Συνεχης ενημερωση

    Πέμπτη, 02-Ιαν-2025 00:06

    Τι πήγε τόσο λάθος τον 21ο αιώνα;

    Τι πήγε τόσο λάθος τον 21ο αιώνα;
    • Εκτύπωση
    • Αποστολή με email
    • Προσθήκη στη λίστα ανάγνωσης
    • Μεγαλύτερο μέγεθος κειμένου
    • Μικρότερο μέγεθος κειμένου

    Του Adrian Wooldridge

    "Ποτέ άλλοτε η χώρα μας δεν απολάμβανε, ταυτόχρονα, τόση ευημερία και κοινωνική πρόοδο με τόσο λίγες εσωτερικές κρίσεις και τόσο λίγες εξωτερικές απειλές", δήλωνε ο Μπιλ Κλίντον στην τελευταία του ετήσια ομιλία στο Κογκρέσο (State of the Union), στις 27 Ιανουαρίου 2000. Ο Nasdaq είχε φτάσει τις 4.000 μονάδες, δηλαδή σχεδόν εξαπλασιάστηκε μέσα σε επτά χρόνια. Η ανεργία είχε συρρικνωθεί στο 3%, το χαμηλότερο ποσοστό εδώ και σχεδόν τριάντα χρόνια. Έχοντας επωμιστεί το βάρος του Ψυχρού Πολέμου, ο αμερικανικός λαός καρπωνόταν τώρα το μέρισμα της ειρήνης. Ο πρωταθλητής των Ρεπουμπλικανών, ο Τζορτζ Μπους, προσέφερε τον "συμπονετικό συντηρητισμό" ως εναλλακτική λύση στον "συμπονετικό φιλελευθερισμό" των Δημοκρατικών.

    Στο εξωτερικό, τα νέα ήταν εξίσου λαμπρά. Οι Ευρωπαίοι είχαν εισαγάγει τόσο μια ενιαία αγορά όσο και ένα ενιαίο νόμισμα και ανοιγόταν ο δρόμος για να γίνουν οι "Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης". Η άλλοτε μεγάλη Κομμουνιστική Διεθνής είχε περιοριστεί στην Κούβα, τη Βόρεια Κορέα και σε μερικά πανεπιστημιακά τμήματα. Το παγκόσμιο εμπόριο βιομηχανικών αγαθών είχε διπλασιαστεί τη δεκαετία του 1990 και θα διπλασιαζόταν και πάλι τη δεκαετία του 2000. Η παγκόσμια φτώχεια υποχωρούσε γρηγορότερα από ποτέ άλλοτε.

    Ένα τέταρτο του αιώνα αργότερα, η διάθεση δεν θα μπορούσε να είναι πιο διαφορετική. Σημαντική πλειοψηφία του παγκόσμιου πληθυσμού - τρεις στους πέντε ανθρώπους - πιστεύει ότι ο κόσμος γίνεται χειρότερος. Αυτό ισχύει τόσο στην παραδοσιακά αισιόδοξη Αμερική (η οποία μόλις εξέλεξε έναν οξύθυμο 78χρονο για να διαδεχθεί έναν ασταθή 82χρονο) όσο και στην Ευρώπη, που βρίσκεται σε στασιμότητα.

    Η δεύτερη μεγαλύτερη οικονομία του κόσμου, η Κίνα, διοικείται από έναν περήφανο μαρξιστή-λενινιστή, τον Σι Τζινπίνγκ, στα επιτεύγματα του οποίου περιλαμβάνεται η κατάργηση των περιορισμών σχετικά με τον χρόνο παραμονής του στην εξουσία. Η πολυπληθέστερη χώρα του κόσμου, η Ινδία, βρίσκεται στα χέρια ενός ανελεύθερου πολιτικού, του Ναρέντρα Μόντι. Ο Βίκτορ Όρμπαν της Ουγγαρίας, ο οποίος βρίσκεται τώρα εδώ και 14 χρόνια στη δεύτερη θητεία του στην εξουσία, έχει φέρει την "ανελεύθερη δημοκρατία" εντός των συνόρων της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Ο αριθμός των χωρών που το αμερικανικό think tank Freedom House ορίζει ως "πλήρεις δημοκρατίες" έχει μειωθεί τόσο πολύ από το 2007 που το ερώτημα το οποίο τίθεται σήμερα είναι αν βρισκόμαστε σε δημοκρατική ύφεση ή σε πλήρη ύφεση.

