Δεν είμαι αυτός που θέλετε

"Ο Terence Blanchard; Α, παίζει τζαζ τώρα;".

Αυτό ρώτησαν τον ατζέντη μου πριν από μερικά χρόνια σε μια πρωινή συνάντηση, ενώ έτρωγε μπέγκελ κι έπινε έναν μέτριο καφέ, κοντά στο Hilton Midtown της Νέας Υόρκης. Ήταν αρχές Ιανουαρίου, την εποχή που κορυφαίοι διοργανωτές διεθνών φεστιβάλ επισκέπτονται τη Νέα Υόρκη, κατά τη διάρκεια των –εκατοντάδων– συναυλιών του Winter Jazzfest και του Globalfest. Την ίδια περίοδο διεξάγονται πολλά διεθνή συνέδρια με αντικείμενο τη μουσική, το θέατρο και το βιβλίο. Κατά τη διάρκεια όλων αυτών των εκδηλώσεων η πόλη σφύζει από ενέργεια, προσφέροντας μια πρόγευση για το τι πρόκειται να ακολουθήσει στους αντίστοιχους χώρους σε όλο τον κόσμο τούς επόμενους μήνες ή και χρόνια.

Το "παίζει τζαζ τώρα;" δεν ήταν ούτε επιδοκιμασία ούτε η αρχή μιας συζήτησης για τα νέα μου σχέδια. Ήταν επίκριση προς το πρόσωπό μου: για τις προηγούμενες εμφανίσεις μου και το πώς προσεγγίζω τη μουσική σύνθεση – την κριτική αυτή άσκησε ένας από τους "κηδεμόνες" των ευρωπαϊκών φεστιβάλ.

Παρότι είχε έρθει στην πόλη για να ακούσει τους άσημους που σύντομα θα γίνονταν διάσημοι και να αρχίσει τις διαπραγματεύσεις με τους ατζέντηδές τους, τώρα που οι αμοιβές τους ήταν ακόμη χαμηλές, ο κ. Υπεύθυνος Φεστιβάλ προσπαθούσε να κρατήσει στην απέξω έναν τύπο ονόματι Terence Blanchard, μιλώντας υποτιμητικά και υπονοώντας –στον ίδιο μου τον ατζέντη– ότι ποτέ δεν θα κατάφερνα να παίξω το είδος της τζαζ που θα μου "έδινε ένα εισιτήριο" για τα φεστιβάλ του.

Η πιο πρόσφατη δουλειά μου εκείνη την περίοδο ήταν το άλμπουμ "Breathless", που κυκλοφόρησε το 2015 και με το οποίο ήθελα να παρουσιάσω κάτι διαφορετικό, κάτι αιρετικό. Ήθελα να ανοίξω τον διάλογο όσον αφορά τη φυλή και τις σχέσεις φυλής-μουσικής και συγχρόνως να διευρύνω τις ικανότητές μου στη σύνθεση και στην ερμηνεία. Εάν το βλέπατε από ιστορική σκοπιά, από την οπτική της βαριάς ιστορίας της μουσικής που καλλιεργεί προσδοκίες, πιθανόν ούτε κι εσείς θα με κρίνατε αξιόλογο, όπως συνέβη με το "In A Silent Way" και το "Bitches Brew" του Miles Davis, μουσικά κομμάτια που δυσαρέστησαν τους κριτικούς επειδή δεν άκουσαν αυτό που περίμεναν να ακούσουν. Κατέληξαν ότι αυτό που έπαιζε ο Davis δεν ήταν τζαζ, επειδή δεν ακουγόταν όπως οι προηγούμενες δουλειές του. Ένα κομμάτι στο "Breathless", το "See Me As I Am", προέκυψε από αυτό ακριβώς το συναίσθημα. Εάν είστε προκατειλημμένοι, μην έρχεστε σε επαφή ούτε μαζί μου ούτε με τη δουλειά μου.

