Το γεωπολιτικό αποτύπωμα του 2025

Του Νικήτα Σίμου

Ο κόσμος το 2025 σημαδεύτηκε από σημαντικά γεωπολιτικά γεγονότα, αλλά ένα συγκεκριμένα αναδιαμόρφωσε την διεθνή σκηνή: η επιστροφή του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο για τη δεύτερη θητεία του.  

Αναλαμβάνοντας τα καθήκοντά του τον Ιανουάριο, ο Ρεπουμπλικανός πρόεδρος έχει κυριολεκτικά κλονίσει τις διεθνείς σχέσεις με πρωτοβουλίες σε πολλά μέτωπα όπως, από τον πόλεμο των δασμών έως τις προσπάθειες για τη σύναψη περισσότερο ή λιγότερο σταθερών ειρηνευτικών συμφωνιών, από τη Μέση Ανατολή έως την Ουκρανία, περνώντας από μια περισσότερο  δυναμική πολιτική γειτονίας με τους Ευρωπαίους στο δυτικό ημισφαίριο, σε σχέση με αυτήν που ασκήθηκε από τους προκατόχους του.

Η επιστροφή του "κυκλώνα Τραμπ" είχε επιπτώσεις σε διαφορετικά γεωγραφικά πλάτη.

Από τη μία πλευρά, ο "υπόλοιπος κόσμος" έχει γίνει περισσότερο συνεκτικός, όπως έδειξε η κινεζικής έμπνευσης σύνοδος κορυφής της Tianjin, ενώ το ευρω-ατλαντικό σύστημα βρίσκεται υπό μεγαλύτερη πίεση από ποτέ, όπως και η πολυμέρεια με την ευρύτερη έννοια.

Η Ευρώπη πρέπει να αντιμετωπίσει μια νέα πραγματικότητα. Ο κύριος σύμμαχός της, ακριβώς 80 χρόνια μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, δεν είναι πλέον τόσο αξιόπιστος όσο ήταν κάποτε.  

Το 2025 ήταν επίσης έτος ανθρωπιστικών κρίσεων, όπως αυτές στο Σουδάν και τη Γάζα, αλλά και ανόδου νέων ηγετών, όπως η Sanae Takaichi η πρώτη γυναίκα που ηγείται της Ιαπωνίας, ο Robert Francis Prevost στον παπικό θρόνο με το όνομα Leo XIV, ενώ ο Ahmed Al-Sharaa – που αποκαταστάθηκε στη διεθνή σκηνή από τον ίδιο τον Trump – ηγείται της Συρίας ένα χρόνο μετά την πτώση του Bashar Al-Assad, σε ένα κλίμα που χαρακτηρίζεται τόσο από ελπίδες όσο και από αβεβαιότητες για το μέλλον.

Επιβολή των ΗΠΑ

Η 2η Απριλίου 2025 θα μείνει στην συλλογική μνήμη ενδεχομένως ως "Ημέρα Απελευθέρωσης" για τις Ηνωμένες Πολιτείες, αλλά πιθανώς και ως μια νέα "D-Day" για την Ευρώπη. Εκείνη την ημέρα, ο Τραμπ ανακοίνωσε την επιβολή εμπορικών δασμών σε προϊόντα που εισάγονται στις ΗΠΑ, επαναφέροντας τον προστατευτισμό σε επίπεδα άγνωστα για σχεδόν έναν αιώνα, απειλώντας σοβαρά την ευρωπαϊκή βιομηχανία και τις εξαγωγές. 

Τους μήνες που ακολούθησαν, αρκετές χώρες που επλήγησαν από την πίεση των δασμών – καθώς και η ΕΕ στο σύνολό της – συμβιβάστηκαν με τον μεγιστάνα της Νέας Υόρκης, ο οποίος χρησιμοποίησε τους δασμούς ως μοχλό πίεσης και σε ορισμένους φακέλους, όπως η ψηφιακή και η τεχνητή νοημοσύνη.