    Η Κίνα και η Ρωσία έχουν δημιουργήσει έναν άξονα αυταρχικών κρατών που είναι αποφασισμένα να αντιταχθούν στον δυτικό φιλελευθερισμό. Ο "πόλεμος κατά της Δύσης" του Βλαντίμιρ Πούτιν δεν περιλαμβάνει μόνο την εισβολή στην Κριμαία και την Ουκρανία και την αποστολή ιδιωτικής πολιτοφυλακής σε όλη την Αφρική, αλλά και παρουσία, με αεροπλάνα και υποβρύχια, σε δυτικά εδάφη. Ο Σι έχει δηλώσει ότι κάθε ξένη δύναμη που προσπαθεί να μας "εκφοβίσει, να μας καταπιέσει ή να μας υποδουλώσει" θα "χτυπηθεί και θα αιματοκυλιστεί από τη σύγκρουση με ένα μεγάλο τείχος από ατσάλι που σφυρηλατήθηκε από περισσότερους από 1,4 δισεκατομμύρια Κινέζους". 

    Οι αισιόδοξοι θα μπορούσαν να επισημάνουν ότι η πρώτη 25ετία του 21ου αιώνα ήταν καλύτερη από την πρώτη 25ετία του 20ού αιώνα, όταν ο "Μεγάλος Πόλεμος" στοίχισε τη ζωή σε 15 εκατομμύρια ανθρώπους και όπλισε τον κομμουνισμό και τον φασισμό, για να μην αναφερθούμε στον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά η αντίθεση με την αισιοδοξία της δεκαετίας του 1990 είναι τεράστια. Και είναι σχεδόν βέβαιο ότι τα χειρότερα έρχονται.

    Ορισμένοι αξιωματούχοι ασφαλείας πιστεύουν ότι βρισκόμαστε τώρα σε έναν αδήλωτο πόλεμο με τον "άξονα της απολυταρχίας". Ο Ντόναλντ Τραμπ, που έχει πλέον εκλεγεί με σαφή πλειοψηφία, έχει αφήσει να εννοηθεί ότι θα ακολουθήσει μια πολιτική "Πρώτα η Αμερική" και μπορεί κάλλιστα να καταστρέψει τους θεσμούς που στήριξαν τη μεταπολεμική ασφάλεια. Η ΕΕ βρίσκεται σε κατάσταση παράλυσης, με τους ηγέτες των δύο ισχυρότερων χωρών, τον Εμανουέλ Μακρόν της Γαλλίας και τον Όλαφ Σολτς της Γερμανίας, να έχουν απαξιωθεί και τις οικονομίες τους να βρίσκονται σε στασιμότητα. Δεκάδες εκατομμύρια άνθρωποι είναι πιθανό να εγκαταλείψουν την Αφρική και τη Λατινική Αμερική τα επόμενα χρόνια, λόγω του συνδυασμού οικονομικής στασιμότητας, πολιτικής αστάθειας και κλιματικής αλλαγής, ενισχύοντας την ακροδεξιά και υπονομεύοντας τη σταθερότητα της Δύσης. Όσο για το θαύμα της τεχνολογίας, μια μελέτη με τη συμμετοχή ερευνητών στον τομέα της Τεχνητής Νοημοσύνης έδειξε ότι το 48% πίστευε ότι υπήρχε τουλάχιστον 10% πιθανότητα ο αντίκτυπός της να είναι "εξαιρετικά κακός", δηλαδή, να οδηγήσει σε εξαφάνιση του ανθρώπου.

    Τι πήγε λάθος στον 21ο αιώνα;

