Ο απαραίτητος Ερντογάν

Τον Σεπτέμβριο, λίγες μέρες αφότου δεκάδες χιλιάδες Τούρκοι είχαν ξεχυθεί στους δρόμους για να διαμαρτυρηθούν για τη βίαιη καταστολή από τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν των πολιτικών του αντιπάλων αλλά και για την παραπαίουσα οικονομία, ο ίδιος ο Τούρκος πρόεδρος βρίσκονταν χαμογελαστός στον Λευκό Οίκο, δίπλα στον Αμερικανό πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ.

Το τίμημα της πολυπόθητης συνάντησης ήταν υψηλό: Πριν από αυτήν είχαν υπάρξει αναφορές ότι η Τουρκία θα αγόραζε αεροσκάφη Boeing και F-16, ενώ η Άγκυρα ανακοίνωσε την άρση των πρόσθετων δασμών σε αμερικανικά προϊόντα και μια 20ετή συμφωνία για την αγορά υγροποιημένου φυσικού αερίου από τις ΗΠΑ. Αλλά για τον Ερντογάν, σίγουρα άξιζε τον κόπο: Οι συνεργασίες του στην εξωτερική πολιτική, ειδικά με τη Δύση, του έχουν δώσει την πολιτική κάλυψη και μια σανίδα σωτηρίας στην οικονομία για να ενισχύσει ακόμα περισσότερο την εξουσία του, ακριβώς τη στιγμή που κινείται για να διαλύσει τους τελευταίους πυλώνες της τουρκικής δημοκρατίας.  

Οι φωτογραφίες του Ερντογάν με τον Αμερικανό πρόεδρο ήταν μια ιδιαίτερη ανταμοιβή και έστειλαν ένα ισχυρό μήνυμα στην πατρίδα. Το ίδιο έκαναν και οι πιο πρόσφατες φωτογραφίες με τον Τούρκο πρόεδρο να ανταλλάσσει χειραψίες με τον Γερμανό καγκελάριο, Φρίντριχ Μερτς και τον Βρετανό πρωθυπουργό, Κιρ Στάρμερ. Αυτή είναι μια εποχή για Realpolitik και ο κόσμος είναι έτοιμος να κάνει δουλειές με χρήσιμους ισχυρούς άνδρες όπως ο Ερντογάν - ακόμα και αν αυτό κάνει τον αγώνα απείρως πιο δύσκολο για τις φιλοδημοκρατικές φωνές στην Τουρκία και αλλού.

Τον περασμένο Μάρτιο η τουρκική αστυνομία συνέλαβε τον Εκρέμ Ιμάμογλου, δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης και κύριο αντίπαλο του Ερντογάν, μαζί με πολλούς από τους συνεργάτες του, με κατηγορίες για διαφθορά και τρομοκρατία. Οι τεράστιες διαμαρτυρίες που ακολούθησαν έδειξαν ότι μετά από πάνω από 20 χρόνια στην εξουσία, ο Ερντογάν μπορεί τελικά να το παράκανε. Αλλά μήνες αργότερα, περισσότεροι από 10 δήμαρχοι από το κύριο κόμμα της αντιπολίτευσης, το Ρεπουμπλικανικό Λαϊκό Κόμμα, γνωστό ως CHP, συμπεριλαμβανομένου του Ιμάμογλου, παραμένουν στη φυλακή, μαζί με εκατοντάδες άλλα μέλη και αξιωματούχους του κόμματος. Προς έκπληξη πολλών, οι διαμαρτυρίες συνεχίστηκαν, αλλά ο Ερντογάν δεν δείχνει κανένα σημάδι ανησυχίας. Αντίθετα, έχει εντείνει την καταστολή: Τουρκικό δικαστήριο εξέδωσε πρόσφατα ένα ακόμη ένταλμα σύλληψης για τον Ιμάμογλου, αυτή τη φορά με την κατηγορία της "πολιτικής κατασκοπείας".

