Δεύτερη φορά υποβάθμιση ΗΠΑ στο ΑΑ+: This time is different?

Του Κωνσταντίνου Γκράβα

Η πρόσφατη υποβάθμιση, από τον οίκο αξιολόγησης Fitch, του μακροπρόθεσμου αξιόχρεου των Ηνωμένων Πολιτειών Αμερικής κατά μία βαθμίδα, στο ΑΑ+, από την ανώτατη βαθμίδα πιστοληπτικής ικανότητας ΑΑΑ, είναι η δεύτερη φορά που συμβαίνει. 

Η πρώτη ήταν το 2011, όταν ο οίκος αξιολόγησης S&P είχε στερήσει τα "τρία άλφα" από την αμερικανική οικονομία, αντανακλώντας την άποψή του ότι το σχέδιο δημοσιονομικής εξυγίανσης δεν επαρκούσε για τη σταθεροποίηση της μεσοπρόθεσμης δυναμικής του αμερικανικού δημοσίου χρέους, καθώς και ότι η αποτελεσματικότητα, η σταθερότητα και η προβλεψιμότητα της χάραξης πολιτικής και των πολιτικών θεσμών στις ΗΠΑ είχαν αποδυναμωθεί εν μέσω μιας περιόδου συνεχιζόμενων δημοσιονομικών και οικονομικών προκλήσεων.

Δώδεκα χρόνια μετά, ο οίκος Fitch επικαλείται τις επανειλημμένες κρίσεις για το όριο του αμερικανικού δημοσίου χρέους καθώς και τη συνεπαγόμενη διάβρωση της εμπιστοσύνης σε επίπεδο δημοσιονομικής διακυβέρνησης στις ΗΠΑ, εν μέσω μάλιστα αυξανόμενης πολιτικής πόλωσης η οποία κορυφώθηκε τον Ιανουάριο του 2021 με τα δραματικά γεγονότα που συνέβησαν στο Καπιτώλιο. 

Επανέρχεται επομένως για δεύτερη φορά στο προσκήνιο των διεθνών αγορών το εξής ερώτημα αναφορικά με την —σταθερά, εδώ και δεκαετίες— κορυφαία οικονομία του πλανήτη, αδιαφιλονίκητη γεωπολιτική υπερδύναμη και κάτοχο του παγκόσμιου αποθεματικού νομίσματος: Η υποβάθμιση της πιστοληπτικής της ικανότητας θα πλήξει τα αμερικανικά περιουσιακά στοιχεία και την πρωτοκαθεδρία του δολαρίου στο διεθνές σύστημα; 

Μελετώντας ιστορικά διάφορα επεισόδια κρίσεων, σε άρθρο τους που δημοσιεύθηκε στο American Economic Review το 2011, οι Carmen Reinhart και Kenneth Rogoff εισήγαγαν την έννοια του συνδρόμου "αυτή-η-φορά-είναι-διαφορετική" ("This-Time-Is-Different”), η ουσία του οποίου είναι απλή. Όπως αναφέρουν, "πρόκειται για την ψευδή πεποίθηση ότι μια χρηματοοικονομική κρίση είναι κάτι που συμβαίνει σε άλλους ανθρώπους άλλων χωρών και σε άλλες εποχές• οι κρίσεις δεν συμβαίνουν εδώ και τώρα σε μας. Κάνουμε τα πράγματα καλύτερα, είμαστε εξυπνότεροι, έχουμε διδαχθεί από τα λάθη του παρελθόντος".

Χρησιμοποιώντας τηρουμένων των αναλογιών και με αντίστροφο τρόπο το σύνδρομο αυτό, με δεδομένο ότι η πρώτη υποβάθμιση των ΗΠΑ το 2011 δεν έπληξε μέχρι σήμερα την εμπιστοσύνη της διεθνούς επενδυτικής κοινότητας στους τίτλους του αμερικανικού θησαυροφυλακίου και στο δολάριο, μπορεί αυτή η φορά να είναι διαφορετική; 

Αξίζει να επισημανθούν τα εξής: 