    Ας ξεκινήσουμε αναγνωρίζοντας ότι υπήρξαν κάποιες επιτυχίες. Είδαμε τη δημιουργία ενός ολόκληρου εικονικού κόσμου. Το 2000, μόνο το ήμισυ του πληθυσμού των ΗΠΑ είχε ευρυζωνική πρόσβαση και πολλά μέρη του αναπτυσσόμενου κόσμου δεν είχαν καθόλου. Σήμερα, πάνω από το 90% των Αμερικανών έχουν ευρυζωνική σύνδεση, πάνω από το μισό πληθυσμό του κόσμου έχει κάποιου είδους πρόσβαση στο διαδίκτυο, και υπάρχουν περίπου τόσα κινητά τηλέφωνα στον κόσμο όσα και οι άνθρωποι - 8 δισεκατομμύρια και πλέον. Αυτό έχει δημιουργήσει έναν κόσμο πληροφοριών και ψυχαγωγίας. Ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν με λιγότερο από 2,25 δολάρια την ημέρα μειώθηκε κατά πάνω από ένα δισεκατομμύριο σε σχέση με το 2000, χάρη στην ανάπτυξη που σημειώθηκε στις αναπτυσσόμενες χώρες - ιδίως στην Ασία και ιδιαίτερα στην Κίνα. Το 2012-2013, ο αριθμός των ατόμων που ζούσαν σε συνθήκες φτώχειας παγκοσμίως μειώθηκε κατά 130 εκατομμύρια ανθρώπους, χαρακτηρίζοντάς το ως ένα από τα πιο αξιοσημείωτα έτη στην ιστορία. Τον Δεκέμβριο του 2020, η Κίνα δήλωσε ότι είχε εξαλείψει πλήρως την ακραία φτώχεια.

    Ωστόσο, ακόμη και αυτά τα θετικά στοιχεία περιέχουν και κάποια αρνητικά. Η επανάσταση της πληροφορίας έχει υπονομεύσει τα επιχειρηματικά μοντέλα των εταιρειών των "παλαιών μέσων ενημέρωσης" που δίνουν ιδιαίτερη έμφαση στην επαλήθευση των γεγονότων, ενώ, ταυτόχρονα, ενδυναμώνουν αυτούς που διακινούν φήμες, που εξαρτώνται από την πόλωση και την παραπληροφόρηση. Η εξάπλωση των smartphones συνέπεσε με αυτή των ψυχικών προβλημάτων και διαταραχών, ιδίως μεταξύ των νέων. Η λέξη της χρονιάς για το 2024 του Λεξικού της Οξφόρδης είναι η "εγκεφαλική σήψη" ("brain rot"), που αναφέρεται στην "υποτιθέμενη επιδείνωση της ψυχικής ή διανοητικής κατάστασης ενός ατόμου" από την υπερκατανάλωση ασήμαντου υλικού στο διαδίκτυο.

    Στον πόλεμο κατά της φτώχειας, χάνουμε εδάφη. Στην Κίνα, η οικονομική ανάπτυξη έχει επιβραδυνθεί. Στη Λατινική Αμερική και την Αφρική, τα ποσοστά φτώχειας αυξάνονται και πάλι λόγω της οικονομικής στασιμότητας, της πολιτικής αστάθειας και της ταχείας αύξησης του πληθυσμού. Συνολικά, ο αριθμός των ανθρώπων που ζουν σε συνθήκες απόλυτης φτώχειας έχει μόλις και μετά βίας μειωθεί από το 2015.

    Η Δύση έχει κάνει μια σειρά από στρατηγικά λάθη που αποδυνάμωσαν τις δυτικές ελίτ και ενθάρρυναν τους αυταρχικούς επικριτές της. Ο Τζορτζ Μπους εισέβαλε στο Ιράκ βασισμένος σε ψευδείς πληροφορίες. Η Άνγκελα Μέρκελ, η ισχυρή καγκελάριος της Γερμανίας από το 2005 έως το 2021, απέτυχε να αντιμετωπίσει τις δύο μεγαλύτερες αδυναμίες της χώρας της: την εξάρτησή της από τις ρωσικές ενεργειακές προμήθειες και την αποτυχία της να επενδύσει στη δική της άμυνα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, ο Ντέιβιντ Κάμερον αντιμετώπισε μια διαμάχη στο εσωτερικό του Συντηρητικού Κόμματος με τη διεξαγωγή ενός λαϊκού δημοψηφίσματος για τη συμμετοχή της Βρετανίας στην ΕΕ, βυθίζοντας τη χώρα στο χάος και μειώνοντας τον ρυθμό οικονομικής ανάπτυξης.

    Ο κόσμος έζησε επίσης τη χειρότερη χρηματοπιστωτική κρίση από τη Μεγάλη Ύφεση, η οποία επιδείνωσε το αυξανόμενο αίσθημα οικονομικής αδικίας και άνοιξε το δρόμο για την άνοδο του λαϊκισμού.