Ο Ερντογάν αναρριχήθηκε στην εξουσία υποσχόμενος να καταπολεμήσει τη διαφθορά, να μειώσει τη φτώχεια και να επεκτείνει τις ελευθερίες. Για ένα διάστημα, τα κατάφερε – η Τουρκία ξεκίνησε ακόμη και διαπραγματεύσεις ένταξης στην ΕΕ το 2005 – ωστόσο χρόνια οικονομικής κακοδιαχείρισης και δημοκρατικής οπισθοδρόμησης δεν διέγραψαν απλώς τα κέρδη των πρώτων χρόνων της προεδρίας του, αλλά άφησαν επίσης την Τουρκία φτωχότερη, πιο διχασμένη και λιγότερο ελεύθερη.

Οι δυσαρεστημένοι ψηφοφόροι κατάφεραν ένα σοβαρό πλήγμα στον Ερντογάν στις δημοτικές εκλογές του 2019, όταν το κόμμα του έχασε πολλές μεγάλες πόλεις. Με τη δημοτικότητά του να υποχωρεί και την οικονομία να παραπαίει, ο Ερντογάν στράφηκε στην εξωτερική πολιτική για να εξασφαλίσει χρήματα αλλά και αξιοπιστία, στοιχηματίζοντας ότι η στρατηγική θέση της Τουρκίας θα αγόραζε, αν όχι πάντα τη σιωπή, τουλάχιστον μια απρόθυμη αποδοχή.

Είχε βάσιμους λόγους να πιστεύει ότι τελικά αυτό θα συνέβαινε. Αρχές του 2016, η Ευρωπαϊκή Ένωση, απεγνωσμένη να σταματήσει την εισροή προσφύγων από τη Συρία, σύναψε μια συμφωνία για τη μετανάστευση με την Τουρκία. Η Ε.Ε. δεσμεύτηκε να υποστηρίξει τους πρόσφυγες με 6 δισ. ευρώ - το προηγούμενο φθινόπωρο είχε μάλιστα καθυστερήσει μια καταδικαστική έκθεση για τα ανθρώπινα δικαιώματα για να διασφαλίσει ότι ο Ερντογάν θα συνεργαστεί. Αυτή η συμφωνία έδειξε στον Ερντογάν τι έπρεπε να ξέρει: Εφόσον η Τουρκία ανταποκρινόταν στα συμφέροντα της Ευρώπης, η Ευρώπη θα έκανε τα στραβά μάτια.

Από τότε η στρατηγική αξία της Τουρκίας έχει ενισχυθεί ακόμα περισσότερο. Ο Ερντογάν ακροβατεί σε μια ιδιαίτερα λεπτή διπλωματική γραμμή από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, διατηρώντας ανοιχτά κανάλια επικοινωνίας τόσο με τη Ρωσία όσο και με την Ουκρανία, ενώ παράλληλα εμβαθύνει τη συνεργασία του με τις δυτικές πρωτεύουσες. Την ίδια στιγμή οι τουρκικές αμυντικές εταιρείες έχουν αναδειχθεί σε κρίσιμους προμηθευτές της Ουκρανίας. Ένα εργοστάσιο πυρομαχικών στο Τέξας, που εγκαινιάστηκε πέρυσι, χρησιμοποιεί γραμμές παραγωγής τουρκικής κατασκευής - συναρμολογημένες επί τόπου από Τούρκους εργάτες - και αναμένεται να προμηθεύσει περίπου το ένα τρίτο του στόχου παραγωγής του Πενταγώνου.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έχει επίσης επιταχύνει την προσπάθεια της Ευρώπης να ενισχύσει την αμυντική της ικανότητα, μια προσπάθεια που ενισχύθηκε από την επιστροφή του Τραμπ στο Λευκό Οίκο και τις αμφιβολίες που έχει δημιουργήσει ο Αμερικανός πρόεδρος σχετικά με τη δέσμευση των ΗΠΑ στο ΝΑΤΟ. Και εδώ, η Τουρκία είναι ζωτικής σημασίας. Η κορυφαία διπλωμάτης της ΕΕ, Κάγια Κάλας, ανακοίνωσε την ένταξη της Άγκυρας στη νέα πρωτοβουλία SAFE του μπλοκ τον Ιούνιο, δίνοντας στην Τουρκία πρόσβαση σε αμυντική χρηματοδότηση και κοινές προμήθειες. Και πολύ πρόσφατα, καθώς οι Τούρκοι εισαγγελείς κατηγορούσαν τον Ιμάμογλου για έμμεση κατασκοπεία υπέρ των βρετανικών μυστικών υπηρεσιών, ο Στάρμερ σφράγισε την πώληση μαχητικών Eurofighter στην Τουρκία σε μια συνάντηση με τον Ερντογάν στην Άγκυρα. Λίγες μέρες αργότερα, ο Μερτς επισκέφθηκε τον Τούρκο ηγέτη, επισημαίνοντας ότι "δεν υπάρχει τρόπος να παρακαμφθεί μια καλή και βαθιά συνεργασία".

