Γιατί το Ιράν δεν θέλει πόλεμο

Το Ιράν επιδεικνύει τη στρατιωτική του ισχύ εν μέσω της αναταραχής στη Μέση Ανατολή. Αυτό, όμως, δεν σημαίνει ότι οι ηγέτες του θέλουν να εμπλακούν σε έναν ευρύτερο πόλεμο.

Ο πόλεμος στη Γάζα έχει φτάσει στο σημείο που πολλοί φοβόντουσαν, λαμβάνοντας τη μορφή συγκρούσεων σε Λίβανο, Συρία, Ιράκ και Ερυθρά Θάλασσα. Με την Αμερική να εξαπολύει πολλαπλές επιθέσεις κατά των Χούθι στην Υεμένη, οι φόβοι για μια ευρύτερη περιφερειακή ανάφλεξη συνεχίζουν να εντείνονται.

Σε όλα αυτά το Ιράν είναι παρόν και το ερώτημα είναι αν τελικά η Τεχεράνη και ο ισχυρός στρατός της θα συμμετάσχουν σε έναν ευρύτερο πόλεμο.

Επί σειρά ετών το Ιράν έχει προσφέρει χρηματοδότηση, όπλα ή εκπαίδευση στη Χαμάς και στη Χεζμπολάχ, που πολεμούν το Ισραήλ, αλλά και στους Χούθι της Υεμένης, οι οποίοι επιτίθενται σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Επιπλέον, τις τελευταίες ημέρες το Ιράν έχει εξαπολύσει επιθέσεις ως αντίποινα στην φονική βομβιστική επίθεση που πραγματοποιήθηκε νωρίτερα αυτόν τον μήνα, υποστηρίζοντας ότι στόχος του ήταν ισραηλινά κατασκοπευτικά αρχηγεία στο Ιράκ, καθώς και το Ισλαμικό Κράτος στη Συρία. Επίσης, ενεπλάκη σε ανταλλαγή πυρών με το Πακιστάν κατά μήκος των συνόρων τους.

Ενώ το Ιράν επιδεικνύει ξεκάθαρα τη στρατιωτική του ισχύ εν μέσω της διευρυνόμενης περιφερειακής αναταραχής, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ηγέτες του θέλουν να εμπλακούν σε έναν ευρύτερο πόλεμο. Το έχουν δηλώσει δημόσια, αλλά αυτό που είναι πιο σημαντικό είναι ότι έχουν αποφύγει οποιαδήποτε στρατιωτική δράση εναντίον είτε του Ισραήλ είτε των Ηνωμένων Πολιτειών της Αμερικής. Το καθεστώς της χώρας φαίνεται να αρκείται για την ώρα στη μακροπρόθεσμη στρατηγική του πολέμου μέσω αντιπροσώπων: οι οργανώσεις που υποστηρίζει πολεμούν τους εχθρούς του Ιράν και μέχρι στιγμής ούτε το Ισραήλ ούτε οι ΗΠΑ έχουν δείξει κάποια διάθεση για άμεσα αντίποινα.

Στο επίκεντρο της απόφασης του Ιράν να αποφύγει την εμπλοκή σε μια μεγάλη σύγκρουση βρίσκονται τα εσωτερικά θέματα τα οποία απασχολούν το καθεστώς της χώρας. Ο ηλικιωμένος ανώτατος ηγέτης, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ, προσπαθεί να διασφαλίσει την πολιτική του υστεροφημία - ξεπερνώντας πολιτικές αναταραχές που αφορούν τον διορισμό ενός ομοϊδεάτη διαδόχου, την απόκτηση πυρηνικών όπλων και τη διασφάλιση ότι το καθεστώς θα επιβιώσει ως ένας ισλαμιστής ιππότης που θα κυριαρχήσει στη Μέση Ανατολή- και όλο αυτό σημαίνει ότι δεν πρέπει να παρασυρθεί σε ένα ευρύτερο πόλεμο.

Η κυβέρνηση του αγιατολάχ Χαμενεΐ προσπαθεί να κρατήσει την αντιπολίτευση υπό έλεγχο από το 2022, όταν η Ισλαμική Δημοκρατία ήρθε αντιμέτωπη πιθανότατα με την πιο σοβαρή εξέγερση από την περίοδο της επανάστασης. Ο θάνατος της Mahsa Amini ενώ βρισκόταν υπό κράτηση από την αστυνομία ηθικής μετατράπηκε σε ευρύτερη διαμαρτυρία κατά των ηγετών της χώρας και πυροδότησε ένα εθνικό κίνημα πρωταρχικός στόχος του οποίου ήταν η ανατροπή της θεοκρατίας. Με τη χρήση βίας οι δυνάμεις ασφαλείας των μουλάδων ανέκτησαν τον έλεγχο σε δρόμους και σχολεία, γνωρίζοντας ότι ακόμη και οι μη οργανωμένες διαμαρτυρίες μπορούν να αποτελέσουν απειλή για το καθεστώς.

