Πρέπει να φοβόμαστε την Τεχνητή Νοημοσύνη;

Οι ταινίες μάς μιλούν για μεγαλομανείς που πασχίζουν να κάνουν μια μεγάλη επιστημονική ανακάλυψη που θα κατακτήσει τον κόσμο – μέχρι που έρχεται ο Τζέιμς Μποντ και μας σώζει. Στον πραγματικό κόσμο, οι επιστημονικές ανακαλύψεις δεν καθοδηγούνται από μεγαλομανείς, αλλά από επιστήμονες που αναζητούν λύσεις σε κάποια έκτακτη ανάγκη, όπως έκαναν με την covid-19, ή που η περιέργειά τους οδηγεί σε αποτελέσματα που αλλάζουν τη ζωή μας προς το καλύτερο, όπως συνέβη με την τυχαία ανακάλυψη της πενικιλίνης το 1928. Αλλά η ιστορία δεν τελειώνει εδώ. Οι μεγάλες ανακαλύψεις του Αϊνστάιν οδήγησαν στην έρευνα που παρήγαγε την ατομική βόμβα – η έρευνα του Άλαν Τούρινγκ, του Τζον Μακάρθι και άλλων επιστημόνων που τους ακολούθησαν οδήγησε στις κυβερνοεπιθέσεις, στα στρατιωτικά μη επανδρωμένα αεροσκάφη (drones) και σε άλλα αυτόνομα όπλα. Πρέπει να φοβόμαστε τις σύγχρονες τεχνολογίες; Ή μήπως υπάρχει ένας Τζέιμς Μποντ που μπορεί να μας σώσει;

Είμαι οικονομολόγος και ειδικεύομαι στις επιπτώσεις των νέων τεχνολογιών στην αγορά εργασίας. Όταν πρωτοεμφανίστηκαν οι υπολογιστές, η ρομποτική και η τεχνητή νοημοσύνη στις προηγμένες οικονομίες του κόσμου, με δυνατότητες που φαινόταν να μην έχουν όρια, οι εργαζόμενοι ανησύχησαν. Θα πάρουν αυτές οι τεχνολογίες τις δουλειές μας; Θα μάθουμε πώς να τις χειριζόμαστε και να δουλεύουμε μαζί τους; Δημοσιογράφοι, οικονομολόγοι και επιστήμονες έψαξαν τη βιβλιογραφία και την Ιστορία και διαπίστωσαν ότι μερικοί από τους σημαντικότερους οικονομολόγους όλων των εποχών προειδοποιούσαν για τους κινδύνους από τις νέες τεχνολογίες, συμπεριλαμβανομένου  του πιο επιδραστικού οικονομολόγου του 20ού αιώνα, του Τζον Μέιναρντ Κέινς, και του βραβευμένου με Νόμπελ Βασίλι Λεοντίεφ. Και η Ιστορία μάς δίδαξε ότι οι νέες τεχνολογίες μπορούν να προκαλέσουν προβλήματα, όπως έδειξε το Κίνημα των Λουδιτών τον 19ο αιώνα. Τα πρώτα συνδικάτα για την προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων προέκυψαν από όλα αυτά και λίγο αργότερα ακολούθησε νομοθεσία για την προστασία των εργαζομένων και τη ρύθμιση της εργασίας.

Είναι δικαιολογημένοι αυτοί οι φόβοι; Μιλώντας ως οικονομολόγος, η απάντησή μου είναι όχι – πρέπει να είμαστε προσεκτικοί ως προς το πώς εφαρμόζουμε τις νέες τεχνολογίες, αλλά μπορούν να μας ωφελήσουν και δεν θα μας αφήσουν χωρίς δουλειές. Αλλά ως άνθρωπος που θέλει να ζει σε έναν ειρηνικό και ποικιλόμορφο κόσμο, η απάντησή μου είναι διαφορετική.

Στην οικονομία, πρωταρχικός μας στόχος πρέπει να είναι η εξάλειψη της φτώχειας και η καλή εμπειρία εργασίας για όλους. Η φτώχεια φέρνει ακραία δυστυχία, αλλά το υπερβολικά υψηλό εισόδημα και ο πλούτος δεν φέρνουν ακραία ευτυχία. Η ικανοποίηση από την εργασία πηγάζει από το καλό εισόδημα, τον σεβασμό και την αξιοπρέπεια στον εργασιακό χώρο, την αυτονομία ως προς την ανάληψη πρωτοβουλιών, τις ευέλικτες συνθήκες εργασίας και τη συχνή επικοινωνία με τους προϊσταμένους και τους άλλους συναδέλφους. Η αβεβαιότητα για το μέλλον και οι αλλαγές στις εργασιακές πρακτικές που έρχονται απροειδοποίητα από την "κορυφή" προκαλούν άγχος και δυσαρέσκεια, παράμετροι με αρνητικό αντίκτυπο τόσο στην παραγωγικότητα όσο και στην ευημερία. Έτσι, οποιαδήποτε πρακτική μειώνει την αβεβαιότητα σχετικά με την κατεύθυνση που ακολουθεί η εταιρεία είναι ωφέλιμη για όλους.

