AI, εκτόξευση των μετοχών και κοινή ευημερία

Υπάρχει καλύτερο μέτρο της ισχύος μιας χώρας από τη ζωντάνια των επιχειρήσεών της; Οι ακμάζουσες επιχειρήσεις αποτελούν πηγή πλούτου και δύναμης, προωθούν τη δημιουργία θέσεων εργασίας, αποτελούν κυψέλες νέων τεχνολογιών και δείχνουν ότι οι εκπαιδευτικοί, χρηματοοικονομικοί, νομικοί και πολιτικοί θεσμοί λειτουργούν όπως πρέπει. 

Έτσι, οκτώ χρόνια μετά την εκλογή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο, με μια ζοφερή οπτική περί "παρακμής των ΗΠΑ”, τέσσερα χρόνια μετά την πανδημία της Covid-19 και δύο χρόνια μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία, είναι εντυπωσιακό ότι οι μεγαλύτερες επιχειρήσεις της Αμερικής τα πηγαίνουν καλύτερα από ποτέ.

Το 2023, οι αμερικανικές εταιρείες κατέλαβαν 32 από τις κορυφαίες θέσεις στην κατάταξη των 50 μεγαλύτερων εισηγμένων εταιρειών κατά κεφαλαιοποίηση. Πρόκειται για τον υψηλότερο αριθμό από το 1995. Η κυριαρχία τους είναι ακόμη πιο εντυπωσιακή αν ληφθεί υπόψη ότι κατά κεφαλαιοποίηση, οι αμερικανικές εταιρείες αντιπροσωπεύουν το 74% του συνόλου· οι εταιρείες της Κίνας αντιπροσωπεύουν μόλις το 3%.

Γιατί αυτή η απόκλιση; Μέρος της είναι η δύναμη στο εσωτερικό. Ένα απαράμιλλο οικοσύστημα καινοτομίας, βαθιές κεφαλαιαγορές με ρευστότητα, το εργατικό ήθος ενός έθνους μεταναστών και φόροι και κανονισμοί υπέρ των επιχειρήσεων συνεχίζουν να παράγουν νικητές. Η Nvidia, της οποίας τα τσιπ κινούν την επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης, είναι το τελευταίο παράδειγμα.

Η αδυναμία στο εξωτερικό είναι επίσης μέρος της εικόνας. Η καταστολή των επιχειρηματιών στην Κίνα, στο πλαίσιο της εκστρατείας του προέδρου Σι Τζινπίνγκ για την προώθηση της "κοινής ευημερίας", συνιστά έναν αυτοτραυματισμό. Οι κοινοπραξίες της Ινδίας υπονομεύονται από την αδύναμη διακυβέρνηση, όπως φαίνεται από την αλυσίδα εταιρικών σκανδάλων. Στην Ευρώπη, κατακερματισμένες εθνικές αγορές, υψηλοί φόροι και δυσβάσταχτοι κανονισμοί αποτελούν εμπόδια στην παγκόσμια ανταγωνιστικότητα.

Εάν ο κόσμος εισέρχεται σε μια περίοδο αγώνα μεταξύ δημοκρατίας και δικτατορίας, ελεύθερων αγορών και κρατικού ελέγχου, η ύπαρξη των πιο ισχυρών επιχειρήσεων είναι μια ουσιαστική πηγή ισχύος για τις ΗΠΑ. Με το 58% των Αμερικανών πολιτών να κατέχουν μετοχές, τα χρηματοοικονομικά κέρδη αγγίζουν ένα ευρύ κομμάτι της κοινωνίας.

Πρόβλημα

Το μέγεθος, όμως, αποτελεί ταυτόχρονα και πρόβλημα. Το 1995 η κεφαλαιοποίηση των κορυφαίων 50 παγκόσμιων εταιρειών ισοδυναμούσε με περίπου 9% του παγκόσμιου ΑΕΠ. Το 2023, αυτό το ποσοστό είχε αυξηθεί στο 27%.

Το 1995, οι κορυφαίες 50 παγκόσμιες εταιρείες πλήρωναν έναν μέσο πραγματικό φόρο περίπου 35% και είχαν περιθώριο κέρδους 6%. Το 2023, ο φορολογικός συντελεστής είχε υποχωρήσει στο 20% - αντανακλώντας τη χρήση υπεράκτιων φορολογικών παραδείσων - και το περιθώριο κέρδους είχε αυξηθεί επίσης στο 20%.