Τον Ιούλιο, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποδέχθηκε, κατά πολλούς με ηττοπάθεια, ότι ο βασικός δασμός του 15% σε πολλές ευρωπαϊκές εξαγωγές προς τις ΗΠΑ, θα επηρέαζε  εν μέρει τους παραγωγούς της ΕΕ. Έτσι διαμορφώθηκαν τιμές, που θεωρούνται βιώσιμες στο όνομα μιας πλέον εύρυθμης και προβλέψιμης διατλαντικής σχέσης. Αλλά το παιχνίδι απέχει πολύ από το να τελειώσει.

Η αβεβαιότητα για την Ουκρανία παραμένει  

Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας στις ΗΠΑ, ο Τραμπ είχε επανειλημμένα δηλώσει, ότι θα τερματίσει γρήγορα τη σύγκρουση στην Ουκρανία. Μια κρίση που -σύμφωνα με τον ίδιο- δεν θα είχε καν ξεκινήσει αν βρισκόταν στον Λευκό Οίκο ο ίδιος, αντί του Δημοκρατικού Τζο Μπάιντεν. Ωστόσο, τα πράγματα εξελίχθηκαν πολύ διαφορετικά.  

Μετά τη θυελλώδη σύγκρουση τον Φεβρουάριο στην Ουάσιγκτον με τον Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος εκφοβίστηκε σε παγκόσμια θέαση από τον μεγιστάνα και τον αναπληρωτή του JD Vance, ο Τραμπ συναντήθηκε εκ νέου με τον Ουκρανό ηγέτη στο Βατικανό, στο περιθώριο της κηδείας του Πάπα Φραγκίσκου. Στη συνέχεια ο Αμερικανός πρόεδρος δέχθηκε τον Βλαντιμίρ Πούτιν στην Αλάσκα τον Αύγουστο, για συνομιλίες το περιεχόμενο των οποίων σε μεγάλο βαθμό παραμένει κρυφό.

Ωστόσο, στην αλλαγή του έτους, η ειρήνη φαίνεται ακόμη πολύ μακριά και υπάρχουν ακόμη πολλοί γόρδιοι δεσμοί που πρέπει να λυθούν για να επιτευχθεί συμφωνία, ενώ το χάσμα μεταξύ των ΗΠΑ και της Ευρώπης βαθαίνει περαιτέρω.

Οι επιπτώσεις για την Ευρώπη

Η επιστροφή του Τραμπ στον Λευκό Οίκο είχε επιπτώσεις σε κάθε γεωγραφικό πλάτος, αλλά είχε ιδιαίτερα δραματικές συνέπειες στην Ευρώπη. Σε έναν κόσμο που κυριαρχείται για άλλη μια φορά από τη λογική της ισχύος, του προστατευτισμού και του εξαναγκασμού, η διεθνής συνεργασία και η πολυμέρεια, καθοριστικά στοιχεία του ευρωπαϊκού εγχειρήματος, τίθενται υπό κρίση.

Είναι η εποχή της επιστροφής του πολιτικού ρεαλισμού, ο οποίος υιοθετείται πλέον απ' όλα,  τα στρατιωτικά και οικονομικά, ισχυρότερα κράτη.  

Η ΕΕ, όπως αποδεικνύεται από την διάσταση απόψεων με τις ΗΠΑ για την Ουκρανία, αποδεικνύεται ανεπαρκής, προς το παρόν, σε ένα πλαίσιο στο οποίο η δύναμη παίζει μεγαλύτερο ρόλο από τους κανόνες του διεθνούς δικαίου, και με τον ιστορικό σύμμαχο διαρκώς και περισσότερο αναξιόπιστο. Η πρόκληση της δημιουργίας μιας ανθεκτικής ευρωπαϊκής οικονομίας και μιας αυτόνομης πολιτικής άμυνας και ασφάλειας δεν μπορεί πλέον να αναβληθεί.