Η αλήθεια είναι ότι έχω παίξει με μερικούς από τους πιο σπουδαίους μουσικούς, συμπεριλαμβανομένου του Art Blakey, του leader των Jazz Messengers και ενός από τους πλέον επιδραστικούς ντράμερ της εποχής μας. Συχνά μοιράζομαι τη σκηνή με τον Herbie Hancock, ο οποίος εξακολουθεί να επαναδιατυπώνει τον ορισμό της τζαζ. Από το 2015 έχω δώσει εκατοντάδες συναυλίες σε όλο τον κόσμο με τους E-Collective, την "ηλεκτρονική" μου μπάντα. Έχω συνθέσει δεκάδες κομμάτια για τον κινηματογράφο, δύο δουλειές μου ήταν υποψήφιες για Όσκαρ. Οι E-Collective έχουν κυκλοφορήσει τρία άλμπουμ, με τελευταίο το "Absence": μια ερωτική επιστολή στον σαξοφωνίστα και μοναδικό συνθέτη Wayne Shorter, την οποία συνέθεσαν μαζί με το Turtle Island Quartet, ένα κουαρτέτο εγχόρδων. Επιπλέον, έχω συνθέσει δύο όπερες, ορισμένα κλασικά κομμάτια και μουσική για χορογραφίες.

Αν ήθελα να "παίξω" εκ του ασφαλούς, δεν θα είχα δημιουργήσει τους E-Collective και οπωσδήποτε δεν θα είχα προσθέσει ένα κουαρτέτο εγχόρδων στο τελευταίο τους άλμπουμ. Όμως οφείλω να εξελιχθώ· οφείλω να είμαι σε θέση να εκφράζω την αλήθεια μου, όποια κι αν είναι αυτή, στη μουσική και στην ερμηνεία μου. Γι’ αυτό μπαίνω και στο Lincoln Center, "See Me as I Am", όπως λέει το τραγούδι. Οι εμφανίσεις μου μπορούν να αποτελέσουν έναυσμα ή έμπνευση για να βρεθούν άλλοι άνθρωποι –και η κουλτούρα τους– επί σκηνής και να εκφράσουν τις δικές τους αλήθειες. Ο Blakey συχνά μου έλεγε – όπως και στα υπόλοιπα μέλη των Jazz Messengers: "Μην είστε υπερόπτες με το κοινό σας, αλλά μην το υποτιμάτε κιόλας. Απλώς μιλήστε του ντόμπρα". Δεν υπάρχει πιο άμεσος δρόμος για την ψυχή του ανθρώπου από την αλήθεια. 

Πράγματι, όταν ένας τζαζίστας αποφασίσει ότι θέλει να γράψει μουσική για μια ταινία ή να συνθέσει όπερα, φαίνεται παράξενο ή δύσκολο σε κάποιους ανθρώπους να το διαχειριστούν. Για ποιον λόγο, όμως, η αξία μου και το ποιος είμαι "πρέπει" να καθορίζονται από κάποιους απρόσωπους "προστάτες" του πολιτισμού και όχι από εμένα; Κι αν το έργο μου είναι όντως υπερβολικά περίεργο, ποιος άλλος περνά στην αφάνεια εξαιτίας του τρόπου με τον οποίο προσεγγίζει την τέχνη; Τι αξίζει την προσοχή του κοινού; Ποιος κινδυνεύει να ξεχαστεί;

Εάν θέσετε τα ίδια ερωτήματα στο πεδίο της κλασικής μουσικής για παράδειγμα, οι απαντήσεις είναι ακόμα πιο σκληρές. Επί 138 χρόνια η Metropolitan Opera έκλεινε την πόρτα στις όπερες που συνέθεταν μαύροι μουσικοί. Όταν ένας δημοσιογράφος μού είπε ότι η όπερά μου "Fire Shut Up In My Bones" ήταν η πρώτη που έγινε δεκτή στη Met, θεώρησα πως έκανε λάθος. Το ελέγξαμε και, πράγματι, χρειάστηκε να περάσουν εκατόν τριάντα οκτώ χρόνια. Πέντε γενιές μουσικών.

