Ο πόλεμος στο Ισραήλ πάγωσε τις διαδηλώσεις, όχι όμως και την απειλή για τη δημοκρατία

Το ανώτατο δικαστήριο του Ισραήλ έβαλε τέλος στις προσπάθειες του Μπενιαμίν Νετανιάχου να προχωρήσει στη μεταρρύθμιση του δικαστικού συστήματος, οι ανησυχίες όμως παραμένουν. 

Υπό κανονικές συνθήκες, χιλιάδες άνθρωποι θα είχαν ξεχυθεί στους δρόμους να πανηγυρίσουν για την απόφαση του ισραηλινού ανωτάτου δικαστηρίου να ακυρώσει νόμο-κλειδί της κυβέρνησης Νετανιάχου που θα επέφερε σοβαρό πλήγμα στη δημοκρατία. Πρόκειται την περιβόητη μεταρρύθμιση για τη δικαιοσύνη η οποία προκάλεσε πολύμηνες λαϊκές μαζικές κινητοποιήσεις. 

Δυστυχώς, μετά τη φρικτή επίθεση της Χαμάς στις 7 Οκτωβρίου και τον πόλεμο στη Γάζα, οποιοσδήποτε πανηγυρισμός θα ήταν απεχθής. Ο συνεχιζόμενος πόλεμος όμως δεν θα πρέπει να επισκιάσει το γεγονός ότι η μάχη υπέρ της δημοκρατίας στο Ισραήλ συνεχίζεται. 

Την Πρωτοχρονιά το Ανώτατο Δικαστήριο της χώρας γνωμοδότησε επί δύο θεμάτων. Το πρώτο αφορούσε ένα πρωταρχικό ζήτημα: το δικαστήριο επιβεβαίωσε ότι μπορεί να ακυρώσει ακόμη και συνταγματικού χαρακτήρα μέτρα, εάν αυτά παραβιάζουν βασικές δημοκρατικές αρχές. Η συντριπτική πλειοψηφία των δικαστών (13 από τους 15) κατέληξαν σε αυτήν την απόφαση, ορθώνοντας ως αποτέλεσμα μια ασπίδα προστασίας απέναντι στην κυβέρνηση η οποία εκμεταλλεύεται βασικούς νόμους για να πλήξει τη δημοκρατία. 

Σε ό,τι αφορά το δεύτερο θέμα, με οριακή πλειοψηφία (8 ψήφοι υπέρ και 7 κατά), οι δικαστές αποφάσισαν ότι ο αμφιλεγόμενος νόμος που ψηφίστηκε το περασμένο καλοκαίρι και περιόριζε τις εξουσίες του ανωτάτου δικαστικού οργάνου έβλαπτε τη δημοκρατία – και τον ακύρωσαν.  

Πρόκειται για καλά νέα, αλλά και για μια υπενθύμιση ότι το Ισραήλ δεν είναι μόνο χώρα των σημερινών ακραίων ηγετών. Η κατάχρηση εξουσίας από την κυβέρνηση, προκάλεσε ευρείες, ειρηνικές κινητοποιήσεις και τώρα βρήκε αντίσταση σε ένα γενναίο δικαστήριο. 

Ωστόσο, η εσωτερική διαμάχη αναφορικά με το μέλλον της δημοκρατίας δεν έχει λήξει. Ουσιαστικά έχει μπει στον πάγο μέχρι να τελειώσει ο πόλεμος. 

