Πώς το Ιράν και το Ισραήλ είναι αφύσικοι αντίπαλοι

Του Karim Sadjadpour

"Η ιστορία είναι γεμάτη με πολέμους για τους οποίους όλοι ήταν σίγουροι ότι δεν θα μπορούσαν ποτέ να συμβούν", είπε κάποτε ο Βρετανός συγγραφέας και πολιτικός Ίνοχ Πάουελ.

Μια ολοκληρωτική σύγκρουση μεταξύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας του Ιράν και του Ισραήλ φαινόταν κάποτε απίθανη. Όμως τον περασμένο μήνα, ο μακροχρόνιος σκιώδης πόλεμος των δύο χωρών πέρασε στο φως, με μια σειρά από άνευ προηγουμένου επιδρομές με drone και πυραύλους, δημιουργώντας τις προϋποθέσεις για μια σύγκρουση με αρκετή προηγμένη τεχνολογία, παραστρατιωτικές δυνάμεις και αμοιβαία σκληρότητα, ώστε να βάλει φωτιά σε μεγάλα τμήματα της Μέσης Ανατολής, να οδηγήσει σε κατάρρευση την παγκόσμια οικονομία και να τραβήξει στα δίκτυα της τις Ηνωμένες Πολιτείες και άλλες μεγάλες δυνάμεις.

Οι δύο πλευρές φαίνεται σήμερα να τηρούν στάση αναμονής, αλλά για πόσο; Όσο το Ιράν κυβερνάται από μια ισλαμιστική κυβέρνηση που θέτει την επαναστατική της ιδεολογία πάνω από το εθνικό συμφέρον, οι δύο χώρες δεν θα γνωρίσουν ποτέ την ειρήνη και η Μέση Ανατολή δεν θα γνωρίσει ποτέ ουσιαστική σταθερότητα.

Το Ιράν και το Ισραήλ δεν είναι φυσικοί αντίπαλοι. Σε αντίθεση με άλλες σύγχρονες συγκρούσεις - μεταξύ Ισραήλ και Παλαιστίνης, Ρωσίας και Ουκρανίας, Κίνας και Ταϊβάν - το Ιράν και το Ισραήλ δεν έχουν διαφωνίες για εδάφη ή πόρους. Τα ισχυρά τους σημεία - το Ιράν είναι ενεργειακός κολοσσός και το Ισραήλ είναι στην αιχμή της τεχνολογίας – είναι περισσότερο συμπληρωματικά παρά ανταγωνιστικά. Οι δύο χώρες έχουν επίσης μια ιστορική συγγένεια που χρονολογείται πριν από 2.500 χρόνια, όταν ο Πέρσης βασιλιάς Κύρος ο Μέγας απελευθέρωσε τους Εβραίους από τη Βαβυλωνιακή αιχμαλωσία. Το Ιράν ήταν το δεύτερο μουσουλμανικό έθνος, μετά την Τουρκία, που αναγνώρισε το Ισραήλ μετά την ίδρυση του το 1948.

Η σύγχρονη εχθρότητά γίνεται καλύτερα κατανοητή μέσα από το πρίσμα της ιδεολογίας και όχι από τη γεωπολιτική. Ξεκίνησε με την άνοδο του Αγιατολάχ Ρουχολάχ Χομεϊνί, του δογματικού σιίτη κληρικού που ηγήθηκε της επανάστασης του 1979 που μετέτρεψε το Ιράν από συμμαχική μοναρχία των ΗΠΑ σε αντιαμερικανική θεοκρατία. Η πραγματεία του 1970, "Ισλαμική Κυβέρνηση", του Χομεϊνί, η οποία έγινε η βάση του συντάγματος της Ισλαμικής Δημοκρατίας, είναι γεμάτη με ύβρεις και απειλές κατά των "άθλιων" και "σατανικών" Εβραίων. Τότε, όπως και τώρα, ο αντισημιτισμός συχνά κρυβόταν κάτω από την επιφάνεια του αντιιμπεριαλισμού.

"Πρέπει να διαμαρτυρηθούμε και να ενημερώσουμε τον κόσμο ότι οι Εβραίοι και οι ξένοι υποστηρικτές τους είναι απέναντι στα ίδια τα θεμέλια του Ισλάμ και επιθυμούν να εγκαθιδρύσουν την εβραϊκή κυριαρχία σε όλο τον κόσμο", έγραφε ο Χομεϊνί. "Επειδή είναι μια πονηρή και πολυμήχανη ομάδα ανθρώπων, φοβάμαι ότι - Θεός φυλάξοι - μπορεί μια μέρα να πετύχουν τον στόχο τους και ότι η απάθεια που δείχνουν ορισμένοι από εμάς μπορεί να επιτρέψει σε έναν Εβραίο να μας κυβερνήσει μια μέρα".