Οι νέες τεχνολογίες μπορούν να βοηθήσουν τις εταιρείες και τους εργαζόμενους να απολαμβάνουν καλούς όρους εργασίας. Πολλές δουλειές, όπως η γραφειακή ρουτίνα και η μεταφορά βαριών εμπορευμάτων σε αποθήκες, δεν παρέχουν πολλές δυνατότητες βελτίωσης της ικανοποίησης από την εργασία. Ας αφήσουμε τις νέες τεχνολογίες να τις αναλάβουν. Ας διασφαλίσουμε ότι η ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών κατευθύνεται συμπληρωματικά στον στόχο της καλής εργασίας, βελτιώνοντας τόσο την παραγωγικότητα όσο και την ευημερία των εργαζομένων.

Ωστόσο, οι νέες τεχνολογίες, ειδικά η Τεχνητή Νοημοσύνη, μπορούν επίσης να χρησιμοποιηθούν για την ανάπτυξη φονικών όπλων. Όταν τα πυρηνικά όπλα αναπτύχθηκαν μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο, υπήρχε ο φόβος ότι ένας επόμενος πόλεμος θα μπορούσε να φέρει το τέλος του κόσμου όπως τον ξέρουμε. Αλλά τα πυρηνικά όπλα είναι φυσικά αντικείμενα που μπορούν να εποπτευθούν και να ελεγχθούν. Δεδομένου ότι καμία χώρα δεν θα απέφευγε την καταστροφή σε έναν ολοκληρωτικό πυρηνικό πόλεμο, ήταν εφικτό οι μεγάλες πυρηνικές δυνάμεις να έρθουν μαζί και να υπογράψουν Συνθήκες Μη Διάδοσης, με βάση αυτά που γνώριζαν και παρατηρούσαν στα πυρηνικά οπλοστάσια των άλλων κρατών. Η επόπτευση διασφάλιζε ότι οι συμφωνίες δεν παραβιάζονταν.

Η τεχνητή νοημοσύνη δεν μπορεί να εποπτευθεί. Είναι πολύ δύσκολο, αν όχι αδύνατον, με τις σημερινές τεχνολογίες επιτήρησης να εποπτεύσει και να παρακολουθήσει κάποιος τις δυνατότητες ενός κράτους όσον αφορά τη χρήση της Τεχνητής Νοημοσύνης για στρατιωτικούς σκοπούς. Η τεχνολογία που διαθέτουν οι αντίπαλοί μας μπορεί να μην είναι καν κατανοητή, ελλείψει εκούσιας διεθνούς ανταλλαγής πληροφοριών. Αλλά στο στρατιωτικό πλαίσιο αυτή η ανταλλαγή δεν γίνεται. Βλέπουμε ήδη τη χρήση των σύγχρονων τεχνολογιών στις δύο τρέχουσες συρράξεις, στην Ουκρανία και στη Μέση Ανατολή. Μεμονωμένες δολοφονίες ανώτερων στρατιωτικών αξιωματούχων σε ξένες χώρες χωρίς στρατιωτική επίθεση, αναχαίτιση πυραύλων στον αέρα από ψηφιακά κατευθυνόμενα αντιπυραυλικά όπλα και εμπλοκή σε καταστροφικούς βομβαρδισμούς από τηλεκατευθυνόμενα μη επανδρωμένα αεροσκάφη. Επιπλέον, οι κυβερνοεπιθέσεις αυξάνονται και γίνονται όλο και πιο εξελιγμένες. Καθώς τα κράτη εξαρτώνται όλο και περισσότερο από τις ψηφιακές υποδομές για την εθνική τους ασφάλεια, οι επιθέσεις αυτές θα μπορούσαν να καταστρέψουν τα εθνικά αμυντικά συστήματα προτού καν πέσει ένας πυροβολισμός. 

Πού οδηγεί αυτό και πώς μπορούμε να το σταματήσουμε; Δυστυχώς, δεν υπάρχουν εύκολες απαντήσεις σε αυτά τα ερωτήματα. Οι καταστροφές που παρακολουθούμε στις τηλεοπτικές μας οθόνες  στη Γάζα και στην Ουκρανία θα μπορούσαν να γίνουν αντιπροσωπευτικές των πολέμων του μέλλοντος, που χρησιμοποιούν τις νέες τεχνολογίες. Οι δολοφονίες για τις οποίες ακούμε, που διαπράττονται μακριά από τις περιοχές των συγκρούσεων, θα μπορούσαν να αυξηθούν αριθμητικά, χωρίς κανένας ηγέτης να αισθάνεται ασφαλής. Ο φόβος μου είναι ότι τέτοιες συγκρούσεις θα μπορούσαν να γίνουν η νέα κανονικότητα.

Η γενιά των γονιών μας βίωσε τις μαζικές δολοφονίες του Β' Παγκοσμίου Πολέμου. Η δική μας γενιά έζησε τον φόβο του πυρηνικού πολέμου, αλλά τον απέφυγε, βιώνοντας μόνο τοπικές συγκρούσεις. Φοβάμαι ότι, αν οι πιο προηγμένες τεχνολογικά χώρες, ιδίως οι Ηνωμένες Πολιτείες και η Κίνα, δεν έρθουν σε συνεννόηση για να συμφωνήσουν στον έλεγχο των σύγχρονων τεχνολογιών στον πόλεμο, η γενιά των παιδιών μας μπορεί να ζήσει πιο ολέθριους πολέμους από ό,τι έχουμε φανταστεί.

*Ο Χριστόφορος Πισσαρίδης είναι Νομπελίστας Οικονομολόγος, Regius Καθηγητής Οικονομικών στο London School of Economics, Καθηγητής Ευρωπαϊκών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και συμπρόεδρος του Ινστιτούτου για το Μέλλον της Εργασίας στο Λονδίνο.