H απόφαση του δικαστηρίου είναι τόσο σημαντική, όσο και εύθραυστη. Ο Γιαρίβ Λεβίν, υπουργός Δικαιοσύνης που ανήκει στο Λικούντ του Μπενιαμίν Νετανιάχου, ο οποίος θεωρείται και ο αρχιτέκτονας των κυβερνητικών σχεδίων για ένα πιο αυταρχικό καθεστώς,  παραμένει αποφασισμένος να αλλάξει τον τρόπο που διορίζονται οι δικαστές με σκοπό να μειώσει την ισχύ του Ανωτάτου Δικαστηρίου. Δύο από τους οκτώ δικαστές της πλειοψηφίας έχουν ήδη συμπληρώσει την υποχρεωτική ηλικία συνταξιοδότησης των 70 ετών. Το ερώτημα ποιος θα τους αντικαταστήσει θα μπορούσε να καθορίσει αν εντέλει η απόφαση-ορόσημο που λήφθηκε θα αποτελέσει καθοδηγητικό φάρο για το δικαστήριο – ή αν τελικά θα την ανατρέψει. 

Με βάση την τωρινή νομοθεσία, οι δικαστές διορίζονται από μια επιτροπή που περιλαμβάνει δικαστές του Ανωτάτου Δικαστηρίου, δικηγόρους, υπουργούς και μέλη της Κνεσέτ. Με βάση το υπάρχον σύστημα απαιτείται συμφωνία μεταξύ δικαστών και πολιτικών. Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια στόχος των δεξιών υπουργών Δικαιοσύνης ήταν να αυξήσουν το ποσοστό των συντηρητικών διορισμένων δικαστών. 

Οι δικαστικές μεταρρυθμίσεις που παρουσιάστηκαν τον Ιανουάριο του 2023 αφορούσαν διάφορα θέματα. Ένα από αυτά ήταν η αλλαγή του τρόπου με τον οποίο επιλέγονται οι νομικοί. Αυτό το σημείο, το οποίο εγκρίθηκε από την αρμόδια επιτροπή τον περασμένο Μάρτιο, θα έδινε στον κυβερνητικό συνασπισμό πλειοψηφική ισχύ στην επιτροπή επιλογής των δικαστών. Στον απόηχο όμως των μαζικών διαδηλώσεων, η κυβέρνηση αποφάσισε να μη φέρει το νομοσχέδιο προς ψήφιση. Από την αρχή του πολέμου μάλιστα, όλο το πακέτο της δικαστικής μεταρρύθμισης έχει μπει στον πάγο. 

Εν τω μεταξύ, ο κ. Λεβίν "καθυστερεί τους διορισμούς",  όπως μου είπε τον περασμένο μήνα η Καρίν Ελχαράρ, μέλος της Κνεσέτ από το κεντρώο κόμμα Γες Ατίντ και η μόνη εκπρόσωπος της αντιπολίτευσης στην επιτροπή επιλογής δικαστών. "Δεν υπάρχει καμία ουσιαστική συζήτηση για τους υποψηφίους" είπε. 

Πρόκειται για μια ξεκάθαρη ένδειξη ότι η κυβέρνηση δεν έχει εγκαταλείψει τα σχέδιά της και απλά περιμένει το τέλος του πολέμου. 

Ακόμη κι αν καταρρεύσει η κυβέρνηση, ο κίνδυνος να έχει μετατοπιστεί το πολιτικό επίκεντρο είναι ορατός. Τώρα που η προσοχή της κοινής γνώμης έχει επικεντρωθεί στις ευθύνες του κ. Νετανιάχου για την επίθεση-σοκ της Χαμάς τον Οκτώβριο και για τη διαχείρισή του όσον αφορά τον πόλεμο, η συζήτηση θα μπορούσε πολύ εύκολα να αποσπάσει την προσοχή από την απειλή προς τη Δικαιοσύνη. Αν διεξαχθούν εκλογές, η επόμενη κυβέρνηση θα μπορούσε κάλλιστα να συμπεριλάβει δεξιούς αντιπάλους του κ. Νετανιάχου, οι οποίοι ήταν εκτός εξουσίας στις 7 Οκτωβρίου, αλλά που θα μπορέσουν να συνεχίσουν αθόρυβα τις προσπάθειες διορισμού εγκάθετων δικαστικών. 