Στο ίδιο μανιφέστο, ο Χομεϊνί προτείνει χαλαρά αυτό που στη σύγχρονη γλώσσα περιγράφεται καλύτερα ως εθνοκάθαρση. "Το Ισλάμ", γράφει, "έχει ξεριζώσει πολλές ομάδες που ήταν πηγή διαφθοράς και βλάβης στην ανθρώπινη κοινωνία". Συνεχίζει αναφέροντας την περίπτωση μιας "προβληματικής" εβραϊκής φυλής στη Μεδίνα που, όπως αναφέρει, "εξολοθρεύτηκε" από τον προφήτη Μωάμεθ.

Πολύ λίγοι από τους Ιρανούς επαναστάτες και τους δυτικούς προοδευτικούς που υποστήριξαν τον Χομεϊνί το 1979 - με μερικούς να τον συγκρίνουν με τον Γκάντι - είχαν μπει στον κόπο να εξετάσουν εξονυχιστικά το όραμά του για το Ιράν. Μόλις ανέλαβε την εξουσία, έχτισε την καινούργια θεοκρατία του σε τρεις ιδεολογικούς πυλώνες: θάνατο στην Αμερική, θάνατο στο Ισραήλ και υποταγή των γυναικών.

Πάνω από τέσσερις δεκαετίες αργότερα, η κοσμοθεωρία των σημερινών ηγετών του Ιράν έχει ελάχιστα εξελιχθεί. Ο Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, ο 85χρονος διάδοχος του Χομεϊνί και πλέον ένας από τους μακροβιότερους δικτάτορες στον κόσμο, καταγγέλλει τον Σιωνισμό σχεδόν σε κάθε ομιλία του και ήταν ο μόνος παγκόσμιος ηγέτης που επαίνεσε δημόσια την "επική" επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου στο Ισραήλ. "Θα υποστηρίξουμε και θα βοηθήσουμε οποιοδήποτε έθνος ή οποιαδήποτε ομάδα, οπουδήποτε", είπε ο Χαμενεΐ το 2020, "που αντιτίθεται και πολεμά το Σιωνιστικό καθεστώς".

Όπως ξεκαθαρίζουν τα λόγια του Χαμενεΐ, η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν είναι μια από τις λίγες κυβερνήσεις στον κόσμο που είναι περισσότερο αφοσιωμένη στην κατάργηση ενός άλλου έθνους παρά στην προώθηση του δικού της. "Θάνατος στο Ισραήλ", είναι η κραυγή συγκέντρωσης του καθεστώτος - όχι "Ζήτω το Ιράν".

Το καθεστώς του Χαμενεΐ υποστηρίζει εξάλλου αυτή τη ρητορική με δράση. Το Ιράν έχει ξοδέψει δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια για να οπλίσει, να εκπαιδεύσει και να χρηματοδοτήσει πληρεξούσιες πολιτοφυλακές σε πέντε αποτυχημένα κράτη: Λίβανο, Συρία, Γάζα, Ιράκ και Υεμένη. Μαζί αυτές οι ομάδες αποτελούν τον λεγόμενο Άξονα της Αντίστασης κατά της Αμερικής και του Ισραήλ. Αυτές οι ομάδες είναι βυθισμένες στη διαφθορά και την καταστολή στις δικές τους κοινωνίες, με δραστηριότητες όπως η παράνομη διακίνηση ναρκωτικών και η πειρατεία μεταξύ άλλων, την ίδια στιγμή που διακηρύσσουν ότι αναζητούν δικαιοσύνη για τους Παλαιστίνιους.

Η εχθρότητα προς το Ισραήλ είναι ένα χρήσιμο εργαλείο για το κυρίως σιιτικό, περσικό Ιράν, προκειμένου να διεκδικήσει την ηγεσία στην κατά κύριο λόγο σουνιτική, αραβική Μέση Ανατολή. Αλλά δεν πρέπει να συγχέεται με την ανησυχία για την ευημερία των Παλαιστινίων. Σε αντίθεση με τις αμερικανικές, ευρωπαϊκές και αραβικές κυβερνήσεις που χρηματοδοτούν πρωτοβουλίες για τους Παλαιστίνιους, το Ιράν έχει διοχετεύσει εκατοντάδες εκατομμύρια δολάρια για να εξοπλίσει και να χρηματοδοτήσει τη Χαμάς και την Παλαιστινιακή Ισλαμική Τζιχάντ. Ο στόχος του Ιράν δεν είναι να οικοδομήσει μια Παλαιστίνη, αλλά να κατεδαφίσει το Ισραήλ. 