Ο κόσμος συνασπίζεται

Ενώ η γηραιά ήπειρος προσπαθεί να βρει τη σωστή ισορροπία απέναντι στην ανατρεπτική δεύτερη προεδρία του Τραμπ, οι στρατηγικοί αντίπαλοι του ευρωατλαντικού συστήματος προσπαθούν να επιδείξουν συνοχή και την ικανότητα να επηρεάσουν την παγκόσμια δυναμική.

Η επίδειξη αυτού του στόχου πραγματοποιήθηκε στο κινεζικό λιμάνι Tianjin, νότια του Πεκίνου, όπου στις αρχές Σεπτεμβρίου ο Κινέζος πρόεδρος Xi Jinping καλωσόρισε τους αρχηγούς κρατών της Ρωσίας, της Ινδίας, του Πακιστάν, του Ιράν και άλλων 22 (μη δυτικών) χωρών με την ευκαιρία της 25ης συνόδου κορυφής του Οργανισμού Συνεργασίας της Σαγκάης (SCO).

Αυτό που προκύπτει είναι η εικόνα ενός πολυπολικού κόσμου, αλλά με εξαιρετικά μεταβλητές γεωμετρίες, καθώς πχ οι σχέσεις μεταξύ Κίνας και ΗΠΑ κατέγραψαν έντονες διακυμάνσεις κατά τη διάρκεια του έτους, στο θέμα των δασμών και σε άλλα γεωοικονομικά ζητήματα, ενώ η Ινδία συνεχίζει την προσπάθεια εξισορρόπησης της μεταξύ της Δύσης και του Παγκόσμιου Νότου

Εκεχειρία χωρίς ειρήνη

Το 2025 σημαδεύτηκε επίσης από το δεύτερο έτος πολέμου στη Μέση Ανατολή, που προκλήθηκε από την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου 2023.

Παρά την εκεχειρία που επιτεύχθηκε τον Οκτώβριο, μετά την πίεση του Τραμπ στον Μπενιαμίν Νετανιάχου και το παλαιστινιακό ένοπλο κίνημα, το κλίμα εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από μεγάλη αβεβαιότητα.

Η ανθρωπιστική κατάσταση στη Γάζα παραμένει δραματική και υπάρχουν αμφιβολίες για την μετάβαση από την πρώτη φάση του σχεδίου Τραμπ στην πολύ περισσότερο περίπλοκη δεύτερη φάση, που αφορά τον αφοπλισμό της Χαμάς και τη μελλοντική διακυβέρνηση της Λωρίδας.

Το 2025, ωστόσο, σημειώθηκε επίσης αύξηση του επιπέδου της άμεσης σύγκρουσης μεταξύ Ισραήλ και Ιράν, το οποίο για πρώτη φορά στην ιστορία βομβαρδίστηκε τόσο από τις δυνάμεις του Τελ Αβίβ όσο και από την Πολεμική Αεροπορία των ΗΠΑ, ενώ με τη σειρά του έπληξε το ισραηλινό έδαφος με πυραύλους και drones.

Επιπλέον, θα πρέπει να σημειωθεί, ότι αρκετές χώρες αναγνώρισαν επίσημα την Παλαιστίνη στη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ τον Σεπτέμβριο του τρέχοντος έτους.

Η κρίση στο Σουδάν

Εάν ο πόλεμος στη Γάζα οδήγησε αμέσως σε πλήρη ανθρωπιστική καταστροφή, το 2025 ( 2ος  χρόνος του εμφυλίου πολέμου) η σύγκρουση στο Σουδάν είχε επίσης καταστροφικές συνέπειες για τον πληθυσμό, ιδίως με την πτώση του El-Fasher, που κατακτήθηκε τον Οκτώβριο από τις Δυνάμεις Ταχείας Υποστήριξης (RSF).

Οι παραστρατιωτικοί υπό την ηγεσία του Mohamed Hamdan Dagalo (γνωστού ως Hemedti) κατάφεραν να προελάσουν στο τελευταίο προπύργιο του σουδανικού στρατού στη δυτική περιοχή του Νταρφούρ, το οποίο έχει μετατραπεί σε τεράστιο στρατόπεδο προσφύγων, και έχει κηρυχθεί χώρος σοβαρού λιμόύ τους τελευταίους μήνες.