    Το πρόβλημα έγκειται σε κάτι μεγαλύτερο από μια χούφτα πολιτικών λαθών. Βρίσκεται στην ευρύτερη ανάπτυξη της παγκόσμιας οικονομίας-πολιτείας. Πίσω στη δεκαετία του 1990, προσβλέπαμε σε έναν κόσμο επιχειρηματικού σθένους, πειθαρχίας του δημοσίου τομέα και διάδοσης της ειρήνης. Αυτό που πήραμε, όμως, ήταν το ακριβώς αντίθετο: ολιγοπώλιο, κυβερνητική σπατάλη και στρατιωτικοποιημένα μπλοκ.

    Ο καπιταλισμός εδραιώθηκε περαιτέρω στις ΗΠΑ, την κορυφαία οικονομική δύναμη, στην τεχνολογία και τα χρηματοοικονομικά, την αιχμή της νέας οικονομίας, υποδηλώνοντας ότι το ολιγοπώλιο είναι ο δρόμος του μέλλοντος. Πέντε εταιρείες τεχνολογίας αξίζουν η καθεμία πάνω από 1 τρισεκατομμύριο δολάρια και μία, η Apple Inc. αξίζει πάνω από 3 τρισεκατομμύρια δολάρια. Τρεις μεγάλοι επενδυτικοί οίκοι, η BlackRock Inc., η Vanguard Group Inc. και η State Street Corp., διαχειρίζονται συνολικά περιουσιακά στοιχεία ύψους περίπου 22 τρισεκατομμυρίων δολαρίων. Τις τελευταίες δύο δεκαετίες, τρεις από τις τέσσερις βιομηχανίες των ΗΠΑ έχουν γίνει πιο συγκεντρωτικές.

    Αυτό μπορεί να είναι το αποτέλεσμα της αριστείας: Η Google και η Apple της Alphabet Inc. διοικούνται άριστα και η Microsoft Corp. βρίσκεται σε ανάκαμψη μετά από μια περίοδο ύφεσης. Ωστόσο, θα μπορούσε κανείς να ισχυριστεί ότι η αεροπορική βιομηχανία της Αμερικής αποτελεί πρότυπο καινοτομίας και εξυπηρέτησης πελατών; Η επιτυχία των "superstar" εταιρειών  επιβραδύνει τον ρυθμό της καινοτομίας και περιορίζει τον ανταγωνισμό. Αξίζει να σημειωθεί ότι η πρώτη μεγάλη περίοδος λαϊκισμού στον κόσμο, πριν από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, συνέπεσε με την άνοδο κολοσσών, ιδίως στις ΗΠΑ και τη Γερμανία.

    Στο μεταξύ, η διακήρυξη του Κλίντον σε μια άλλη ομιλία του, το 1996, ότι η εποχή της "μεγάλης κυβέρνησης" έχει "τελειώσει" αποδείχθηκε κούφια. Οι Αμερικανοί φορολογούνται όπως μια χώρα με μικρή κυβέρνηση, αλλά συμπεριφέρονται όπως μια χώρα με μεγάλη κυβέρνηση. Το έλλειμμα των ΗΠΑ ισούται με περίπου 6% του ΑΕΠ, διπλάσιο από τον μέσο όρο των τελευταίων δεκαετιών. Το Ομοσπονδιακό Μητρώο των ΗΠΑ επεκτάθηκε κατά μέσο όρο σε 73.000 σελίδες ετησίως στη δεκαετία του 2000 σε σύγκριση με 11.000 σελίδες ετησίως στη δεκαετία του 1950. Η αμερικανική κυβέρνηση παρενέβη για να σώσει χρεοκοπημένες εταιρείες όπως η Citigroup Inc. και η General Motors Co. το 2008, καθώς οι τραπεζίτες έγιναν ξαφνικά οπαδοί της κρατικής παρέμβασης.

    Η κατάσταση είναι ακόμη χειρότερη στην ΕΕ, όπου η κυβερνητική επέκταση δεν εξισορροπείται από την οικονομική ευρωστία. Οι ευρωπαϊκές χώρες ξοδεύουν πάνω από τις δυνατότητές τους για την κοινωνική πρόνοια, ενώ η γραφειοκρατία στις Βρυξέλλες υπερηφανεύεται για το ρόλο της ως "ρυθμιστικός γίγαντας" και όχι για την ικανότητά της να δίνει ώθηση στην ανάπτυξη. Περισσότερες από τις μισές ευρωπαϊκές μικρομεσαίες επιχειρήσεις επισημαίνουν τον ρυθμιστικό και διοικητικό φόρτο ως τη μεγαλύτερη πρόκληση για την ανάπτυξή τους. Ο Πούτιν έβαλε τέλος στις συζητήσεις για το "μέρισμα ειρήνης" με την εισβολή του στην Κριμαία το 2014 και στην Ουκρανία το 2022. 

