Τι ισχυρίζεται το Al Jazeera για την Ουκρανία: "Κρίση προσωπικού και πληθυσμού"

Του Κώστα Ράπτη

Διαβεβαιώνουν μέχρι σήμερα οι Ευρωπαίοι ηγέτες ότι θα σταθούν στο πλευρό της Ουκρανίας για όσο χρειαστεί. Εννοούν πάντοτε την αποστολή εξοπλιστικού υλικού και οικονομικής βοήθειας. Όμως δεν απαντούν (και δεν μπορούν να απαντήσουν) στο κρίσιμο ερώτημα του ποιος θα διεξαγάγει τον συνεχιζόμενο πόλεμο. Μόνο που το ανθρώπινο δυναμικό αποτελεί το σημαντικότερο μέρος της εξίσωσης σε μία πολεμική προσπάθεια – και επ’ αυτού οι δυσκολίες της ουκρανικής πλευράς δεν μπορούν να αποκρυφτούν.

Αποκαλυπτικό είναι ρεπορτάζ του Al Jazeera σχετικά με τις διαστάσεις του φαινομένου της λιποταξίας στις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις.

Σύμφωνα με αυτό, οι εισαγγελικές αρχές κατέγραψαν τον Οκτώβριο 235.000 αδικαιολόγητα απόντες στρατιώτες και σχεδόν 54.000 λιποτάκτες από τότε που η Ρωσία ξεκίνησε την πλήρη εισβολή της το 2022. Αυτοί οι αριθμοί άρχισαν να αυξάνονται ραγδαία πέρυσι. Περίπου 176.000 περιπτώσεις αδικαιολόγητης απουσίας και 25.000 λιποταξίες καταγράφηκαν μεταξύ Σεπτεμβρίου 2024 και Σεπτεμβρίου 2025.

Η νομική διαφορά μεταξύ λιποταξίας και αδικαιολόγητης απουσίας είναι η "πρόθεση οριστικής αποχώρησης από την υπηρεσία". Ένας στρατιωτικός μπορεί να κατηγορηθεί για λιποταξία 24 ώρες μετά την αποχώρησή του από τη στρατιωτική του μονάδα, οπότε και αντιμετωπίζει ποινή φυλάκισης από πέντε έως 12 χρόνια, ενώ η αδικαιολόγητη απουσία τιμωρείται μέχρι και με 10 χρόνια φυλάκισης.

Πολλοί προτιμούν τη φυλακή. "Ο αριθμός των λιποτάκτων μας, στρατιωτικών που αποχωρούν από τη στρατιωτική μονάδα, είναι πολύ υψηλός", δήλωσε στο Al Jazeera ο αντιστράτηγος Ίχορ Ρομανένκο, πρώην αναπληρωτής αρχηγός του Γενικού Επιτελείου Ενόπλων Δυνάμεων της Ουκρανίας. "Νομίζουν ότι από νομικής άποψης, είναι πιο εύκολο να πας στη φυλακή παρά στην πρώτη γραμμή".

Ο Ρομανένκο υποστηρίζει εδώ και καιρό την εισαγωγή αυστηρότερων νόμων εν καιρώ πολέμου και αυστηρότερων τιμωριών για τους λιποτάκτες και τους διεφθαρμένους αξιωματούχους, οι οποίοι πιστεύει ότι θα πρέπει να αποστέλλονται στην πρώτη γραμμή αντί για τη φυλακή.

Αλλά από τον Νοέμβριο του 2024, η κυβέρνηση του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι κήρυξε αμνηστία για όσους λιποτακτούν για πρώτη φορά, οι οποίοι μπορούν να επιστρέψουν στη μονάδα τους χωρίς καμία τιμωρία. Περίπου 30.000 το έχουν κάνει, βασιζόμενοι στην επιείκεια των στρατιωτικών αρχών και των διοικητών τους.

Η λιποταξία δεν πηγάζει πάντα από τον φόβο του θανάτου, αλλά συχνά προκαλείται από διοικητές που αγνοούν τα προβλήματα των στρατιωτών τους, ανέφερε στρατιωτικός ψυχολόγος από τη νότια Ουκρανία, ο οποίος μίλησε ανωνύμως στο Al Jazeera. "Κάποιοι λένε ότι ο διοικητής τους δεν τους άφησε να φύγουν, δεν τους άφησε να επισκεφθούν τους άρρωστους συγγενείς τους, δεν τους άφησε να παντρευτούν", είπε.

Σε μια περίπτωση, ένας εικοσάχρονος άνδρας λιποτάκτησε αφότου έμαθε ότι θα σταλεί στην πόλη Ποκρόφσκ της πρώτης γραμμής. Αφού έφυγε, ο λιποτάκτης εργάστηκε σε εργοστάσιο παρά τον κίνδυνο να συλληφθεί, ανακάλυψε αργότερα ο ψυχολόγος.

Εν τω μεταξύ, η στρατιωτική αστυνομία έχει σοβαρή έλλειψη προσωπικού και δεν μπορεί να εντοπίσει έναν στρατιωτικό χωρίς δικαστική εντολή, εκτός εάν είναι μεθυσμένος ή απειλεί με όπλο – την ίδια ώρα που τα δικαστήρια είναι γεμάτα με χιλιάδες υποθέσεις που δεν μπορούν να διεκπεραιωθούν άμεσα.