Ο στρατηγός Αμπντέλ Φατάχ αλ-Μπουρχάν, επικεφαλής του σουδανικού στρατού και πρώην ηγέτης της μεταβατικής κυβέρνησης, επιβεβαίωσε την ήττα. Τον Νοέμβριο, η ανακοίνωση της κατάπαυσης του πυρός έδωσε ελπίδες για βελτίωση της κατάστασης, αλλά το κλίμα αβεβαιότητας παραμένει.                  

Η σύγκρουση δεν έχει μόνο μια ισχυρή τοπική συνιστώσα, αλλά βλέπει τη συμμετοχή διαφόρων εξωτερικών παραγόντων, ιδίως από τον Κόλπο, να περιπλέκουν περαιτέρω την εικόνα. 

Η νέα Συρία

Το 2025 σημαδεύτηκε έντονα από την άνοδο του Ahmed Al-Sharaa (γνωστού και με το nom de guerre Abu Mohammed Al-Jolani).  

Ο πρώην ηγέτης της οργάνωσης  Al Nusra  της  Αλ Κάιντα, εδραίωσε την εξουσία του στη Συρία μετά την πτώση του Μπασάρ αλ Άσαντ, στις 8 Δεκεμβρίου 2024.

Κύρια επιτυχία του ήταν, η στην συνέχεια  δημιουργία μιας νέας συμμαχίας με τις ΗΠΑ, που επισφραγίστηκε από την επίσκεψή του στον Λευκό Οίκο τον Νοέμβριο, με την άρση των κυρώσεων και την είσοδο της Δαμασκού στον συνασπισμό κατά του ISIS.

Η ενσωμάτωση των κουρδικών SDF στις συριακές ένοπλες δυνάμεις παραμένει αβέβαιη, παρά τη συμφωνία της 10ης Μαρτίου 2025, και περιπλέκεται από τον τουρκικό ρόλο.

Παράλληλα έχουν διατηρηθεί ρεαλιστικοί δεσμοί της Συρίας με τη Ρωσία, μέσω της – μειωμένης- παρουσίας της Μόσχας στις ακτές (βάση Ταρτούς) και των συμφωνιών σε διάφορους τομείς.

Πολλά εσωτερικά ερωτήματα και εντάσεις παραμένουν ανοιχτά.

Οι εντάσεις αφορούν τους Αλαουίτες (θύματα θρησκευτικής βίας) και τους Δρούζους (διχασμένους μεταξύ ενσωμάτωσης και αυτονομίας), ενώ οι σχέσεις της Δαμασκού με το Ισραήλ παραμένουν αναμφισβήτητα εχθρικές.

Η Γενιά Ζ στο προσκήνιο

Από το Μαρόκο μέχρι την Ινδονησία, από το Περού μέχρι τη Μαδαγασκάρη, το 2025, οι διαμαρτυρίες της Gen Z – νέων που γεννήθηκαν από τα τέλη της δεκαετίας του ενενήντα έως τις αρχές της δεκαετίας του 2000 – εξαπλώθηκαν σε πολλές χώρες χαμηλού εισοδήματος, δίνοντας φωνή σε διαρκώς πιεστικότερα κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα.

Χωρίς αναγνωρισμένους ηγέτες ή κομματικές δομές, νέοι μεταξύ 15 και 25 ετών βγήκαν στους δρόμους με smartphone στο χέρι και θυμό, με κοινά χαρακτηριστικά, δίνοντας ζωή σε έναν παγκόσμιο χάρτη κινητοποίησης, ο οποίος συμπεριλαμβάνει ηπείρους.

Ψηφιακοί ιθαγενείς εξ ορισμού οι νέοι, αμφισβητούν τη διαφθορά, την ανισότητα και την ανικανότητα των πολιτικών ελίτ και απαιτούν ευκαιρίες εργασίας, δικαιώματα και αξιοπρέπεια.

