Διχασμένοι μεταξύ τεχνάσματος και αυθεντικότητας

Γεννήθηκα στη Σαϊγκόν το 1960 και έζησα τον πόλεµο στο Βιετνάµ από πρώτο χέρι. Όταν ο πόλεµος τελείωσε και η Σαϊγκόν έπεσε στα χέρια των κοµµουνιστών το 1975, η κυβέρνηση των ΗΠΑ µάς αποµάκρυνε εµένα και την οικογένειά µου επιβιβάζοντάς µας σε ένα C-130. Καταλήξαµε στην Καλιφόρνια. Τώρα, 50 χρόνια µετά, εργάζοµαι ως φωτογράφος τοπίων, θεωρώντας τον φακό όχι µόνο µάρτυρα των προηγούµενων και τωρινών συγκρούσεων, αλλά και µέσο για να αναµετρηθώ µε τα παράδοξα που διαµορφώνουν την Ιστορία.

Μια εµπειρία ήταν καθοριστική για την προσέγγισή µου στα πράγµατα.

Το 1999 συνάντησα µια οµάδα συντηρητικών νεαρών, µε έδρα τη Βόρεια Καρολίνα και τη Βιρτζίνια, που αναπαριστούσε πιστά τις πιο γνωστές στρατιωτικές επιχειρήσεις και µάχες των ΗΠΑ στον Πόλεµο στο Βιετνάµ, σε µια δασώδη περιοχή που ανήκε σε έναν από αυτούς. Συνεργάστηκα µαζί τους και τους φωτογράφισα για αρκετά καλοκαίρια· έτσι προέκυψε η σειρά φωτογραφιών "Μικροί πόλεµοι". Στην οµάδα συµµετείχε ένα στέλεχος της Thomson Financial, ένας πρώην οδηγός της Εθνοφρουράς, ένας νεκροθάφτης και ένας ξυλουργός. Πολύ νέοι ώστε κάποιος από αυτούς να είχε ζήσει αληθινή µάχη. Ωστόσο ήταν εµµονικά προσηλωµένοι στην αυθεντικότητα των "εντυπώσεών" τους: σχολαστικοί µε τον εξοπλισµό, µε τις στολές, το φαγητό και τις προµήθειες, είτε υποδύονταν τους Βιετκόνγκ, είτε τον στρατό του Βορείου Βιετνάµ, είτε Αµερικανούς στρατιώτες.

Για να µελετήσω τις διαφορετικές προοπτικές, άλλαζα ρόλους: µια ήµουν µαχητής των Βιετκόνγκ και µια ο Κιτ Κάρσον Σκάουτ ‒ στρατιώτης του Βορείου Βιετνάµ που αυτοµόλησε για να βοηθήσει τους Αµερικανούς. Οπλισµένη µε ένα AK-47 µε ψεύτικες "χολιγουντιανές" σφαίρες και ντυµένη είτε µε µαύρα βιετναµέζικα ρούχα είτε µε χακί στολή όπως ο στρατός του Βορείου Βιετνάµ, περπάτησα στα µονοπάτια και χάθηκα στις πυκνές συστάδες µπαµπού που είχε φυτέψει η οµάδα. Αυτή η βλάστηση –συνήθης στο Βιετνάµ και άλλα ασιατικά τοπία– δεν ταίριαζε σε µια περιοχή που κάποτε υπήρξε µάρτυρας του Αµερικανικού Εµφυλίου, σε µια τοποθεσία κατάφυτη µε πεύκα, έλατα και κούτζου. Το αποτέλεσµα ήταν ένας εντυπωσιακός συγκερασµός ιστοριών: της δικής τους, που διαµορφώθηκε από εικονικές εµπειρίες µέσα από το πρίσµα της ειδησεογραφίας, της λογοτεχνίας και των αστικών µύθων, και της δικής µου, που διαµορφώθηκε από προσωπικές µνήµες, οικογενειακές παραδόσεις και ανάµικτα συναισθήµατα για έναν καταστροφικό πόλεµο τον οποίο προκάλεσε η κυβέρνηση που εντέλει έσωσε την οικογένειά µου και εµένα από τον κοµµουνισµό και µας χάρισε µια νέα ζωή.

Τα µέλη της οµάδας που έκαναν τις αναπαραστάσεις και εγώ αποκτήσαµε γρήγορα οικειότητα µεταξύ µας, εξαιτίας της εκλαϊκευµένης εξιστόρησης του πολέµου του Βιετνάµ. Ανταλλάξαµε απόψεις για τις κλασικές πολεµικές ταινίες, καθώς και για βιβλία µυθοπλασίας. Μια φορά, κατά τη διάρκεια µιας σκηνοθετηµένης ενέδρας σε µια αµερικανική βάση από δυνάµεις των Βιετκόνγκ και τον στρατό του Βορείου Βιετνάµ, ο αρχηγός της διµοιρίας µου µε παρότρυνε να εκτοξεύσω βιετναµέζικες βρισιές εναντίον των Αµερικανών. Ανταποκρίθηκα – για να πάρω την απάντηση: "Φά’ την τη σκύλα".

Σε τέτοιες στιγµές έντασης η διαχωριστική γραµµή ανάµεσα στην "παράσταση" και την πραγµατικότητα σβήνει και ανοίγουν οι παλιές πληγές.

Οι αναπαραστάσεις µαχών µε γοήτευαν και συγχρόνως µου προκαλούσαν φόβο, τον ίδιο φόβο που µε κατέκλυζε όταν παρακολουθούσα χολιγουντιανές ταινίες για τον Πόλεµο του Βιετνάµ από τη δεκαετία του ’70 και του ’80, οι οποίες, εκείνη την εποχή, ήταν οι µόνες κινηµατογραφικές αναπαραστάσεις της σύγκρουσης στις οποίες είχα πρόσβαση. Σε αυτές τις ταινίες απολάµβανα να βλέπω στιγµές από την καθηµερινή ζωή στη Σαϊγκόν ή στην ύπαιθρο – µέχρι να πέσει ένα ελικόπτερο ή να σκάσει κάποια οβίδα. Αναπόφευκτα, βιαιοπραγούσαν κατά των Βιετναµέζων πολιτών και µαχητών, ανεξαρτήτως των πολιτικών τους πεποιθήσεων. Ήταν βασανιστικό να παρακολουθώ αυτές τις κλασικές ταινίες, ωστόσο τις χρειαζόµουν. Ως πρόσφυγας που ζούσε στην Αµερική, µου πρόσφεραν µια αµυδρή αλλά ζωτικής σηµασίας σύνδεση µε µια πραγµατικότητα που πλέον δεν µου φάνταζε πολύ µακρινή.

Ωστόσο ο ανατρεπτικός χαρακτήρας της εναλλαγής ρόλων µε αποσυντόνιζε. Με κυρίευσε η υπαρξιακή αγωνία, καθώς οι αλληλεπιδράσεις µου µε την οµάδα που έκανε τις αναπαραστάσεις συγκρούονταν µε τα ιστορικά γεγονότα, τη βιωµένη µου εµπειρία και την πολιτισµική µυθοπλασία.

Ο ιστορικός τέχνης Τζόζεφ Κέρνερ περιγράφει το φαινόµενο αυτό ως "µη συγχρονικότητα του σύγχρονου", υπό την έννοια ότι το παρόν είναι ένας δυναµικός, πολυεπίπεδος χώρος στον οποίο συνυπάρχουν πολλές και διαφορετικές ιστορικές και πολιτισµικές δυνάµεις. Η οµάδα των ανδρών και εγώ συµµετείχαµε στην αναπαράσταση µιας ιστορίας που είχαµε προσλάβει µέσα από εικόνες, αφηγήσεις και το πέρασµα του χρόνου.

Εποµένως, στράφηκα στην τέχνη µου, η οποία ανέκαθεν έδινε προβάδισµα στον φυσικό κόσµο ως τόπο της ανθρώπινης συνείδησης. Αγκάλιασα την παράδοξη φύση της φωτογραφίας τοπίου: την ικανότητά της να αποδίδει το παρόν µε καταιγιστικές λεπτοµέρειες και συγχρόνως να προκαλεί το παρελθόν και το µέλλον µέσω υποκειµενικών υποβολών.

Κάτω από τον ουρανό στον Νότο ένα παιχνίδι του ήλιου και των σκιών µέσα από τις φυλλωσιές των λευκών βελανιδιών δηµιουργεί ένα Αρκαδικό όραµα πολέµου. Ωστόσο αυτή η ειδυλλιακή ψευδαίσθηση είναι σκηνοθετηµένη σε ένα έδαφος που το συνθέτουν αντικρουόµενα παρελθόντα. Ίσως σε αυτή την ένταση –µεταξύ τεχνάσµατος και αυθεντικότητας, προσωπικής µνήµης και συλλογικού µύθου– να αρχίσουµε να καταλαβαίνουµε πώς εσωτερικεύουµε την ιστορία και να αρχίσουµε να κατανοούµε τον δυσανάλογο χώρο που ο πόλεµος στο Βιετνάµ και άλλοι πόλεµοι εξακολουθούν να καταλαµβάνουν στην αµερικανική πολιτισµική φαντασία.

Η An-My Lê είναι καλλιτέχνιδα και καθηγήτρια Τεχνών στο Bard College. Πρόσφατα ανατυπώθηκε, 20 χρόνια µετά την πρώτη έκδοση, η µονογραφία της "Small Wars", µε επίλογο του Ocean Voung.

©2025 The New York Times Company and An-My Lê