Του Σπύρου Ν. Λίτσα*
Πού θα σταθεί ο ιστορικός του μέλλοντος, όταν το 2023 θα εμφανιστεί στον ερευνητικό του καμβά;
Σε διεθνές επίπεδο τα κομβικά σημεία του 2023 αφορούσαν συγκρούσεις, αλλά και εξελίξεις στον ενεργειακό τομέα. Αρχικώς, η τρομοκρατική επίθεση των ριζοσπαστικών ομάδων της Λωρίδας της Γάζας εναντίον του Ισραήλ την 7 Οκτωβρίου είναι ένα ζήτημα ύψιστης σημασίας αφού, όπως είχα γράψει και την ίδια ημέρα της επίθεσης, η Ανατολική Μεσόγειος και η Μέση Ανατολή εισέρχονται σε μια νέα γεωστρατηγική πραγματικότητα.
Το Ισραήλ κινούμενο από τον αρχέγονο Θουκυδίδειο Φόβο λόγω του απρόβλεπτου της επίθεσης, σε επίπεδο εύρος πλήγματος, έχει εισέλθει σε μια ολιστική αντιμετώπιση της απειλής, μη αποδεχόμενο να επιτρέψει στον αντίπαλο να επιστρέψει σε ένα status quo ante bellum. Οι πραγματικές προκλήσεις για το Ισραήλ δεν έρχονται από την πολεμική προσπάθεια της Χαμάς και της Παλαιστινιακής Τζιχάντ, αλλά από την αργή και σταδιακή κινητοποίηση της Σιιτικής Ημισελήνου και το ρόλο του πιο πολύτιμου κομματιού του Ιράν στη διεθνή σκακιέρα, της Χεζμπολάχ. Η διασπορά του Πολέμου στα βόρεια και τα ανατολικά θα αυξήσει την πίεση του Ισραήλ στο πεδίο της μάχης, ενώ θα αναγκάσει και τους "μεγάλους παίκτες" που εμπλέκονται άμεσα και έμμεσα να πάρουν ανοικτά θέση όχι ως προς το ποια πλευρά υποστηρίζουν στη σύγκρουση αυτή αλλά ποια είναι η βούληση τους ως προς την αποφυγή ενός ευρύτερου spillover effect.
Ο πόλεμος στην Ουκρανία το 2023 θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως το σημείο ανάδειξης της κόπωσης των εμπλεκομένων. Και μπορεί οι τελευταίες ημέρες του 2023 να κλείνουν με ένα μπαράζ πυραυλικών επιθέσεων της Ρωσίας σε μεγάλα Ουκρανικά αστικά κέντρα αλλά η πραγματικότητα είναι πως το 2023 λειτούργησε ως σημείο μετάβασης της σύγκρουσης από Πόλεμο Κανονικότητας σε Πόλεμο Φθοράς. Και οι δυο πλευρές χάνουν, μόνο που εκτός των έμψυχων και υλικών απωλειών που οι δυο πλευρές έχουν να διαχειριστούν, με την Ουκρανία σε πιο δύσκολη θέση από ότι η Ρωσία, η δεύτερη έχει να διαχειριστεί και τη φθοροποιό διαδικασία μεγάλης κλίμακας στο κύρος και το γόητρο της. Κόπωση όμως δείχνουν και οι δυτικές δυνάμεις ως προς την υποστήριξη της Ουκρανίας, μη δείχνοντας να αντιλαμβάνονται όμως πως από τη στιγμή που η "Ρωσική αρκούδα" έχει ξεθάψει το τσεκούρι του πολέμου η Ουκρανία μετατρέπεται από αγκάθι στο πλευρό της Ρωσίας σε τείχος προστασίας της Δύσης. Επομένως, η γεωστρατηγική της αξία για τη Δύση καθώς περνά ο καιρός αυξάνει αντί να φθίνει.
Το COP28 αποτελεί μια διεθνή σύνοδο σταθμό για το ενεργειακό μέλλον της ανθρωπότητας. Όποιος ανέμενε πως στο Ντουμπάι θα αποφασιζόταν απλώς και μόνο η αστραπιαία μετάβαση της ανθρωπότητας από την εποχή των ορυκτών καυσίμων σε εναλλακτικές πηγές ενέργειας προφανώς αγνοούν το τι θα μπορούσε να προκαλέσει μια τέτοια απόφαση στις διεθνείς χρηματαγορές και στην παγκόσμια οικονομία. Η απόφαση για σταδιακή μετάβαση σε μια νέα ενεργειακή εποχή και για το οριστικό τέλος της εποχής του πετρελαίου χρόνο με το χρόνο κρίνεται ιστορικής σημασίας. Και η απόφαση αποκτά επιπρόσθετη αξία όταν λαμβάνεται στην πιο προηγμένη και εμφατικά έξυπνη χώρα του Κόλπου, τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, αναδεικνύοντας τη δυναμική του κράτους αυτού και τη διάθεση του να συντελέσει στη μετάβαση των κρατών του Κόλπου σε μια νέα εποχή σε οικονομικό και πολιτικό επίπεδο.