    Αλλά, στην πραγματικότητα, η πιο σοβαρή απειλή για την παγκόσμια τάξη προέρχεται από την Κίνα, της οποίας η οικονομία είναι δέκα φορές μεγαλύτερη από αυτή της Ρωσίας ενώ έχει μια πολύ πιο πειθαρχημένη ηγεσία. Από την είσοδό της στον Παγκόσμιο Οργανισμό Εμπορίου το 2000 και μετά, αλλά ωθούμενη και από την άνοδο του Σι στην εξουσία το 2013, η Κίνα διέθεσε ένα μέρος του "μερίσματος της παγκοσμιοποίησης" στην ανάπτυξη της στρατιωτικής της ισχύος. Το πολεμικό ναυτικό της Κίνας είναι πλέον το μεγαλύτερο στον κόσμο και το πυρηνικό της οπλοστάσιο μπορεί να φτάσει τις 1.000 κεφαλές μέχρι το 2030, σύμφωνα με το αμερικανικό υπουργείο Άμυνας. Προχωρά επίσης με γοργούς ρυθμούς στον τομέα της τεχνολογίας. Η Κίνα έχει ξεπεράσει τη Δύση στους υπερηχητικούς πυραύλους - που μπορούν να ταξιδεύουν με πενταπλάσια ταχύτητα του ήχου και να αποφεύγουν τα συστήματα αεράμυνας - και είναι πρωτοπόρος στα λέιζερ και στα διαστημικά ρομπότ.

    Ποιες είναι οι πιθανότητες τα επόμενα 25 χρόνια να είναι καλύτερα από τα προηγούμενα;

    Ο 21ος αιώνας είδε τις δύο πιο συναρπαστικές ιδεολογίες της δεκαετίας του 1990 να αποδεικνύονται δυσλειτουργικές: Ο νεοφιλελευθερισμός, η πεποίθηση ότι, συνολικά, οι αγορές είναι πιο αποτελεσματικές από τις κυβερνήσεις στην οργάνωση της οικονομικής ζωής, και ο νεοσυντηρητισμός, που ξεκίνησε ως διορθωτικό μέσο στην υπερβολική εμπιστοσύνη της Αριστεράς στη δύναμη του κράτους να διορθώσει τα πάντα.

    Ο μεγάλος κίνδυνος τα επόμενα χρόνια είναι να δούμε την περαιτέρω παρακμή μιας τρίτης ιδεολογίας: του φιλελευθερισμού. Σε όλη τη Δύση, οι φιλελεύθεροι ηγέτες βρίσκονται σε δύσκολη θέση. Η Κάμαλα Χάρις έχασε από έναν υποψήφιο που παραβίασε έναν από τους σημαντικότερους φιλελεύθερους κανόνες: να παραδίδεις την εξουσία με ευγένεια όταν χάνεις τις εκλογές. Δύο περήφανοι φιλελεύθεροι πολιτικοί της τελευταίας δεκαετίας - ο Μακρόν στη Γαλλία και ο Τζάστιν Τριντό στον Καναδά – χάνουν σε δημοτικότητα. Ο Κιρ Στάρμερ εξασφάλισε μια σαρωτική εκλογική νίκη στο Ηνωμένο Βασίλειο με την υπόσχεση να αναβιώσει το ρεαλιστικό κέντρο, μόνο και μόνο για να φέρει το χάος στη διακυβέρνηση.