Με ένα μέρος από αυτά τα κέρδη, οι μεγάλες επιχειρήσεις αγοράζουν επιρροή στην κυβερνητική εξουσία. Στις ΗΠΑ, πρόσφατα, πέτυχαν μια μεγάλη νίκη, με την απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου να μειώσει σημαντικά την εξουσία των ρυθμιστικών αρχών όπως η Υπηρεσία Προστασίας Περιβάλλοντος να θεσπίζουν κανόνες.

Το τεράστιο μέγεθος σημαίνει επίσης προστασία από τον ανταγωνισμό. Ο Warren Buffett, του οποίου η Berkshire Hathaway κατέχει την ένατη θέση στην κατάταξη, έχει μιλήσει για τη σημασία μιας "τάφρου" για την προστασία των εταιρικών "κάστρων” από "εισβολείς”. Το 2000, 27 από τις εταιρείες στη λίστα των 50 ήταν νεοεισερχόμενες. Το 2023, ο αντίστοιχος αριθμός ήταν μόλις 14.

Η αυξανόμενη σημασία του τεχνολογικού κλάδου αλλάζει επίσης τη δυναμική μεταξύ επιχειρήσεων και εθνικού συμφέροντος. Το 1995, οι τεχνολογικές εταιρείες συνεισέφεραν το 8% της κεφαλαιοποίησης των κορυφαίων 50 εταιρειών. Το 2023 το μερίδιο αυτό ήταν 51%. Μέρος του λόγου αυτής της ταχείας ανάδυσης είναι η μονομερής επιδίωξη των εταιρικών συμφερόντων, ακόμη και όταν είναι αντίθετα με τις εθνικές προτεραιότητες.

Η Apple φέρεται να υπέγραψε μια μυστική συμφωνία 275 δισεκατομμυρίων δολαρίων με την κινεζική κυβέρνηση, υποσχόμενη να παίξει ρόλο στην ανάπτυξη της οικονομίας και της τεχνολογίας της χώρας. Πίσω στην εποχή που η Facebook ήλπιζε ακόμη σε πρόσβαση στην αγορά της Κίνας, ο Mark Zuckerberg είχε ζητήσει από τον πρόεδρο Σι να βαφτίσει το αγέννητο μωρό του. Οι εταιρείες ημιαγωγών που συμμορφώνονται με το γράμμα αλλά όχι με το πνεύμα των κυρώσεων έχουν αναγκάσει τις αμερικανικές ρυθμιστικές αρχές σε ένα παιχνίδι γάτας με το ποντίκι για να αποτρέψουν την Κίνα από το να αποκτήσει προηγμένα τσιπ τεχνητής νοημοσύνης.

Ερωτηματικά

Η ανάδυση ρομπότ που σκέφτονται με ανθρώπινους όρους είναι θετική εξέλιξη για την κοινωνία; Η απάντηση εξαρτάται από το αν η τεχνητή νοημοσύνη θα αποτελέσει συμπλήρωμα για τους ανθρώπους-εργαζόμενους, αυξάνοντας την παραγωγικότητά ή θα είναι υποκατάστατο, ρίχνοντας τους υπαλλήλους γραφείου στην ανεργία με τον ίδιο τρόπο που η αυτοματοποίηση των εργοστασίων έκανε το ίδιο στα μπλε κολάρα της εποχής της.

Η απάντηση απέχει πολύ από το να είναι εγγυημένη. Στη μεγάλη εικόνα της ιστορίας, οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι θετικές για την ευημερία. Ωστόσο, στη μικροκλίμακα των λίγων δεκαετιών που ζει ένας άνθρωπος, οι χαμένοι συχνά είναι περισσότεροι από τους νικητές.

Η πρώτη βιομηχανική επανάσταση έκανε τους ιδιοκτήτες εργοστασίων πλούσιους, χρειάστηκαν ωστόσο δεκαετίες για να συμμετάσχουν οι εργαζόμενοι στα κέρδη. Η άφιξη των μηχανών στις αρχές του 19ου αιώνα κατέστρεψε την απασχόληση των χειροτεχνών υφαντουργών της Βρετανίας, των οποίων οι πραγματικοί μισθοί μειώθηκαν κατά περισσότερο από το μισό. Η επανάσταση της AI μπορεί να ακολουθήσει το ίδιο μοτίβο. Μελέτη του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου ανέφερε ότι περίπου το 30% των θέσεων εργασίας στις ανεπτυγμένες οικονομίες διατρέχει κίνδυνο.

Εάν αυτό ισχύει, η άνοδος των μετοχών των πρωταθλητών της AI είναι - εν μέρει - στοίχημα ενάντια στα συμφέροντα μιας γενιάς εργαζομένων.

Απόδοση - Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος