Μαθήματα Ιστορίας

Ο µεγάλος Γερµανός ιστορικός Leopold von Ranke (1795-1886) έθεσε τα θεµέλια της νεότερης ιστορίας στην Ευρώπη, θέλοντας να της αποδώσει χαρακτηριστικά των θετικών επιστηµών, αλλά και ανθρώπινη πνευµατικότητα. Ο Γάλλος Alexis de Tocqueville, που κατάλαβε όσο κανένας άλλος τον χαρακτήρα των ΗΠΑ, έγραψε: "Η ζωή δεν είναι ούτε χαρά ούτε πόνος, αλλά µια σοβαρή υπόθεση που µας έχει ανατεθεί και πρέπει να τη διαχειριστούµε έντιµα". Και οι δύο ιστορικοί ξεκίνησαν από το "πώς" και κατέληξαν στο "γιατί". Υπηρέτησαν δύο αφεντικά, το παρελθόν και το παρόν το οποίο διαµορφώνει την αναζήτηση του παρελθόντος. 

Είναι δυνατόν να χωρέσει η µελέτη του Αµερικανού Ντόναλντ Τραµπ στις παραπάνω προδιαγραφές; Η πνευµατικότητα απουσιάζει από το θέµα, η σχέση παρελθόντος και παρόντος εξίσου, και η εντιµότητα στη διαχείριση της πολιτικής λανθάνει. Ο Τραµπ είναι Πρόεδρος χωρίς προηγούµενο. 

Το φαινόµενο χωρίζει τους Αµερικανούς σε δύο ή περισσότερα στρατόπεδα εχθρών και φίλων. Χωρίζει επίσης τον κόσµο σε άγνωστο ακόµη αριθµό συµµαχιών. Οι Ευρωπαίοι σύµµαχοι των ΗΠΑ απειλούνται τώρα µε δασµούς, όπως και οι γείτονές τους, Καναδάς και Μεξικό. 

Στην πρώτη του θητεία οι δασµοί του Tραµπ είχαν µικρό αποτέλεσµα. Η τωρινή δασµολογική του προαναγγελία προκάλεσε αναστάτωση στο εσωτερικό και το εξωτερικό. Ο µικρός επενδυτής στο χρηµατιστήριο αξιών πλήρωσε το τίµηµα της πτώσης. Η παράλληλη πτώση της τιµής του δολαρίου ευνοεί την αποπληρωµή του πρωτοφανούς χρέους των ΗΠΑ, το οποίο ανέρχεται σε 36 τρισεκατοµµύρια δολάρια και υπονοµεύει τη χρηµατοπιστωτική υπεροχή του αµερικανικού εµπορίου. 

Ο Tραµπ δεν έχει ιστορική µνήµη άλλη από τις αναφορές στις συναλλαγές του. Ως κήρυκας της ειρήνευσης, έχει επαληθεύσει την υπόσχεσή του για τον εξαναγκασµό του Ιράν σε ειρήνη µε το Ισραήλ.

Απέτυχε, όµως, να τερµατίσει την επίθεση του Πούτιν στην Ουκρανία. Τακτική του Αµερικανού Προέδρου ήταν να αναγκάσει τον Ουκρανό Πρόεδρο Zελένσκι να εγκαταλείψει τον αµυντικό του αγώνα, αλλά χωρίς αποτέλεσµα. Εξακολουθεί να παρέχει στους Ουκρανούς πληροφορίες ώστε να πραγµατοποιούν επιτυχηµένες επιδροµές στη ρωσική επικράτεια, αλλά διέκοψε την παροχή σε αυτούς στρατιωτικής βοήθειας. Ο πλανητάρχης αρκείται σε διαµαρτυρίες εναντίον του Πούτιν, ο οποίος δεν δείχνει προθυµία να σταµατήσει έναν πόλεµο που κερδίζει.  

Καθώς οι Ευρωπαίοι διακρίνουν τα µελλοντικά τους προβλήµατα µε τη Ρωσία, έχουν αποφασίσει να ενισχύσουν τους αµυντικούς µηχανισµούς τους. Η Ε.Ε. αντιλαµβάνεται ότι µια ήττα της Ουκρανίας δεν θα αποτελέσει το τέλος των φιλοδοξιών του Πούτιν και υπόσχεται συµπαράσταση στον Zελένσκι. Το µάθηµα είναι αλληλεγγύη προς τον φυσικό σύµµαχο που υποφέρει.

Τα µαθήµατα ιστορίας του ψυχρού πολέµου µάς µαθαίνουν ότι οι πυρηνικές δυνατότητες ΗΠΑ-ΕΣΣΔ απέκλεισαν στο παρελθόν το ενδεχόµενο σύγκρουσης ανάµεσά τους. Σήµερα η Ρωσία απέχει τεχνολογικά και οικονοµικά από τις ΗΠΑ, διατηρεί όµως την πυρηνική της αποτροπή. Η αδυναµία της έναντι των Αµερικανών σε συµβατικές δυνάµεις, βιοµηχανική παραγωγή και επίπεδο ζωής γενικότερα την καθιστά πιο εξαρτηµένη από τον πυρηνικό εκβιασµό αν οι δύο δυνάµεις βρεθούν αντιµέτωπες.

Το φορολογικό νοµοσχέδιο που υπερψηφίστηκε στο Κογκρέσο στις 4 Ιουλίου 2025 κόστισε στον Έλον Μασκ τη σύγκρουση µε τον Πρόεδρο Tραµπ. Το "Μεγάλο όµορφο νοµοσχέδιο" του Προέδρου, µε περικοπές στο οµοσπονδιακό πλέγµα κοινωνικής πρόνοιας, υπολογίζεται ότι θα προσθέσει 2,9 τρισεκατοµµύρια δολάρια στο έλλειµµα των ΗΠΑ µέσα σε 10 χρόνια. Αν οι ενδιάµεσες εκλογές του 2027 δεν σηµειώσουν σοβαρές αντιδράσεις, το µάθηµα της ιστορίας είναι ότι έρχεται ως Πρόεδρος ο Τζέι Ντι Βανς.

Υπάρχει ακόµα για τους Αµερικανούς το ζήτηµα της εσωτερικής διαίρεσης: Την εποχή του εµφυλίου πολέµου ανάµεσα στον αµερικανικό Βορρά και τον δουλοκτητικό Νότο (1861-1865) και ίσως και την περίοδο της µεγάλης ύφεσης του 1929, που διαδόθηκε και στην Ευρώπη. Ο Πρόεδρος Φράνκλιν Ντελάνο Ρούσβελτ ταυτίστηκε πολιτικά µε τους χτυπηµένους από την ύφεση, έναντι των πλουσίων της εποχής. Η ασθένεια που τον στέρησε από τη χρήση των κάτω άκρων και τον καθήλωσε σε αναπηρική καρέκλα προσέθεσε στη ζωή του την ενσυναίσθηση για όσους δοκιµάζονται. Όταν το κακό πέρασε, οι Αµερικανοί επέστρεψαν στη φιλελεύθερη παράδοση του Βρετανού Τζον Λοκ και την προτεσταντική τους ιδεολογία. 

Ο Tραµπ είναι ένας γλεντοκόπος µε έντονες ανάγκες ανάδειξης. Η υστέρησή του στην πνευµατικότητα τον έφερε σε επαφή µε τους µικροµεσαίους οπαδούς του, που υπήρξαν ναυαγοί της οικονοµικής επιτυχίας του αµερικανικού ονείρου. Τους υπόσχεται ότι "θα κάνει την Αµερική σπουδαία ξανά", για να βρουν και αυτοί µια θέση στον ήλιο. Στρέφεται κατά της αριστείας των εξαιρετικών ΑΕΙ, που θυµίζουν στους οπαδούς του πόσο απέχουν από αυτά. Στην εξίσωση της ισότητας επιβάλλεται και η κατάργηση των επιλέκτων. 

Διανύουµε δύσκολη εποχή, µε πολλά µαθήµατα ιστορίας. Στην αντίληψη του Tραµπ τα πάντα συµβαίνουν για πρώτη φορά, ώστε η προνοητικότητα να αντικαθίσταται από τον αυτοσχεδιασµό. 

*Ο Θάνος Βερέµης είναι Οµότιµος Καθηγητής ΕΚΠΑ και Αντιπρόεδρος ΕΛΙΑΜΕΠ.