Ο εφιάλτης ενός λιποτάκτη είναι οι μικτές (αστυνομικές και στρατιωτικές) "περίπολοι στρατολόγησης" που ερευνούν δημόσιους χώρους ζητώντας από άνδρες σε ηλικία μάχης να επιδείξουν ταυτότητες και στρατολογικά έγγραφα. Αλλά πολλοί λιποτάκτες γνωρίζουν πώς να περιηγούνται σε τέτοιους χώρους ή ακόμη και έχουν αρκετά μετρητά για να δωροδοκήσουν τις περιπόλους. Οι λιποτάκτες μπορούν επίσης να συλληφθούν, ενώ οδηγούν αυτοκίνητα που έχουν καταχωρηθεί στο όνομά τους ή έχουν συνδεθεί με αυτό μέσω προστίμων της τροχαίας που πληρώνονται από τις κάρτες τους.

Όλα αυτά συντελούνται στο φόντο διαρκώς επιδεινούμενης λειωανδρίας.

Υπενθυμίζεται ότι, όπως έχουμε σημειώσει στο Capital.gr, η συρρίκνωση του ουκρανικού πληθυσμού (λόγω μείωσης των γεννήσεων, πτώσης του προσδόκιμου επιβίωσης και μετανάστευσης προς το εξωτερικό) σημαδεύει όλη τη μετασοβιετική τριακονταετία της ουκρανικής ιστορίας.

Από το 1993 ο πληθυσμός της Ουκρανίας μειώνεται κατά 150.000 έως 350.000 άτομα κάθε χρόνο και το 2007 η χώρα είχε τον τέταρτο ταχύτερο ρυθμό πληθυσμιακής συρρίκνωσης παγκοσμίως.

Σύμφωνα με την ουκρανική εθνική στατιστική υπηρεσία, οι γεννήσεις ανέρχονταν το έτος 2020 σε 8,1 ανά χιλιάδα πληθυσμού και οι θάνατοι σε 14,7 ανά χιλιάδα. Η ραγδαία πτώση της γεννητικότητας που γνώρισε η χώρα από την ανεξαρτητοποίησή της το 1991 και μετά άρχισε να αντιστρέφεται από το 2001, όμως οι γεννήσεις (που ποτέ σε όλο αυτό το διάστημα δεν υπερέβησαν τον αριθμό των θανάτων) άρχισαν και πάλι να μειώνονται από το 2014, έτος ξεσπάσματος της ουκρανικής κρίσης στην παρούσα μορφή της.

Υπολογίζεται ότι αντιστοιχούν 1,2 παιδιά σε κάθε γυναίκα, δηλαδή όχι μόνο ο πληθυσμός δεν αναπληρώνεται, αλλά και η μείωσή του δεν είναι πλέον αντιστρεπτή.

Το Ινστιτούτο Δημογραφίας της Ουκρανικής Ακαδημίας υπολογίζει ότι ο πραγματικός πληθυσμός της χώρας ανέρχεται σε μόλις 35 εκατομμύρια και όχι 48 εκατομμύρια που αναφέρει η τελευταία απογραφή. Οι δημογράφοι υπολογίζουν επίσης ότι οι τρεις στους δέκα Ουκρανούς άνδρες που σήμερα είναι 20 ετών θα πεθάνουν πριν συμπληρώσουν τα 60.

Την κατάσταση επιδεινώνει θεαματικά η μετανάστευση. Από το 1991 έως το 2004, οπότε η διάλυση της Σοβιετικής Ένωσης επέβαλλε ποικίλες μετακινήσεις πληθυσμών, η Ουκρανία είδε 2,2 εκατ. άτομα να εισρέουν στην επικράτειά της (εκ των οποίων τα δύο εκατομμύρια προέρχονταν από άλλες πρώην σοβιετικές δημοκρατίες) και 2,5 εκατ. να την εγκαταλείπουν (τα 1,9 εκατ. προς άλλες σοβιετικές δημοκρατίες). Έκτοτε η μετανάστευση προς το εξωτερικό, όχι πάντοτε "ορατή", συνεχίσθηκε αδιάπτωτα. Από το 2014 και εξής η έξοδος πήρε μεγάλες διαστάσεις. Μόνο το έτος 2017, 662.000 Ουκρανοί έλαβαν βίζα για χώρες της Ε.Ε., κυρίως την Πολωνία, σύμφωνα με τη Eurostat. Τουλάχιστον ένα εκατομμύριο έχει προτιμήσει τη Ρωσία. Τα εμβάσματα των μεταναστών αντιπροσωπεύουν το 11% του ουκρανικού ΑΕΠ.

Οι Ουκρανοί που εγκαταλείπουν τη χώρα (συχνά με το πρόσχημα των σπουδών) δεν καταγράφονται σε επίσημες στατιστικές και δεν είναι εύκολο να πει κανείς αν η επιλογή τους έχει χαρακτήρα μόνιμο ή όχι.

Το Συμβούλιο Εθνικής Ασφαλείας και Άμυνας της Ουκρανίας υπολογίζει ότι 9 εκατ. πολίτες έχουν βρει εργασία στο εξωτερικό, ενώ εντός της χώρας βρίσκονται μόνο 21 εκατομμύρια ηλικίας 20 έως 55 ετών. Με άλλα λόγια, ο πληθυσμός παραγωγικής ηλικίας υπολείπεται, σύμφωνα με τα στοιχεία της απογραφής, του μη παραγωγικού.

Φυσικά, η προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία και η απόσχιση του Ντονμπάς (που άλλοτε αποτελούσε την δεύτερη μετά το Κίεβο περιοχή σε πυκνότητα πληθυσμού και κατά κεφαλήν εισόδημα) αφαιρεί ακόμη μεγαλύτερο δημογραφικό δυναμικό από την ουκρανική κοινωνία και οικονομία.

Με άλλα λόγια, οι Ουκρανοί "ψηφίζουν με τα πόδια", αντιμετωπίζοντας τη χώρα τους ως στερούμενη προοπτικής. Το αποτέλεσμα είναι να αναρωτιέται κανείς πόσοι εντέλει θα απομείνουν να υπερασπιστούν ποιους.