Το Ιράν είναι επίσης αντιμέτωπο και με οικονομική κρίση λόγω της διαφθοράς, της χρόνιας δημοσιονομικής κακοδιαχείρισης και των κυρώσεων που έχουν επιβληθεί λόγω των παραβιάσεων στον τομέα των πυρηνικών.

Ακόμη και υπό λιγότερο τεταμένες συνθήκες το θέμα της διαδοχής στο Ιράν θα χρειαζόταν λεπτούς χειρισμούς. Η μόνη φορά που η Ισλαμική Δημοκρατία, από την ίδρυσή της το 1979, χρειάστηκε να επιλέξει έναν νέο ανώτατο ηγέτη ήταν το 1989, όταν ο αγιατολάχ Ρουντολάχ Χομεϊνί, πατέρας της επανάστασης πέθανε. Την περίοδο εκείνη ο Χαμενεΐ ανησυχούσε ότι εάν το καθεστώς δεν ακολουθούσε τη σωστή διαδικασία, οι δυτικοί αλλά και οι εγχώριοι εχθροί θα εκμεταλλεύονταν το κενό για να ανατρέψουν τη νεαρή θεοκρατία.

Σήμερα, η Συνέλευση των Εμπειρογνωμόνων του Ιράν, ένα όργανο που αποτελείται από 88 ηλικιωμένους κληρικούς, είναι συνταγματικά εξουσιοδοτημένο να επιλέγει τον επόμενο ανώτατο ηγέτη. Μεγάλο μέρος αυτής της διαδικασίας καλύπτεται από άκρα μυστικότητα, αλλά πρόσφατα δημοσιεύματα σε ιρανικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι μια τριμελής επιτροπή που περιλαμβάνει τον πρόεδρο Εμπραχίμ Ραΐσι και τα μέλη της Συνέλευσης αγιατολάχ Αχμάντ Χαταμί και αγιατολάχ Ραχίμ Ταβακόλ εξετάζει υποψηφίους υπό την εποπτεία του Χαμενεΐ.

Ενώ η διαδικασία έχει ως στόχο να δείξει ότι είναι μια ανοιχτή αναζήτηση στο κατακερματισμένο πολιτικό περιβάλλον της χώρας, είναι σχεδόν βέβαιο ότι είναι στημένη ώστε ο υποψήφιος να προέρχεται από τη συντηρητική και όχι από τη μεταρρυθμιστική πτέρυγα του καθεστώτος.

Για τον Χαμενεΐ, ένας βαθιά θρησκευόμενος υποψήφιος θα ήταν ο μόνος κατάλληλος για να συνεχίσει την αποστολή του Ιράν προς την περιφερειακή κυριαρχία, ή για να διασφαλίσει ένα σημείο-κλειδί στην κληρονομιά του: τα πυρηνικά όπλα. Καθώς ο κόσμος συνεχίζει να ασχολείται με την εξέλιξη των πολέμων στην Ουκρανία και τη Γάζα, η Τεχεράνη πλησιάζει όλο και περισσότερο προς τη βόμβα –εμπλουτίζοντας με ουράνιο σε υψηλότερα επίπεδα, κατασκευάζοντας πιο προηγμένες μηχανές φυγοκέντρισης και βελτιώνοντας το βεληνεκές και τις κεφαλές των βαλλιστικών της πυραύλων. Με την  κατασκευή της βόμβας να φαίνεται ότι είναι εξαιρετικά κοντά, είναι σχεδόν απίθανο ο Χαμενεΐ να διακινδυνεύσει την πρόοδο που έχει επιτευχθεί, προχωρώντας σε μια κίνηση η οποία θα μπορούσε να ενεργοποιήσει κάποιο χτύπημα σε αυτές τις εγκαταστάσεις.

Καθώς επιβλέπει τη διαδικασία διαδοχής και τις πυρηνικές φιλοδοξίες του Ιράν, ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν αρκείται προς το παρόν με εκείνο που η Τεχεράνη έχει πληρώσει και εκπαιδεύσει τις παραστρατιωτικές οργανώσεις να κάνουν σε όλη τη Μέση Ανατολή. Ο λεγόμενος "άξονας της αντίστασης" υπό το Ιράν, που περιλαμβάνει τη Χαμάς, τη Χεζμπολάχ και τους Χούθι αποτελεί τον πυρήνα της μεγάλης στρατηγικής της Ισλαμικής Δημοκρατίας κατά του Ισραήλ, των ΗΠΑ και των σουνιτών Αράβων ηγετών, επιτρέποντας στο καθεστώς να πλήττει τους εχθρούς του χωρίς να χρησιμοποιεί τις δικές του δυνάμεις ή να βάζει σε κίνδυνο το έδαφός του. Οι παραστρατιωτικές και τρομοκρατικές οργανώσεις που εκπαιδεύει η Τεχεράνη της επιτρέπουν να επιτίθεται έμμεσα στην Αμερική από το Ιράκ, να στηρίζει την οικογένεια Άσαντ στη Συρία και να βοηθά σε μια φονική επίθεση όπως εκείνη της 7ης Οκτωβρίου στο εβραϊκό κράτος.  