Εντέλει, στόχος για το μεγαλύτερο μέρος της δεξιάς είναι να μειώσει ή ακόμη και να εξαλείψει την ισχύ του κοινοβουλίου και της εκτελεστικής εξουσίας. Πιθανό αποτέλεσμα θα ήταν η απολυταρχία της πιο πρόσφατα εκλεγμένης πλειοψηφίας. Κόντρα σε αυτό, η απερχόμενη ανώτατη δικαστής Εσθερ Χαγιούτ υποστήριζε στη γνωμοδότησή της ότι η συνταγματική παράδοση του Ισραήλ "μας πληροφορεί με σαφήνεια" ότι η ταυτότητά του το ορίζει ως "ένα εβραϊκό και δημοκρατικό κράτος". Η δημοκρατία, σημείωσε, απαιτεί ελεύθερες εκλογές, αναγνώριση των βασικών ανθρωπίνων δικαιωμάτων και του κράτους δικαίου –και τον διαχωρισμό μεταξύ εξουσίας και ανεξάρτητης δικαιοσύνης. Η δικαστική εποπτεία του κοινοβουλίου είναι απαραίτητη, τόνισε. 

Λαμβάνοντας υπόψη πόσο εύκολα το κοινοβούλιο μπορεί να εγκρίνει Βασικούς Νόμους –κάτι που αποτελεί ένδειξη ότι το σύνταγμα του Ισραήλ είναι ελλιπές – αυτό θα μπορούσε να υπονομεύσει τη δημοκρατική ταυτότητα της χώρας και ως εκ τούτου η δικαστική εποπτεία είναι απαραίτητη, κατέληγε η Χαγιούτ. Το Ανώτατο Δικαστήριο έχει την εξουσία να αποφασίζει πότε η Κνεσέτ νομοθετεί έναν νόμο, ο οποίος υπερβαίνει την κοινοβουλευτική της εξουσία, με "ακραίο και ανορθόδοξο τρόπο.".

Η συντριπτική πλειοψηφία του Ανωτάτου Δικαστηρίου συμφώνησε με αυτή την τοποθέτηση. Πιθανότατα πρόκειται για ένα σημείο καμπής, μια νίκη για τη δημοκρατία στη φιλελεύθερη μορφή της. 

Βεβαίως, εκτός δικαστηρίου, το Ισραήλ υπολείπεται όσον αφορά τη φιλελεύθερη δημοκρατία –με πιο κραυγαλέο παράδειγμα τη συνεχιζόμενη κυριαρχία επί των καταπιεσμένων Παλαιστινίων στη Δυτική Όχθη. Για να αλλάξει αυτή η εικόνα, χρειάζεται μια τεκτονική πολιτική αλλαγή και όχι μια δικαστική απόφαση. Προϋπόθεση, όμως, γι’ αυτή την αλλαγή είναι μια ανοιχτή δημοκρατία μέσα στο ίδιο το Ισραήλ.  

"Το Ισραήλ είναι μια εύθραυστη δημοκρατία" δήλωσε η κα Ελχαράρ. "Ο βασικός λόγος της σύγκρουσης μεταξύ του δικαστικού σώματος και του νομοθετικού, αλλά κυρίως του εκτελεστικού είναι ότι η κυβέρνηση θέλει τον απόλυτο έλεγχο. Δεν θα εγκαταλείψει τη δικαστική της επανάσταση", είπε, "εκτός κι αν ο κόσμος βγει έξω και διαδηλώσει." 

Η απόφαση του Ανωτάτου Δικαστηρίου αποτελεί μια βασική υπενθύμιση: για την εσωτερική διαμάχη του Ισραήλ, ο πόλεμος αποτελεί απλά ένα μορατόριουμ. Η μάχη για τη διατήρηση της δημοκρατίας κάθε άλλο παρά έχει τελειώσει. 

Ο Gershom Gorenberg είναι Ισραηλινός δημοσιογράφος και ιστορικός. Το πιο πρόσφατο βιβλίο το είναι το "War of Shadows: Codebreakers, Spies, and the Secret Struggle to Drive the Nazis From the Middle East.” 

© 2024 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"