    Οι φιλελεύθερες ελίτ έχουν προετοιμάσει το έδαφος για μια λαϊκιστική αντίδραση με ένα συνδυασμό προθέσεων και παραλείψεων. Έχουν επικεντρωθεί σε ζητήματα όπως οι αντωνυμίες ("pronouns" – σσ. το πώς αυτοπροσδιορίζεται ένα άτομο) σε μια εποχή που οι απλοί άνθρωποι υποφέρουν από τη στασιμότητα στο βιοτικό επίπεδο. Έχουν προδώσει την αρχή της φυλετικά τυφλής αξιοκρατίας αγκαλιάζοντας πολιτικές που εστιάζουν σε φυλετικά ζητήματα, μια τάση που είναι πιο έντονη στις ΗΠΑ αλλά έχει εξαπλωθεί σε όλο τον κόσμο. Και έχουν δώσει πολύ λίγη προσοχή στις αυξανόμενες ανησυχίες για τη μετανάστευση, ακόμη και όταν η αύξηση του πληθυσμού ασκεί πίεση στο στεγαστικό και τις δημόσιες υπηρεσίες. Το αποτέλεσμα είναι να παραχωρήσουν έδαφος σε λαϊκιστές όπως ο Τραμπ στις ΗΠΑ, ο Νάιτζελ Φάρατζ στη Βρετανία και η Μαρίν Λεπέν στη Γαλλία.

    Υπάρχουν, ωστόσο, κάποιοι λόγοι να αισιοδοξούμε για το μέλλον. Η επανάσταση της Τεχνητής Νοημοσύνης έχει τη δυνατότητα να μειώσει το διοικητικό κόστος, δίνοντας παράλληλα σε όλους το ισοδύναμο ενός έξυπνου βοηθού. Η κατάρρευση του καθεστώτος του Μπασάρ αλ Άσαντ στη Συρία αποτελεί σοβαρό πλήγμα για τον "άξονα της απολυταρχίας", μειώνοντας την επιρροή της Ρωσίας στη Μέση Ανατολή και υποδεικνύοντας ότι ακόμη και οι πιο μοχθηροί δικτάτορες μπορούν να ανατραπούν. Ο θρίαμβος των Ρεπουμπλικανών το 2024 θα μπορούσε να αποδειχθεί αυτοδιορθωτικός, δημιουργώντας ευκαιρίες για μια νέα γενιά δημοκρατών.

    Ωστόσο, όλα αυτά θα μπορούσαν να φέρουν και αντίθετα αποτελέσματα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη μπορεί να καταστρέψει τις θέσεις εργασίας εκατομμυρίων εργαζομένων, δημιουργώντας μια ριζοσπαστικοποιημένη μεσαία τάξη, ενώ παράλληλα θα δώσει περισσότερη εξουσία σε μερικούς τεχνολογικούς κολοσσούς. Η πρόσφατα απελευθερωμένη Συρία μπορεί να διασπαστεί σε εμπόλεμες περιοχές ή να πέσει στα χέρια ισλαμιστών εξτρεμιστών. Ο Τραμπ και οι σύμμαχοί του μπορεί κάλλιστα να καταστρέψουν τη διεθνή τάξη που βασίζεται σε κανόνες και διατηρεί σε μεγάλο βαθμό την ειρήνη από το 1945. Μια ενδιαφέρουσα μελέτη βασισμένη σε 120 χρόνια λαϊκιστικών κυβερνήσεων δείχνει ότι η πιο συνηθισμένη αντίδραση στην αποτυχία του λαϊκισμού είναι η απαίτηση από τους ψηφοφόρους για ακόμη περισσότερο λαϊκισμό.

    Το μέλλον που θα επιλέξουμε εξαρτάται, πάνω απ' όλα, από το αν οι φιλελεύθεροι θα μπορέσουν και πάλι να αναζωογονήσουν τις πεποιθήσεις τους ή αν θα συνεχίσουν να παρασύρονται και να αμφιταλαντεύονται. Μπορούν να αντιμετωπίσουν τις αιτίες του λαϊκισμού ή θα συνεχίσουν να επαναλαμβάνουν κούφια λόγια; Μπορούν να σκέφτονται σαν κανονικοί άνθρωποι ή θα συνεχίσουν να συμπεριφέρονται σαν μέλη μιας παγκόσμιας ελίτ; Μπορούν να προσαρμόσουν τις κλασικές φιλελεύθερες ιδέες για τον ανοιχτό ανταγωνισμό και την ελευθερία του λόγου σε ριζικά νέες συνθήκες;

    Το τι θα συμβεί την επόμενη 25ετία εξαρτάται από το πόσο καλά θα απαντήσουμε σε αυτά τα ερωτήματα.

    Απόδοση - Επιμέλεια: Λυδία Ρουμποπούλου

    ΣΑΣ ΑΡΕΣΕ ΤΟ ΑΡΘΡΟ;

    ΣΧΕΤΙΚΑ ΑΡΘΡΑ