Η οργάνωση είναι οριζόντια: δεν υπάρχουν σύνοδοι κορυφής, ενώ στρατηγικές, συναντήσεις και αφηγήσεις κυκλοφορούν διαδικτυακά σε πλατφόρμες, όπως το TikTok, το Instagram, το Discord και το Telegram. Σύμβολα, συνθήματα και γλώσσες αναπαράγονται από τη μια χώρα στην άλλη, ειδικά σε περιβάλλοντα όπου ο πληθυσμός είναι κατά μέσο όρο πολύ νέος.

Οι ψήφοι των νέων αυτών θα είναι, σύμφωνα με αναλυτές, αποφασιστικές για τις εκλογές που θα διεξαχθούν το 2026,  τόσο στο Νεπάλ όσο και στο Μπαγκλαντές, επειδή οι νέες κυβερνήσεις θα προέλθουν μετά από βαθιές πολιτικές αλλαγές.

Η αποδυνάμωση των, G20, COP 30

Η επιστροφή του Τραμπ στη διεθνή σκηνή, σήμανε μια αναπόφευκτη αποδυνάμωση της πολυμέρειας, ενός εργαλείου της διεθνούς διπλωματίας, για το οποίο ο Αμερικανός πρόεδρος δεν κρύβει τον σκεπτικισμό του.

Τα αποτελέσματα φάνηκαν σε δύο από τις κύριες συνόδους κορυφής του 2025. Την σύνοδο κορυφής της G20, που πραγματοποιήθηκε στο Γιοχάνεσμπουργκ, και την COP30, που διοργανώθηκε στη Βραζιλία, και οι δύο τον περασμένο Νοέμβριο.

Η Ομάδα των 20 μεγαλύτερων οικονομιών του κόσμου, που ιδρύθηκε το 1999, περιλαμβάνει 19 χώρες και δύο περιφερειακούς οργανισμούς, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Αφρικανική Ένωση. Η εκ περιτροπής προεδρία ανατέθηκε για το 2025 στη Νότια Αφρική – το μόνο κράτος μέλος στην αφρικανική ήπειρο, όπου πραγματοποιήθηκε η σύνοδος κορυφής για πρώτη φορά.

Ωστόσο, το μποϊκοτάζ του Τραμπ – σε συνδυασμό με το γεγονός, ότι οι ΗΠΑ θα αναλάβουν την προεδρία της G20 το επόμενο έτος – έχει μειώσει σημαντικά τις προσδοκίες και τα αποτελέσματα από αυτές τις συνόδους.

Το ίδιο συνέβη και στην COP30, τη Διάσκεψη των Μερών για το κλίμα, που διοργάνωσε ο ΟΗΕ στην Βραζιλία . Η μετατόπιση του κέντρου βάρους προς την προσαρμογή στα αιτήματα των σκεπτικιστών, κατέληξε να "παροπλίσει" την κλιματική διπλωματία από την απαιτούμενη αποτελεσματικότητα, που έχει ήδη δοκιμαστεί από ένα κατακερματισμένο γεωπολιτικό πλαίσιο.

Το γεωπολιτικό αποτύπωμά του 2025 εμπεριέχει όλα εκείνα τα στοιχεία της αβαβαιότητας τα οποία παραπέμπουν σε μια παρόμοια δυναμική και για το επόμενο έτος.  

Η διαφαινόμενη πολεμική ύφεση, θα μπορούσε να υποστηριχθεί, ότι είναι ίσως παροδικό αποτέλεσμα κόπωσης των ηγεσιών και φόβου αντίδρασης της κοινωνίας, παρά αποτέλεσμα αγαθών προθέσεων, καθώς οι εκκρεμότητες παραμένουν και ο κυνισμός κυριαρχεί.

* Ο Νικήτας Σίμος είναι Οικονομολόγος, Γεωπολιτικός Αναλυτής