Στα καθ’ ημάς τώρα, το 2023 ήρθε να αναδείξει την επιστροφή της χώρας στην κανονικότητα σε μάκρο-οικονομικό επίπεδο. Κι αυτό είναι μια μεγάλη και σημαντική επιτυχία της σημερινής κυβέρνησης του Κυριάκου Μητσοτάκη. Την ίδια στιγμή όμως και ενώ η μεγάλη εικόνα πλέον λαμβάνει τα θετικά χρώματα μιας οριστικής απομάκρυνσης της Ελλάδας από τις στενωπούς της δημοσιονομικής κρίσης και ανάκτησης του εθνικού κύρους και γοήτρου, θα προσέθετα και επιπρόσθετης ενίσχυσης του, η μίκρο οικονομική πραγματικότητα χρήζει σημαντικής βελτίωσης. Η μέση Ελληνική οικογένεια αντιμετωπίζει μια δύσκολη οικονομική καθημερινότητα, στοιχείο που έρχεται να προστεθεί στη μακρά κόπωση της περιόδου 2010-2019.
Αν το στοίχημα του 2023 ήταν η σημαντική βελτίωση της θεσμικής θέσης της Ελλάδας στη διεθνή οικονομική και δημοσιονομική κατάταξη, το 2024 ο στόχος οφείλει να είναι η ενίσχυση των δεικτών ευτυχίας στο εσωτερικό του κράτους. Αν ο Κυριάκος Μητσοτάκης καταφέρει να εφαρμόσει με ρεαλιστικούς όρους το The right to the pursuit of happiness στα ελληνικά δεδομένα, τότε ο ιστορικός του μέλλοντος δεν θα μιλά μόνο για την επιτυχία της επιστροφής της χώρας στη διεθνή κανονικότητα, αλλά και για την μετά από πολλές δεκαετίες ενίσχυσης της συλλογικής αισιοδοξίας και της ατομικής ευτυχίας.
Τέλος, το 2023 βρίσκει τις ελληνοτουρκικές σχέσεις στο καλύτερο σημείο τους εδώ και πολλά χρόνια. Το ζήτημα που θα πρέπει να προσεχθεί είναι κατά πόσο η Τουρκία μπορεί να εγκαταλείψει μια αναθεωρητική στρατηγική εις βάρος της Ελλάδας, μια στάση που διέπει με διαφορετικές εντάσεις και εκφάνσεις την Υψηλή Στρατηγική της Άγκυρας από το 1923 έως και σήμερα, δίχως αυτή να έχει ποτέ εγκαταλειφθεί. Η Ελλάδα είναι καταδικασμένη να ζει δίπλα σε ένα τέτοιο κράτος, και να εμμένει σε μια ισχυρή και πειστική αποτρεπτική πολιτική που δεν θα αποκλείει όμως την προοπτική στην Άγκυρα, αν ποτέ αποφασίσει να ενταφιάσει την αναθεωρητική της πολιτική στο Αιγαίο και να θέσει οριστικό τέλος στην κατοχή στην Κύπρο, μιας σχέσης ουσιαστικής καλής γειτονίας. Είναι σίγουρο πως ο ιστορικός του μέλλοντος θα υπογραμμίσει με θετικό τρόπο άλλη μια μεγάλη εθνική επιτυχία που έρχεται να ενισχύσει τους μηχανισμούς αποτροπής και αφορά το ότι πλέον η ΕΕ δεν προσθέτει τις αμυντικές δαπάνες των κρατών μελών στα ετήσια εθνικά ελλείμματα, κάτι που η Ελληνική πολιτεία προσπαθούσε για πολλά χρόνια και έγινε κατορθωτό μέσα στο 2023.
Στα μεγάλα και σημαντικά το 2023 η Ελλάδα πήγε καλά, μπορεί να γράψει ο ιστορικός του μέλλοντος για το χρόνο που εμείς ζήσαμε, βιώνοντας τις μεγάλες και φωτεινές στιγμές του, αλλά και τα σκοτεινά του σημεία που σίγουρα είναι τα Τέμπη, οι πυρκαγιές του καλοκαιριού και οι πλημμύρες του Θεσσαλικού Κάμπου. Του κόσμου του μικρού, του μέγα, του δικού μας…
*Καθηγητής Θεωρίας των Διεθνών Σχέσεων Πανεπιστημίου Μακεδονίας. Οι μονογραφίες του "Διεθνείς Σχέσεις από την Αρχή: Θεωρητικοί Αναστοχασμοί", Εκδόσεις Πανεπιστημίου Μακεδονίας, 2023 & ‘Smart Instead of Small: The Case of the United Arab Emirates’, Springer, 2023 κυκλοφορούν στην Ελλάδα και το εξωτερικό.