Και όμως, όσο και αν είναι προσηλωμένη στην ιδεολογία της, η Ισλαμική Δημοκρατία είναι ακόμα περισσότερο αποφασισμένη να παραμείνει στην εξουσία. Όπως είπε κάποτε η Γερμανοαμερικανίδα φιλόσοφος Χάνα Άρεντ, "ο πιο φλογερός επαναστάτης θα γίνει συντηρητικός την επόμενη μέρα της επανάστασης".

Όπως έδειξε η προσεκτική απάντησή της στις πρόσφατες στρατιωτικές επιθέσεις του Ισραήλ, όταν η Τεχεράνη αντιμετωπίζει την πιθανότητα πλήρους πολέμου ή υπαρξιακής οικονομικής πίεσης, προχωρά σε τακτική υποχώρηση.

Μετά από δεκαετίες ζωής κάτω από ένα οικονομικά αποτυχημένο, κοινωνικά καταπιεστικό αστυνομικό κράτος, ο λαός του Ιράν έχει αντιληφθεί καιρό τώρα ότι το μεγαλύτερο εμπόδιο για μια κανονική ζωή είναι η δική του ηγεσία, όχι η Αμερική ή το Ισραήλ. Σε μια δημοσκόπηση του 2021 που διεξήχθη από την Ευρώπη, μόνο περίπου 1 στους 5 Ιρανούς ενέκρινε την υποστήριξη της κυβέρνησής του στη Χαμάς και το σύνθημα "Θάνατος στο Ισραήλ". Λίγα έθνη έχουν τον συνδυασμό του πλούτου των φυσικών πόρων, του ανθρώπινου κεφαλαίου, του γεωγραφικού μεγέθους και της αρχαίας ιστορίας του Ιράν. Αυτό το τεράστιο χάσμα μεταξύ των δυνατοτήτων του Ιράν και της πραγματικότητας των πολιτών του είναι ένας λόγος που η χώρα έχει βιώσει πολυάριθμες μαζικές εξεγέρσεις τις δύο τελευταίες δεκαετίες.

Ο Άξονας Αντίστασης του Ιράν έχει ενδυναμώσει τους δεξιούς Ισραηλινούς πολιτικούς πολύ περισσότερο από τους Παλαιστίνιους τις τελευταίες δύο δεκαετίες. Η απειλή από ένα καθεστώς που αρνείται το Ολοκαύτωμα και έχει περιφερειακές και πυρηνικές φιλοδοξίες τροφοδοτεί τις ισραηλινές ανησυχίες, αποσπά την προσοχή από τα δεινά των Παλαιστινίων και διευκολύνει τις συμφωνίες εξομάλυνσης μεταξύ του Ισραήλ και αραβικών κυβερνήσεων που φοβούνται εξίσου το Ιράν. Πράγματι, το Ιράν και οι πληρεξούσιοί του ήταν τόσο χρήσιμος αντίπαλος που ο πρωθυπουργός Μπενιαμίν Νετανιάχου βοήθησε να στηριχθεί η εξουσία της Χαμάς στη Γάζα, μέχρι τις θανατηφόρες επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου.

"Το όνειρο των ισραηλινών ηγετών", μου είπε πρόσφατα ένας απόστρατος ισραηλινός στρατηγός, ο Άμος Γιαντλίν, "είναι μια μέρα να αποκαταστήσουν τις σχέσεις με μια ιρανική κυβέρνηση".

Το όνειρο των ισλαμιστών ηγετών του Ιράν, από την άλλη πλευρά, είναι να τερματίσουν την ύπαρξη του Ισραήλ. Η σύγκρουση του Ισραήλ με το Ιράν ήταν ένας πόλεμος αναγκαιότητας, αλλά η σύγκρουση του Ιράν με το Ισραήλ ήταν ένας πόλεμος επιλογής. Δεν θα τελειώσει έως ότου το Ιράν έχει ηγέτες που θέτουν τα συμφέροντα των Ιρανών πάνω από την καταστροφή του Ισραήλ.

*O Karim Sadjadpour είναι ανώτατο στέλεχος στο Carnegie Endowment for International Peace

© 2024 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"