Οι διευθετήσεις στο πλαίσιο της "νομισματικής ειρήνης" μετά την κατάρρευση της Lehman Brothers διασφάλισαν το status quo του αμερικανικού νομίσματος εν μέσω της Μεγάλης Ύφεσης, ενώ η κρίση χρέους που ακολούθησε στην Ευρωζώνη, μετά το 2010, αναδύθηκε ως υπαρξιακή για το κοινό νόμισμα. Ο μηχανισμός μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής ήταν κατακερματισμένος εντός του ευρώ, με τον κίνδυνο ανατιμολόγησης να υπαγορεύει την αποστροφή κινδύνου για τα ομόλογα του ευρωπαϊκού Νότου. Δεν είχε έρθει ακόμη η στιγμή Ντράγκι, η λύτρωση του "whatever it takes" για το ευρώ. Απουσία ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου συνολικά για την Ευρωζώνη, οι επενδυτές κατέφευγαν μαζικά στα ομόλογα του ευρωπαϊκού Βορρά προτιμώντας να πληρώνουν φύλακτρα ακόμη και σε μεσομακροπρόθεσμο ορίζοντα προκειμένου να αποφύγουν τον κίνδυνο διάσπασης της νομισματικής ένωσης. 

Κατά συνέπεια, η υποβάθμιση του αξιόχρεου των ΗΠΑ το 2011 έλαβε χώρα όταν ο κυκλώνας είχε μετατοπιστεί από την αμερικανική στη Γηραιά Ήπειρο, με τη διασφάλιση της πρωτοκαθεδρίας του δολαρίου, αφενός, και τη μοναδικότητα ασφαλούς περιουσιακού στοιχείου που προσέφεραν οι Ηνωμένες Πολιτείες, αφετέρου, να αντισταθμίζουν τον φόβο για απώλεια της εμπιστοσύνης στους αμερικανικούς τίτλους εξαιτίας της υποβάθμισης. 

Επιπλέον, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ λειτουργεί σταθερά σε περιόδους κρίσης ως διεθνής δανειστής ύστατης καταφυγής για τις ξένες κεντρικές τράπεζες —ως σύγχρονος "μαέστρος της διεθνούς ορχήστρας", για να θυμηθούμε τον Keynes. Δημιουργεί γραμμές ανταλλαγής νομισμάτων (swap lines), ένα σύστημα στο οποίο συμπεριλαμβάνονται οι μεγάλες κεντρικές τράπεζες της Ευρώπης, όπως η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα, η Τράπεζα της Αγγλίας και η Ελβετική Εθνική Τράπεζα, καθώς και οι κεντρικές τράπεζες του Καναδά και της Ιαπωνίας. 

Εξάλλου, καθοριστική παραμένει —από την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση μέχρι και σήμερα— και η χρηματοοικονομική εξάρτηση της Κίνας από τις ΗΠΑ. Αν η σύγχρονη ασιατική υπερδύναμη αποφασίσει να πουλήσει θέσεις που κατέχει σε αμερικανικά κρατικά ομόλογα, θα υπονομεύσει την αξία των υπόλοιπων αμερικανικών τίτλων καθώς και των δολαριακών αποθεματικών που βρίσκονται στα χέρια της.  

Τέλος, το μερίδιο του αμερικανικού νομίσματος στα παγκόσμια συναλλαγματικά αποθεματικά παραμένει -ακόμη- σχεδόν τριπλάσιο από εκείνο του ευρώ, που βρίσκεται στη δεύτερη θέση. Από την άλλη, η θεσμική αρχιτεκτονική του κοινού ευρωπαϊκού νομίσματος είναι σαφώς ενισχυμένη συγκριτικά με την κατάσταση της περασμένης δεκαετίας. Απαιτείται ωστόσο η ολοκλήρωση τόσο της τραπεζικής ένωσης όσο και της ένωσης σε επίπεδο κεφαλαιαγορών, προκειμένου να μπορέσει το ευρώ να προσφέρει ένα ασφαλές περιουσιακό στοιχείο στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα.  

Συμπερασματικά, στη μεγάλη εικόνα και με τον ορίζοντα του 2025 της πρόσφατης αναθεώρησης της οροφής του αμερικανικού δημοσίου χρέους, δεν φαίνεται να απειλείται πραγματικά η θέση του δολαρίου. Επομένως, αυτή η φορά δεν φαίνεται να είναι διαφορετική. 

* Ο Κωνσταντίνος Γκράβας είναι διδάκτωρ του Τμήματος Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του EΚΠΑ, συγγραφέας του βιβλίου "Οικονομικός Πόλεμος και Νομισματική Ειρήνη" (εκδόσεις Ι. Σιδέρης, πρόλογος: Γιάννης Στουρνάρας) και συν-συγγραφέας του βιβλίου "Κεντρικές Τράπεζες" (εκδόσεις Παπαδόπουλος).