Η Τουρκία έχει χιλιάδες στρατιώτες στη Συρία, όπου η διατήρηση της σταθερότητας είναι ζωτικής σημασίας για την Ευρώπη προκειμένου να μην δημιουργηθεί ένα νέο κύμα προσφύγων, ενώ διατηρεί επίσης στρατιωτική παρουσία στη Λιβύη, ασκώντας πίεση σε μια άλλη σύγκρουση που οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις φοβούνται ότι θα μπορούσε να οδηγήσει μετανάστες στις ευρωπαϊκές ακτές. Στο Νότιο Καύκασο, έναν ζωτικό διάδρομο για το εμπόριο και τις μεταφορές για την Ευρώπη, πολλές ευρωπαϊκές πρωτεύουσες βλέπουν τώρα την Τουρκία ως τον πιο ικανό μεσολαβητή για να πιέσει το Αζερμπαϊτζάν για διαρκή ειρήνη με την Αρμενία.

Αυτή η έμφαση στον πραγματισμό είναι ένα σημάδι των καιρών – η συναλλακτική σχέση των ΗΠΑ με τον υπόλοιπο κόσμο, η επιθετική Ρωσία, ο αναβρασμός στη Μέση Ανατολή. Η άμεση ανησυχία της Ευρώπης είναι πλέον στην άμυνα της. Και η Τουρκία, με την εγγύτητα της σε ζώνες συγκρούσεων, τη στρατιωτική της ισχύ και μια αναπτυσσόμενη αμυντική βιομηχανία, είναι στρατηγικά σημαντική. 

Ωστόσο οι δυτικές πρωτεύουσες θα πρέπει να είναι επιφυλακτικές όταν αντιμετωπίζουν την προώθηση της δημοκρατίας ως πολυτέλεια και όχι ως αναγκαιότητα. Οι Τούρκοι δεν πρόκειται να παραδώσουν σιωπηλά το δικαίωμά τους να επιλέγουν τους ηγέτες τους. Όσο συνεχίζουν τον αγώνα τους, ο Ερντογάν θα δυσκολεύεται να εδραιώσει την κυριαρχία του – ανεξάρτητα από την κάλυψη που θα του δίνει η Δύση. Αυτό δεν είναι πρόβλημα μόνο για τον Ερντογάν, αλλά και ένα μελανό σημείο για όλες τις δημοκρατίες που ποντάρουν τόσο πολλά στον Τούρκο πρόεδρο. 

Ο Γκονούλ Τολ είναι ανώτερος συνεργάτης στο Ινστιτούτο Μέσης Ανατολής και συγγραφέας του βιβλίου "Erdogan’s War: A Strongman’s Struggle at Home and in Syria"

© 2025 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"