Στη Ρωσία ο φόβος για το παρελθόν είναι πάντα παρών

Ήµουν περίπου 10 ετών και επέστρεφα από το µουσικό σχολείο µε το λεωφορείο. Φορούσα ένα παλτό στο χρώµα του ωκεανού. Μεταχειρισµένο µεν, αλλά ζεστό. Και πάλι κρύωνα όµως, γιατί πεινούσα. Πάντα πεινούσα.

Σε µια στάση µπήκε µια γυναίκα φορτωµένη µε µεγάλους σάκους. Κάθισε και µου έπιασε την κουβέντα. Ήταν ξένη. Είχε έρθει στην πόλη µας για να βοηθήσει τα ορφανά. Της είπα ότι δεν ήµουν ορφανή, αλλά µου έδωσε έναν σάκο.

Ήταν τεράστιος. Όπως κατέβαινα από το λεωφορείο, σκόνταψα και µου έπεσε. Το κριθάρι χύθηκε παντού. Γονάτισα και άρχισα να βάζω µες στον σάκο κόκκους, χιόνι, χώµατα. Ένας άντρας πλησίασε και στάθηκε από πάνω µου. Σήκωσε τον σάκο. Ήµουν αποφασισµένη να µην τον αφήσω να τον πάρει· κρατήθηκα από τον σάκο µε όλη µου τη δύναµη. "Θα τον κουβαλήσω εγώ για σένα", είπε.

Τον πήγα µέσα από τις χιονισµένες αυλές στο κτίριο όπου έµενα. Φοβόµουν ότι θα προσπαθούσε να διαρρήξει το διαµέρισµά µας. Αλλά τον ήθελα αυτόν τον σάκο. Ανεβήκαµε τις σκάλες προσπερνώντας τοίχους γεµάτους υβριστικά συνθήµατα και σηµάδια από καψίµατα, πατώντας πάνω σε χρησιµοποιηµένες σύριγγες που έσπαγαν κάτω απ’ τα πόδια µας. Ο άντρας χτύπησε το κουδούνι.

Προς ανακούφισή µου, άνοιξε την πόρτα η µητέρα µου. Εκείνος άφησε τον σάκο κάτω και έφυγε.
"Μαµά!", της είπα ενθουσιασµένη: "Έχει κριθάρι εκεί µέσα! Μα έπεσα! Και το ’χυσα! Αλλά το µάζεψα! Συγγνώµη! Είναι ανακατεµένο µε χιόνι".
Η µητέρα µου είδε τους κόκκους ανακατεµένους µε χώµατα.
"Δεν πειράζει", είπε. "Θα το ξεχωρίσουµε".

Ρίξαµε το κριθάρι σε εφηµερίδες και το βάλαµε κόκκο-κόκκο σε πλαστικές σακούλες. Μετά το µουλιάσαµε και το ξεπλύναµε από το χιόνι και τα χώµατα. Το φάγαµε στο τέλος µιας µέρας που σηµαδεύτηκε από τρόµο και χαρά.

Αυτή ήταν η Ρωσία µου τη δεκαετία του 1990. Μια Ρωσία µε σκοπό την επιβίωση, όπου η τροφή ήταν το πιο πολύτιµο αγαθό. Οι άνθρωποι έκαναν δύο ή τρεις δουλειές για να τα βγάλουν πέρα. Η µητέρα µου ήταν δασκάλα και επιστάτρια σε δύο σχολεία – µόλις και µετά βίας τα έβγαζε πέρα. Εγκληµατικές συµµορίες αλληλοσκοτώνονταν στους δρόµους. Υπήρχε ένας διαρκής φόβος για το αύριο, αφού δεν ήξερες τι µπορεί να έκανε το άγνωστο σε εσένα τον ίδιο και στα αγαπηµένα σου πρόσωπα. Αυτή ήταν η παιδική µου ηλικία.

Η µετάβαση της Ρωσίας από την κεντρικώς σχεδιασµένη οικονοµία στην οικονοµία της αγοράς έφερε καταστροφή στη χώρα. Το 1992, ενώ ήµουν 5 ετών, καταργήθηκαν οι έλεγχοι στις τιµές των προϊόντων. Ο πληθωρισµός εκτοξεύτηκε περίπου στο 2.500% και το κόστος των βασικών ειδών διατροφής αυξήθηκε κατά 26 φορές. Πολλές επιχειρήσεις έβαλαν λουκέτο, άλλες δεν πλήρωναν τους εργαζοµένους. Τα προγράµµατα ιδιωτικοποιήσεων, που υποτίθεται θα έδιναν στους Ρώσους µετοχές σε πρώην κρατικά εργοστάσια, κτήµατα και ορυχεία, "έσπρωξαν" αυτές τις βιοµηχανίες στα χέρια των λίγων, των ολιγαρχών. 

"Ο ρωσικός λιµός δεν αναγνωρίζεται, ούτε δηµοσιοποιείται διεθνώς, επειδή η Ρωσία βρισκόταν σε µετάβαση προς τον καπιταλισµό και αυτή η διαδικασία ευθυνόταν για τον λιµό", έγραψε το 2007 η οικονοµολόγος Utsa Patnaik στο βιβλίο της "Η Δηµοκρατία της Πείνας και άλλα δοκίµια". Η ίδια αποδίδει επιπλέον 4 εκατοµµύρια θανάτους –κατά την περίοδο 1990-1996– στη µετάβαση της Ρωσίας από τον κοµµουνισµό στον καπιταλισµό.