Σήμερα οι μαέστροι της κλασικής μουσικής –τουλάχιστον οι κορυφαίοι– είναι μάλλον απίθανο να προβληματιστούν για το εάν οι Igor Stravinsky, Erik Satie, Alban Berg ή ο John Cage –όλοι τους πρωτοποριακοί συνθέτες, καθένας με τον μοναδικό του τρόπο– αξίζει να ενταχθούν σε ένα πρόγραμμα "κλασικής" μουσικής. Όταν ο Steve Reich, "ο μεγαλύτερος εν ζωή συνθέτης της Αμερικής", έκλεισε τα 70 του χρόνια, τιμήθηκε με μια σειρά από συναυλίες –που κράτησαν έναν μήνα– στην Ακαδημία Μουσικής του Μπρούκλιν, στο Lincoln Center και στο Carnegie Hall. Όμως όλοι αυτοί οι άνθρωποι, από τον Stravinsky μέχρι τον κ. Reich, είναι όλοι τους λευκοί. Τι είναι αυτό που καθιστά τη θέση τους στον κανόνα της κλασικής μουσικής πιο σημαντική από κάποιου όπως ο William Grant Still, γνωστός εδώ και χρόνια με το προσωνύμιο "ο πατριάρχης των Αφροαμερικανών συνθετών";

Το καλοκαίρι πριν από την πρεμιέρα μου στη Met παρακολούθησα μια παράσταση του μονόπρακτου "Highway 1, U.S.A." του Still, που ανέβασε το Opera Theater of St. Louis. Ήταν δυνατό, γοητευτικό, ξεχωριστό έργο, όλο ψυχή και πρωτοποριακό για τη δεκαετία του 1940, όταν και γράφτηκε. Από άποψη αρμονίας, ήταν ένας φόρος τιμής στην αμερικανική παρτιτούρα και στην παράδοση της εξέλιξης που είχε σημειώσει η τζαζ. Από άποψη ρυθμού, έβγαινε μέσα από τα βιώματα των Αφροαμερικανών. Και από άποψη μελωδίας, ακροβατούσε μεταξύ μπλουζ, τζαζ και γκόσπελ.

Ο Still ήταν δημιουργικότατος και έγραψε περισσότερα από 150 έργα: για παραστάσεις μπαλέτου, όπερες, μουσική δωματίου, σόλο κ.λπ. – για να μην αναφερθώ στις πολυάριθμες διασκευές του για μουσικές ταινιών του βωβού κινηματογράφου. Απορρίφθηκε τρεις φορές από τη Met. Γνωρίζοντας αυτό και έχοντας την εμπειρία της υπέροχης όπεράς του, ταράχτηκα και στενοχωρήθηκα. Μπορεί να είμαι ο πρώτος μαύρος συνθέτης που έκανε πρεμιέρα στη Met, αλλά δεν είμαι ο πρώτος που είχε τα προσόντα να το κάνει.

Οι "προστάτες" του πολιτισμού εκείνη την εποχή έδωσαν στον Still την ευκαιρία για μια παράσταση, ώστε να τον δουν πώς ήταν ή πώς θα μπορούσε να είναι – ή τον είδαν μόνο υπό το πρίσμα της φυλής του και του χρώματός του; Την απάντηση την έδωσε ο ίδιος ο Still. Όταν του κόλλησαν το παρατσούκλι "ο πατριάρχης των Αφροαμερικανών συνθετών", διερωτήθηκε: "Γιατί δεν λένε τον Aaron Copland "πατριάρχη των λευκών συνθετών;”". Ο Still δεν είναι εξαίρεση. Παρόμοιες περιπτώσεις υπήρχαν και υπάρχουν σε πολλά είδη μουσικής. Έπειτα από 138 χρόνια αποκλεισμού, η επιτυχία μου στη Met δεν θα έπρεπε να αποτελεί συμβολισμό, αλλά το σημείο-κλειδί. Δείτε με όπως είμαι, όχι όπως θέλετε να είμαι. Αυτό το πρόσωπο που θέλετε να είμαι δεν το γνωρίζω. Δεν μπορώ να παρουσιάσω ούτε τον εαυτό μου ούτε τη μουσική μου από οποιαδήποτε άλλη οπτική – παρά μόνο από τη δική μου.

Ο Terence Blanchard είναι μουσικοσυνθέτης και φέτος το Lincoln Center παρουσιάζει ένα αφιέρωμα στο έργο του υπό τον τίτλο "See Me As I Am".

©2023 The New York Times Company and Terence Blanchard