Με τις παραστρατιωτικές οργανώσεις που στηρίζει να πυρπολούν το βόρειο μέτωπο του Ισραήλ, μέσω των πυραυλικών επιθέσεων της Χεζμπολάχ, και  να επιτίθενται σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράν αλλά και σε πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα και στον Κόλπο του Αντεν, το Ιράν ελπίζει πιθανότατα ότι θα ασκήσει πιέσεις προς τη διεθνή κοινότητα να συγκρατήσει το Ισραήλ. 

Και η επιτακτική ανάγκη να μην επεκταθεί ο πόλεμος Ισραήλ-Γάζας, ο οποίος μέχρι στιγμής καθοδηγεί την πολιτική τόσο των ΗΠΑ όσο και του Ισραήλ σημαίνει ότι καμία από τις δυο χώρες δεν θα προχωρήσει σε αντίποινα εναντίον της Ισλαμικής Δημοκρατίας –μόνο εναντίον των παραστρατιωτικών οργανώσεών της. 

Φυσικά, η  Χαμάς, την οποία το Ισραήλ έχει ορκιστεί να εξολοθρεύσει, είναι χρήσιμη για το Ιράν. Το καθεστώς έχει επενδύσει χρόνο και χρήμα στην οργάνωση και σε αντίθεση με άλλες παραστρατιωτικές οργανώσεις, η  Χαμάς είναι  σουνιτική, γεγονός που βοηθά τη Σιιτική θεοκρατία να υπερβεί τον Σεχταρισμό στην περιοχή. Η απελευθέρωση των Παλαιστινίων, για τους οποίους οι Ιρανοί επαναστάτες δείχνουν συμπάθεια από τότε που η Παλαιστινιακή Απελευθερωτική Οργάνωση τους βοήθησε εναντίον του Σάχη το 1979, βρίσκεται επίσης στον πυρήνα της αντιιμπεριαλιστικής, ισλαμιστικής αποστολής του κληρικού καθεστώτος. 

Ωστόσο, για τον αγιατολάχ Χαμενεΐ το εσωτερικό μέτωπο πάντα θα υπερισχύει των προβλημάτων στην περιοχή. Κι εντέλει, αν το Ισραήλ πετύχει τον στόχο του να εξολοθρεύσει τη Χαμάς, το κληρικό κράτος θα αποδεχθεί το τέλος της οργάνωσης, έστω και απρόθυμα. 

Από την άλλη, σε όσες περισσότερες συγκρούσεις εμπλέκεται το Ιράν –είτε έμμεσα είτε άμεσα– αυξάνεται ο κίνδυνος κάποιο εσφαλμένο χτύπημα να οδηγήσει τη βία εκτός ελέγχου –προς μια κατεύθυνση που δεν ευνοεί το Ιράν. Η ιστορία είναι γεμάτη από λανθασμένους υπολογισμούς, και είναι ανοιχτό το ενδεχόμενο να παρασυρθεί το Ιράν σε μια ευρύτερη σύγκρουση την οποία προσπαθεί να αποφύγει. 

Ο ανώτατος ηγέτης του Ιράν είναι ο μακροβιότερος ηγέτης στη Μέση Ανατολή λόγω της εκπληκτικής του ικανότητας να συνδυάζει τη μαχητικότητα με προσεκτικές κινήσεις. Αναγνωρίζει τις αδυναμίες και τα δυνατά σημεία της χώρας του όταν επιδιώκει να προωθήσει την ισλαμική επανάσταση πέρα από τα σύνορά του. 

Με άλλα λόγια, ο αγιατολάχ Χαμενεΐ ξέρει τα όριά του –και γνωρίζει την κληρονομιά που πρέπει να αφήσει ώστε να επιβιώσει η επανάσταση και μετά τον θάνατό του. 

* Ο Reuel Marc Gerecht, πρώην αξιωματικός στόχων του Ιράν της Κεντρικής Υπηρεσίας Πληροφοριών, είναι μόνιμος μελετητής στο Ίδρυμα για την Υπεράσπιση των Δημοκρατιών. Είναι επίσης ανώτερος συνεργάτης στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων.

© 2024 Διατίθεται από το "The New York Times Licensing Group"