει ακόμη κανένα από τα προβλήματα που έχουν συσσωρευτεί.

Ανεξάρτητα από το ποιος αναλάμβανει ως επικεφαλής του επιτελείου, δεν θα απολαμβάνει πλέον το ίδιο επίπεδο εμπιστοσύνης από τον πρόεδρο και είναι απίθανο να γίνει τόσο σημαντικός όσο ο Γερμάκ. Η αναχώρηση του τελευταίου άφησε τον Ζελένσκι εντελώς μόνο στην κορυφή, και χωρίς τον Γερμάκ να λειτουργεί ως απορροφητήρας κραδασμών, οποιαδήποτε αρνητικότητα θα πέφτει πλέον άμεσα στον ίδιο τον πρόεδρο. Αυτό θα επηρεάσει τις πιθανότητες επανεκλογής του Ζελένσκι όταν τελικά μπορούν να διεξαχθούν νέες εκλογές.

Εν τω μεταξύ, στην απουσία οποιασδήποτε δημοκρατικής εναλλαγής, ο Ζελένσκι αναμφίβολα θα προσπαθήσει να εκμεταλλευτεί την ευκαιρία για να ξεκινήσει μια ακόμη "επαναφορά" της ομάδας του και να δημιουργήσει μια αίσθηση ανανέωσης. Η παραίτηση του Γερμάκ θα μπορούσε επίσης να επηρεάσει την εξωτερική πολιτική: θα μπορούσε να παρουσιαστεί ως γεράκι που φέρεται να παρεμπόδισε τις προτάσεις των Αμερικανών για συμβιβασμό, ανοίγοντας ένα παράθυρο ευκαιρίας για τη χώρα να κάνει παραχωρήσεις.

Όσοι μέσα στην προεδρική ομάδα δυσαρεστήθηκαν από τη δικτατορία του Γερμάκ αναμφίβολα θα προσπαθήσουν να χρησιμοποιήσουν την κατάσταση για να αναδιαμορφώσουν την κυβέρνηση. Η πρωθυπουργός Γιούλια Σβυριντένκο και ο ηγέτης της παράταξης "Υπηρέτης του Λαού" Ντέιβιντ Αραχαμία - με την υποστήριξη της κοινοβουλευτικής τους πλειοψηφίας - μπορεί να προσπαθήσουν να κάνουν το σύστημα πιο ισορροπημένο αποκαθιστώντας την αρχή του υπουργικού συμβουλίου και του κοινοβουλίου. Επίσης, είναι πιθανό να γίνει μισ εκκαθάριση προσωπικού μεταξύ των περιφερειακών αρχών, οι οποίες είναι γεμάτες με προστατευόμενους του Γερμάκ.

Η αντιπολίτευση, εν τω μεταξύ, αντιλαμβάνεται την αδυναμία του Ζελένσκι και είναι αποφασισμένη να συνεχίσει να ασκεί πίεση στον πρόεδρο. Ένας από τους στόχους της είναι να σχηματίσει μια νέα κυβέρνηση που θα περιλαμβάνει αντιπολιτευτικά κόμματα.

Το πιο ριζοσπαστικό σενάριο θα μπορούσε να είναι η παράταξη "Υπηρέτης του Λαού" να χάσει την κοινοβουλευτική της πλειοψηφία. Μετά από μια σειρά σχισμάτων και εκκαθαρίσεεων, ο αριθμός των βουλευτών του κόμματος έχει ήδη μειωθεί από 254 σε 229. Αν φύγουν άλλοι τέσσερις, το προεδρικό κόμμα θα χάσει την πλειοψηφία του, κάτι που θα μπορούσε να οδηγήσει στην παραίτηση της κυβέρνησης και στη δημιουργία μιας νέας κυβερνητικής συνασπισμού στο κοινοβούλιο. Θα μπορούσε επίσης να προκαλέσει τη διάσπαση του "Υπηρέτη του Λαού" σε διάφορες ομάδες συμφερόντων.

Μια τέτοια εξέλιξη θα μπορούσε επίσης να οδηγήσει στην εκλογή ενός νέου προέδρου του κοινοβουλίου με περισσότερη αυτονομία από τον τρέχοντα πιστό στον πρόεδρο, Ρουσλάν Στεφαντσούκ. Σύμφωνα με το ουκρανικό σύνταγμα, εάν ο πρόεδρος χάσει την εξουσία, ο πρόεδρος της Βερχόβνα Ράντα γίνεται υπηρεσιακός πρόεδρος, όπως έκανε ο Ολέξανδρ Τουρτσίνωφ το 2014 όταν ο τότε πρόεδρος Βίκτορ Γιανουκόβιτς έφυγε από τη χώρα εν μέσω της επανάστασης του Μαϊντάν.

Ένα τέτοιο σενάριο θα μπορούσε είτε να αποτελέσει τη βάση για μια νέα πατριωτική συναίνεση, είτε να επιδεινώσει τις πολιτικές διχογνωμίες και να οδηγήσει σε περαιτέρω χάος. Ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν έχει δηλώσει επανειλημμένως ότι η Βερχόβνα Ράντα είναι ο μόνος ουκρανικός θεσμός που θεωρεί νόμιμο. Φαίνεται να ελπίζει σε έναν ενδοκοινοβουλευτικό πραξικόπημα που θα οδηγούσε σε έναν νέο Ουκρανό πρόεδρο τον οποίο το Κρεμλίνο θα έβρισκε πιο εύπλαστο. Αλλά με τους κινδύνους μιας τέτοιας εξέλιξης προφανείς τόσο στην ουκρανική κυβέρνηση όσο και στην αντιπολίτευση, κανείς στο Κίεβο δεν βιάζεται να λάβει δραστικά βήματα.

Διαβάστε το άρθρο στην αρχική του δημοσίευση εδώ.

Επιμέλεια - Απόδοση: Νικόλας Σαπουντζόγλου