Υπό τον φόβο ότι θα έχανε τον έλεγχο της χώρας, ο δηµοκρατικά εκλεγµένος πρόεδρος Μπόρις Γέλτσιν... εγκατέλειψε τη δηµοκρατία. Το 1993, κατά παράβαση του Συντάγµατος, διέλυσε το Κοινοβούλιο. Όταν οι βουλευτές αντιστάθηκαν, διέταξε τον στρατό να βοµβαρδίσει το κτίριο του Κοινοβουλίου. Τέσσερις µήνες µετά, εγκρίθηκε ένα νέο Σύνταγµα που συγκέντρωνε την εξουσία στα χέρια του προέδρου.

Τον επόµενο χρόνο ο Γέλτσιν διέταξε τον στρατό να εισβάλει στη Δηµοκρατία της Τσετσενίας για να αποτρέψει την απόσχισή της από τη Ρωσία. Η σύγκρουση διήρκεσε περίπου δύο χρόνια και είχε ως αποτέλεσµα τον θάνατο χιλιάδων Ρώσων στρατιωτών και δεκάδων χιλιάδων αµάχων.

Το 1996, παρόλο που η δηµοτικότητά του έφτανε µόλις στο 8%, ο Γέλτσιν επανεξελέγη. Η νίκη του απέναντι στον υποψήφιο του Κοµµουνιστικού Κόµµατος οφείλεται στην υποστήριξη που είχε από τους ρωσικούς τηλεοπτικούς σταθµούς, ιδιοκτήτες των οποίων ήταν ολιγάρχες. Οι ίδιοι χρηµατοδότησαν και την προεκλογική εκστρατεία του Γέλτσιν – δεν ήθελαν να διερευνηθούν οι πηγές του πλούτου τους.

Την παραµονή της Πρωτοχρονιάς του 1999, και ενώ ήµουν 12 ετών, ο Γέλτσιν παραιτήθηκε από την προεδρία και ο τότε πρωθυπουργός, Βλαντίµιρ Πούτιν, ανέλαβε υπηρεσιακός πρόεδρος. Τρεις µήνες µετά ο Πούτιν κέρδισε τις πρώτες του προεδρικές εκλογές. Ουσιαστικά είχε διοριστεί στη θέση αυτή, αλλά οι Ρώσοι δεν θρηνούσαν για τον θάνατο της εκκολαπτόµενης δηµοκρατίας τους.
Τη δεκαετία του 1990 η λέξη "δηµοκρατία" θεωρούνταν βρισιά από πολλούς Ρώσους. Ήταν συνώνυµο της φτώχειας, της εγκληµατικότητας, του χάους και του φόβου.

Ο Πούτιν ήταν τυχερός. Η τιµή του πετρελαίου, του σηµαντικότερου εξαγωγικού προϊόντος της Ρωσίας, άρχισε να αυξάνεται µόλις εκείνος ανέλαβε την εξουσία και συνέχισε ανοδικά για την επόµενη 15ετία. Η εγκληµατικότητα µειώθηκε, το βιοτικό επίπεδο ανέβηκε. Η κυβέρνηση Πούτιν πρόσφερε στον λαό σταθερότητα µε αντάλλαγµα την πολιτική του αδιαφορία και, εντέλει, τις ελευθερίες του. Αυτή η σιωπηρή συµφωνία είναι που οδήγησε τη Ρωσία στον πόλεµο.

Τώρα δεν υπάρχει σταθερότητα. Οι άνδρες επιστρατεύονται για να πολεµήσουν στην Ουκρανία και γυρίζουν στη Ρωσία µέσα σε φέρετρα. Η πολιτική διαφωνία έχει εξαϋλωθεί. Ανεξάρτητα ΜΜΕ δεν υπάρχουν. Η καταπίεση έχει γίνει ρουτίνα. Οι τιµές των προϊόντων αυξάνονται, το ρούβλι χάνει την αξία του και οι άνθρωποι θέτουν και πάλι το ερώτηµα που θυµάµαι από την παιδική µου ηλικία: Έχουµε λεφτά για κρέας;

Λέω στη µητέρα µου ότι πρέπει να τελειώνουµε µε τον Πούτιν.

Μα εκείνη απαντά ότι φοβάται πως χωρίς αυτόν η ζωή µας θα είναι όπως ήταν τη δεκαετία του ’90. "Δεν θυµάσαι;", µε ρωτά. Θυµάµαι.

Ο φόβος της για το παρελθόν είναι µεγαλύτερος από τον φόβο της για το παρόν. Αυτός ο φόβος έχει κρατήσει τον Πούτιν στην εξουσία. Τον χρησιµοποιεί µε σύνεση. Και στραγγαλίζει το µέλλον µας.

*Η Elena Kostyuchenko είναι Ρωσίδα δηµοσιογράφος και LGBTQ+ ακτιβίστρια. Το βιβλίο της "I Love Russia: Reporting From a Lost Country" εκδόθηκε το 2023.

©2024 The New York Times Company and Elena Kostyuchenko